Sterjen
Disk
Oqish va yozish
tugmachalari
44
O‘qish-yozish boshlari gorizontal va vertikal yo‘nalishda bir
vaqtning o‘zida harakatlanishi mumkin (bu o‘qlar bilan ko‘rsatiladi), bu
esa disk yuzasining har qanday nuqtasiga yaqinlashishga imkon beradi.
Har bir sirt nuqtasi alohida tashqi xotira bit sifatida qaraladi.
Asosiy xotira kabi, disk (yoki disklar) yuzasi tuzilishga ega.
Jismoniy tuzilish elementlari quyidagilar:
1) yo‘l-bu ma’lumotni joylashtirish yoki topishda o‘qish-yozish
boshlari harakatlanadigan konsentrik doira.
Treklar noldan boshlab
raqamlangan. Nolinchi raqam diskdagi eng tashqi trekka ega;
2) tarmoqlar – ma’lumotlar qayd etilganda trekka joylashtirilgan
bloklar. Birlik bilan raqamlangan. Foydalanuvchi ma’lumotlariga
(ma’lumotlarning o‘zi) qo‘shimcha ravishda, tarmoqlar rasmiy
ma’lumotni, masalan, o‘z raqamini o‘z ichiga oladi. Tarmoqlar disk
uchun minimal ma’lumotlar elementlari hisoblanadi;
3) Diskning tomonlari. Noldan boshlab raqamlangan. Vertikal
ravishda joylashtirilgan qattiq disk uchun nolinchi raqam floppy
diskning «old» tomonida moslashuvchan disk uchun eng yuqori
tomonga ega;
4) silindr – diskning turli tomonlarida bir xil raqamlarga ega
bo‘lgan treklar to‘plami. Shiling raqamlari trek raqamlari bilan mos
keladi;
5) klaster – tegishli raqamlarga ega bo‘lgan tarmoqlar to‘plami. Bir
sektordan (floppi uchun) yoki bir nechta (qattiq disk uchun) iborat
bo‘lishi mumkin. Operatsion tizim uchun minimal manzilli ma’lumotlar
elementi. Klasterlar faylga ma’lumotlarni qo‘shish uchun operatsion
tizim tomonidan ishlatiladi: faylga navbatdagi «xizmat» ma’lumotlarini
qo‘shish Klaster hajmida amalga oshiriladi, ammo haqiqiy miqdor
klaster hajmidan kamroq qo‘shiladi. Bu tashqi xotiraning oqilona
sarflanishiga olib keladi. Shuning uchun diskda juda ko‘p kichik
fayllarni saqlash tavsiya etilmaydi: ular juda ko‘p bo‘sh «quyruq»ga
ega.
Disk yuzasining uzluksiz maydonini belgilangan elementlarga
ajratish (bu amaliyotni diskret deb atash mumkin) formatlashda amalga
oshiriladi. Shu bilan birga, yo‘lning boshlanishi va oxiri, tarmoqlarning
joylashuvi, sektordagi rasmiy ma’lumotlar ham shakllanadi.
45
Diskning alohida maydoni, o‘z navbatida, quyidagi tuzilishga ega
(tomonlar, treklar va tarmoqlar sonini ko‘paytirish tartibida tavsif-
lanadi):
1) PT (Partition Table) bo‘lim jadvali. Disk qismlarini tasvir-
laydigan to‘rtta elementdan iborat bo‘lib, operatsion tizimlar faqat
dastlabki ikki elementdan foydalanadi. Disk qismining tavsifi birinchi
va oxirgi o‘qish-yozish boshlari, treklar, bo‘lim tarmoqlari, bo‘limdagi
tarmoqlarning umumiy soni, fayl tizimining turi va bo‘limning ochilish
belgisi haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi;
2) bosh sahifa MBR yuklash yozuvi (Master Boot Record).
Operatsion tizimni yanada yuklab olish uchun zarur bo‘lgan protsessor
kodini o‘z ichiga oladi;
3) br operatsion tizimining yuklash yozuvi (boot Record).
Quyidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi: operatsion tizim yuklab olish
dasturi, Klaster hajmi, FAT nusxalari soni, ildiz katalogidagi fayllar
soni, FAT hajmi va boshqa ma’lumotlar;
4) FAT (File Allocation Table) fayllarini joylashtirish jadvali va
uning nusxasi. Fayllar klasterlarining to‘liq xaritasini o‘z ichiga oladi va
fayllarni diskda joylashtirish va «yomon» (yomon) guruhlar haqida
ma’lumotni saqlash uchun operatsion tizimlar tomonidan ishlatiladi.
FAT ning ahamiyati tufayli u bir necha marta takrorlanadi;
5) Root ildiz katalog. Bu har bir yozuv diskning ildiz katalogiga
bo‘ysunadigan fayl yoki kichik katalogga mos keladigan va tuzilishga
ega bo‘lgan jadval:
* fayl nomi yoki kichik katalog;
* fayl turi;
• fayl yoki kichik katalogning quyidagi parametrlari aniqlangan
atributlar: faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan, maxfiylik, tizimiylik,
ushbu yozuvning hajmi yorlig‘iga tegishliligi belgisi, ushbu yozuvning
fayl emas, balki kichik katalogga tegishliligi belgisi, arxiv;
* yaratish vaqti;
* yaratilgan sana;
* fayl yoki kichik katalogning dastlabki klaster raqami;
* fayl hajmi.
Shuni ta’kidlash kerakki, fayllar va pastki kataloglar uchun
yozuvlar bir xil, ikkita xususiyatdan tashqari: atributlar sohasida kichik
katalog belgisi mavjud va o‘lcham sohasida nol mavjud;
46
6) FA (fayl maydoni) fayllarini joylashtirish maydoni. Ildizda
tasvirlangan fayllar va pastki kataloglarni o‘z ichiga oladi.
Winchesterlarning asosiy xususiyatlari quyidagilardir:
❖
axborot hajmi-300 Gb gacha;
❖
plitalar (disklar) soni-1 dan 3 tagacha.;
❖
bosh soni-2, 4, 6 dona.;
❖
disklarning aylanish tezligi - disk plitalari magnit boshlarga
nisbatan aylanadigan tezlik (rpm bilan o‘lchanadi). Zamonaviy
modellarda bu raqam odatda 7200 vol./min;
❖
кirish vaqti-7-9 mil;
❖
ma’lumotlarni o‘qish va yozish tezligi – 75 Mb / s va undan
ko‘p;
Kesh hajmi-o‘rtacha 4-8 Mb. Qattiq disk tekshiruvi orqali
protsessor bilan bog‘langan qattiq disk. Qattiq disklarning haqiqiy
ishlashi har doim interfeys bilan belgilanadi. Bugungi kunda
kompyuterlar parallel (IDE va SCSI) va ketma-ket (USB va Fire Wire)
interfeyslarga ega bo‘lishi mumkin, ular asosan tashqi disklarni ulashda
ishlatiladi. SCSI, USB va Fire Wire yordamida ulangan qattiq disklar
IDE-ga qaraganda ancha yuqori xususiyatlarga ega.
Winchester (bitta jismoniy disk sifatida) bir nechta mantiqiy
disklarga (bo‘limlarga) bo‘linishi mumkin. Ularning har biri lotin
alifbosining C: dan boshlanadigan bitta harfi bilan belgilanadi va o‘z
yorlig‘iga (nomiga) ega bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, har bir
mantiqiy diskda fayl tizimlari mavjud (ularning navlari avvalroq
muhokama qilingan), ular farq qilishi mumkin (masalan, C: diskida
NTFS fayl tizimi mavjud va D: FAT 32). Diskni unda saqlangan
ma’lumotlardan to‘liq tozalash va uni qayta qismlarga ajratish jarayoni
diskni formatlash (mantiqiy yoki jismoniy) deb ataladi. Qattiq
disklarning yetakchi ishlab chiqaruvchilari Seagate, Maxtor, Hitachi,
Samsung, Western Digital va boshqalar..
| 