58
Epson, Hewlett-Packard, Canon, Xeroxe, Lexmark, Samsung kabi
kompaniyalar yetakchi printer ishlab chiqaruvchilar hisoblanadi.
Manipulyatorlar
Manipulyatorlar (sichqoncha, trekbol va boshqalar)
foydala-
nuvchi va shaxsiy kompyuter o‘rtasidagi o‘zaro aloqani osonlash-
tiradigan maxsus kiritish va boshqarish moslamalari. Sichqoncha
manipulyatorining uch turi mavjud: mexanik, optik va optik simsiz.
Shakl va o‘lchamlarning xilma-xilligiga qaramay, sichqonlar bir xil ish
printsiplariga ega. Sichqonchani sirt ustida harakatlantirganda, bu
harakat shaxsiy kompyuterga uzatiladigan
impulslar ketma-ketligiga
aylanadi. Sichqoncha tugmalari bosilganda, ularning kodi ham shaxsiy
kompyuterga uzatiladi, bu yerda sichqonchani boshqarishning maxsus
dasturi (sichqoncha drayveri) puls ketma-ketligini va tugmani bosish
kodlarini muayyan harakatlarga aylantiradi. Harakatni aniqlash usuliga
ko‘ra - mexanik, qurilma qismlarining harakati bilan bog‘liq yoki optik,
harakatni optik qurilmalar bilan mahkamlash asosida, mos ravishda
mexanik va optik sichqonchalar ajralib turadi. Sichqonchaning ishlash
printsipi quyidagicha.
Sichqonchani sirt ustida harakatlantirganda,
uning tagida
joylashgan to‘p aylana boshlaydi va tananing ichida joylashgan
roliklarni boshqaradi. Ushbu roliklar bir-biriga nisbatan 90° burchak
ostida o‘rnatiladi va to‘p bilan aloqa qilganda, faqat soat yo‘nalishi
59
bo‘yicha yoki soat sohasi farqli ravishda aylanishi mumkin, bu to‘pning
o‘zboshimchalik bilan harakatini ikkita o‘zaro perpendikulyar yo‘na-
lishda (X va Y) harakatga aylantiradi. Sichqonchani qat’iy gorizontal
yoki qat’iy vertikal ravishda harakatlantirganda, roliklardan faqat bittasi
harakatga o‘rnatiladi, bu harakatni mos ravishda X yo‘nalishida yoki Y
yo‘nalishida ko‘rsatadi. Sichqonchaning elektron sxemalari roliklarning
harakatini shaxsiy kompyuterga uzatiladigan impulslar ketma-ketligiga
aylantiradi.
Optik sichqoncha, mexanikdan farqli o‘laroq, harakat-
lanuvchi elementlarga ega emas va harakatni tuzatish uchun optik
qurilmalardan foydalaniladi. Funktsional tuzilishi boʻyicha trekbol
mexanik sichqonchaga oʻxshaydi, yagona farqi shundaki,
foyda-
lanuvchi toʻpni aylantirish uchun sichqonchani harakatlantirish oʻrniga
qoʻl bilan tananing yuqori qismiga oʻrnatilgan toʻpni oʻzi aylantiradi.
Sichqonchadan farqli o‘laroq, trekbol kompyuter atrofida bo‘sh joyni
talab qilmaydi, uni avtomobil korpusiga o‘rnatish mumkin.
Kompyuter o‘yinlarida qo‘llaniladigan keng tarqalgan manipulya-
torlardan biri bu joystikdir. Odatda bu novda tutqichi bo‘lib, uning
vertikal holatdan og‘ishi kursorning monitor
ekranida mos keladigan
yo‘nalishda harakatlanishiga olib keladi. Ba’zi modellarda joystikga
o‘rnatilgan bosim sensori mavjud. Bunday holda, foydalanuvchi
tutqichni qanchalik qattiq bossa, kursor displey ekrani bo‘ylab
tezroq
harakatlanadi.
