Oldini olish
Anakartning janubiy ko'prigi uzoq vaqt va hech qanday muammosiz ishlashi uchun
siz kompyuter yoki noutbukda ishlashning juda oddiy qoidalariga amal qilishingiz
kerak. Birinchidan, qurilmani axloqsizlik va changdan tozalashni e'tiborsiz
qoldirmang. Kichkina chang qatlami ham ko'prik boshqaruvchisiga zarar etkazishi
mumkin. Kir va shamollatish teshiklari bilan tiqilib qolgan sovutgichlar elementning
haddan tashqari qizishi va ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Ikkinchidan,
qurilmani jismoniy stressga duchor qilmang. Eng kichik zarar eng dahshatli
oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bunga beparvo bo'lmaslik kerak, chunki siz
qurilmaning nafaqat janubiy ko'prigini yo'qotishingiz mumkin.Uchinchidan,
noutbuk yonida ovqatlanish yoki ichish odatiga ega bo'lmang. To'kilgan choy va
kofe halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Qisqa tutashuv paydo bo'lishi uchun
har qanday suyuqlikning bir tomchisi kifoya qiladi va janubiy ko'prik ishdan chiqadi.
Bundan tashqari, tizza kompyuteringizni hammomga olib bormang. Agar siz unga
nam qo'llar bilan tegmasangiz ham, hech kim kondensatsiyani bekor qilmadi.
To'rtinchidan, uy hayvonlarini noutbuk yoki kompyuterdan uzoqroq tuting. Jun
shamollatish moslamalarini, sovutgichlarni va sovutish tizimining boshqa tarkibiy
qismlarini juda tez to'sib qo'yadi. Shuning uchun janubiy ko'prikning haddan
tashqari qizishi va ishlamay qolishi. Qurilmangizdan ehtiyotkorlik bilan
foydalaning. Va keyin sizda hech qanday muammo bo'lmaydi.
Mavzu-4: Zamonaviy protsessorlar xarakteristikasi
Reja:
1.Kompyuter arxitekturasi
2.Kompyuterning tuzilishi
3.ShKning asosiy bloklari va ularning vazifalari
Kompyuter arxitekturasi, odatda, arxitektura xususiyatlarining foydalanuvchi uchun
katta ahamiyatga ega bo’ladigan majmui bilan belgilanadi. Bunda, asosiy e’tibor
mashinaning tuzilishi va funktsional imkoniyatlariga qaratiladi. Ushbu imkoniyatlar
asosiy va qo’shimcha funktsional imkoniyatlarga farq qiladi.
Asosiy funktsiyalar EHM vazifasini belgilab beradi. Uning vazifalari jumlasiga
axborotga ishlov berish, saqlash va tashqi ob’ektlar bilan axborot almashinish kiradi.
Qo’shimcha funktsiyalar esa asosiy funktsiyalar samarasini oshiradi, ya’ni
mashina ishining unumli rejimi, yuqori ishonchliligi, foydalanuvchi bilan mashina
o’rtasida dialog qaror topishi va shu kabilarni ta’minlaydi. EHMning sanab o’tilgan
funktsiyalari mashina komponentlari, jumladan apparat vositalari va dasturiy
vositalar yordamida amalga oshadi.
Kompyuterning tuzilishi – kompyuter komponentlarining tarkibi, ular
orasida bajariladigan harakatlar tartibi va tamoyillarini belgilab beruvchi
muayyan modeldir.
Shaxsiy kompyuter – hammaning imkoni va foydalanish qulayligi bo’yicha
umumiy talablarni qanoatlantiruvchi stol ustiga o’rnatiladigan yoki qo’lda olib
yuriladigan EHM.
ShK afzalliklari jumlasiga quyidagilar kiradi:
yakka xaridor imkoni doirasidagi mo’tadil narxi;
atrof-muhit sharoitlariga nisbatan maxsus talablar qo’yilmagan tarzda muxtor
ishlashi;
arxitekturaning fan, ta’limot, boshqaruv va maishiy turmush sohalarida turlicha
qo’llanilishga moslasha oladigan o’zgaruvchanligi;
foydalanuvchining maxsus professional tayyorgarliksiz ishlay olishini ta’minlovchi
qulay operatsion tizim va shu kabi dasturiy ta’minotlarning mavjudligi;
ishining o’ta ishonchliligi (5 ming soatdan ortiq ishlashi).
ShKning asosiy bloklari va ularning vazifalari.
ShKning asosiy bloklari va ularning vazifalarini ko’rib chiqamiz.
Mikroprotsessor (MP). Bu, ShKdagi markaziy blok bo’lib, mashinaning barcha
bloklari bajaradigan ishlarni boshqarish hamda axborot bilan arifmetik va mantiqiy
operatsiyalar bajarish uchun mo’ljallangan.
Mikroprotsessor tarkibiga quyidagilar kiradi:
boshqaruv qurilmasi (BQ) – oldin bajarilgan operatsiyalarning natijalari va ayni
fursatda bajarilayotgan operatsiyadan kelib chiqadigan muayyan boshqaruv
signallarini (boshqaruv impulslarini) shakllantirib, mashinaning barcha bloklariga
zaruriy fursatlarda uzatib boradi; bajarilayotgan operatsiyada foydalaniladigan
xotira uyalarining manzillarini shakllantirib, ularni
Mikroprotsessor, boshqacha nomi – markaziy protsessor (MzP).
Markaziy protsessor– kompyuterning dastur tomonidan berilgan arifmetik va
mantiqiy operatsiyalarni bajaradigan asosiy ish komponenti bo’lib, hisoblash
jarayonini boshqaradi va kompyuterda mavjud barcha qurilmalar ishini
muvofiqlashtiradi.
Aksariyat hollarda MzP o’z ichiga:
arifmetik-mantiqiy qurilmani;
ma’lumotlar shinalari va manzillar shinalarini;
registrlarni;
komandalar hisoblagichini;
kesh – kichik hajmli (virtual) xotiraga juda tez (8 dan 512 Kbayt ga qadar) saqlash
qurilmasini;
nuqtasi o’zgaruvchan sonlarning matematik soprotsessorini mujassam etadi.
Zamonaviy protsessorlar mikroprotsessorlar ko’rinishida tayyorlanadi. Jismonan
mikroprotsessor integral sxema ko’rinishidan iborat, ya’ni u umumiy maydoni atigi
bir necha kvadrat millimetr keladigan to’g’ri burchak shaklga ega kristall holatdagi
kremniyning yupqa plastinkasi ko’rinishida tayyorlangan bo’lib, ustiga
protsessorning barcha ishlarini bajaradigan sxemalar (qoliplar) joylashtirilgan.
Ushbu kristall-plastinka, odatda, plastmassa yoki sopoldan tayyorlangan yassi
korpusga joylanib, kompyuterning tizim platasiga ulash imkoni bo’lishi uchun
metall tilchalariga ega tilla simlar bilan ulanadi.
Hisoblash tizimida parallel ishlaydigan bir nechta protsessorlar bo’lishi mumkin.
Bunday tizimlar – ko’p protsessorli tizimlar deb ataladi.
Eng birinchi MP-4004 rusumli mikroprotsessor 1971 yilda Intel firmasi (AQSh)
tomonidan ishlab chiqarilgan. Bugungi kunda mikroprotsessorlarning bir necha
yuzlab turi tayyorlanadi, biroq ular orasida Intel va AMD firmalari tomonidan ishlab
chiqarilayotgan
mikroprotsessorlar
eng
ko’p
tarqalgani
mikroprotsessorlardir.Boshqaruv qurilmasi funktsional jihatdan ShKning eng
murakkab qurilmasi sanaladi. Ushbu qurilma yo’riqlarning kodli shinasi (YKSh)
vositasida mashinaning barcha bloklariga etib boradigan boshqaruv signallarini
shakllantiradi.
Komandalar registri – xotirada saqlaydigan registr bo’lib, unda komanda kodi, ya’ni
bajarilayotgan
operatsiya
kodi
hamda
operatsiyada
ishtirok
etayotgan
operandlarning manzillari saqlanadi.
Komandalar registri MPning interfeys qismida, komandalar registrlari uchun
mo’ljallangan blok ichida joylashgan.
Operatsiyalar deshifratorlari – mantiqiy blok bo’lib, komandalar registridan
kelayotgan operatsiya kodiga (OK) muvofiq o’zida mavjud ko’plab chiqish
yo’llaridan birini tanlaydi.
Mikrodasturlarni xotirada doimo‘saqlovchi qurilma (XDSQ) – ShK bloklarida
axborotga ishlov berish operatsiyalari bajarilishi uchun zarur bo’ladigan
boshqaruvchi signallarni (impulslarni) o’z uyalarida saqlaydigan qurilma sanaladi.
Deshifrator tomonidan operatsiya kodiga muvofiq tanlangan operatsiya impulsi
boshqaruvchi signallarning zaruriy izchilligini mikrodasturlarni XDSQ ichidan
solishtirib chiqaradi.
Manzil shakllantiruvchi uzel (MPning interfeys qismi ichida joylashgan) –
komandalar registri va MPX registrlaridan kelayotgan rekvizitlar bo’yicha xotira
(registr) uyasining to’liq manzilini hisoblab chiqaradigan qurilma.
Ma’lumotlarning kodli shinasi, manzillar va yo’riqlar – mikroprotsessordagi ichki
shinaning bir qismi sanaladi. Aksariyat hollarda BQ quyidagi asosiy amallarning
bajarilishi uchun mo’ljallangan boshqaruv signallarini shakllantiradi:
MPX komandasining manzilidagi hisoblagich-registr ichidan dasturning navbatdagi
komandasi saqlanayotgan xotiraga tezkor saqlash qurilmasi (XTSQ) uyasining
manzilini tanlab olish;
XTSQ uyasi ichidan navbatdagi komandaning kodini tanlab olish hamda solishtirib
chiqarilgan komandani komandalar registriga qabul qilib olish;
operatsiya kodlari va tanlangan komanda alomatlarining shifrini ochish;
XTSQning shifri ochilgan operatsiya kodiga muvofiq keluvchi uyalari ichidan
boshqaruvchi signallarning (impulslarning) mashinada mavjud barcha bloklarda
ma’lum operatsiya ijrosining tartibini hamda boshqaruvchi signallarning ushbu
bloklarga qayta yuborilish tartibini belgilab beruvchi mikrodasturlarni solishtirib
chiqarish;
komandalar registri va MPX registrlari ichidan hisoblarda ishtirok etayotgan
operandlar (sonlar) manzillarining alohida tarkibiy qismlarini solishtirib chiqarish
hamda operandlarning to’liq manzillarini shakllantirish;
operandlarni (shakllangan manzillar bo’yicha) tanlash va ushbu operandlarga ishlov
berishga oid ma’lum operatsiyani bajarish;
amalga oshirilgan operatsiya natijalarini xotiraga saqlash;
dasturning navbatdagi komandasiga taalluqli manzilni shakllantirish.
Arifmetik-mantiqiy qurilma
Arifmetik-mantiqiy qurilma axborotni o’zgartirishga oid arifmetik va mantiqiy
operatsiyalarni bajarish uchun mo’ljallangan qurilma sanaladi.
Funktsional jihatdan AMQ, odatda, ikkita registr, summator va boshqaruv
sxemasidan (mahalliy boshqaruv qurilmasidan) tashkil topgan.
Summator – kirish qismiga kelayotgan ikkilik sonli kodlarni qo’shish amalini
bajaruvchi hisoblash sxemasi bo’lib, mashinaning ikkilangan so’ziga oid razryadlik
darajasiga ega.
Uzunligi turlicha bo’lgan tez ishlovchi xotira registrlari: 1- registr (Pr1) ikkilangan
so’z, 2- registr (Pr2) esa bitta so’zga oid razryadlik darajasiga ega.
Operatsiya bajarilayotgan paytda Pr1 ichida operatsiyada ishtirok etayotgan birinchi
son, operatsiya yakuniga etgach – natija joylashadi;
Pr2 ichida esa operatsiyada ishtirok etayotgan ikkinchi son joylashib, operatsiya
yakuniga etgach, uning ichidagi axborot o’zgarmay qoladi. 1- registr axborotni
ma’lumotlarning kodli shinasidan olishi va xuddi shu shinasi orqali uzatishi
mumkin.
Boshqaruv sxemasi yo’riqlarning kodli shinasi orqali boshqaruv qurilmasidan
boshqaruv signallarini qabul qilib, registrlar va AMQ summatori ishini boshqarish
uchun mo’ljallangan signallarga aylantiradi.
AMQ arifmetik (Q, – , *, :) operatsiyalarni faqat so’nggi razryaddan so’ng qayd
etilgan vergulli ikkilik axborotga, ya’ni faqat butun ikkilik sonlarga nisbatan
bajaradi.
O’zgaruvchan vergulli ikkilik sonlar hamda ikkilik-kodlashgan o’nli sonlarga
nisbatan operatsiyalar ijrosi matematik soprotsessor yoki maxsus tuzilgan dasturlar
jalb etilgan tarzda bajariladi.
|
