Mavzu-5_:
Protsessorlar arxitekturasi
Reja:
1. Protsessor arxitekturasi
2. Protsessor arxitekturasi turlari
Protsessor inglizchada „Process“ soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „jarayon“ —
jarayonni
amalga oshiruvchi, boshqaruvchi maʼnolarini bildiradi.
Kompyuter
Protsessori asosan kompyuterda boʻladigan jarayonlarni amalga oshirish va
boshqarish vazifalarini bajaradi. Asosiy oʻlchov birligi chastota hisoblanadi.
Protsessor chastotasi uning maʼlum vaqt ichida nechta amalni bajara olishini
ifodalaydi. Asosiy qismlari: arifmetik mantiqiy qurilma va boshqarish qurilmasi.
Arifmetik mantiqiy qurilmada axborot arifmetika va mantiq jihatidan qayta
ishlanadi. Boshqarish qurilmasi xotiradagi axborotlarni
chiqarish tartibini
belgilaydi, boshqaruvchi
signallarni ishlab chiqadi, mashinadagi qurilmalarning
ishini uygʻunlashtiradi, dasturni uzish signallarini qayta ishlaydi, xotiradagi
axborotlarni muhofazalaydi, Protsessor ishini nazorat qiladi. Protsessor da bulardan
tashqari, oʻta tezkor xotira qurilmasi va tashkiliy bloklar ham bor.
Protsessor inglizchada „Process“ soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „jarayon“ —
jarayonni amalga oshiruvchi, boshqaruvchi maʼnolarini bildiradi. Kompyuter
Protsessori asosan kompyuterda boʻladigan jarayonlarni amalga oshirish va
boshqarish vazifalarini bajaradi. Asosiy oʻlchov birligi chastota hisoblanadi.
Protsessor chastotasi uning maʼlum vaqt ichida nechta amalni bajara olishini
ifodalaydi. Asosiy qismlari: arifmetik mantiqiy qurilma va boshqarish qurilmasi.
Arifmetik mantiqiy qurilmada axborot arifmetika va mantiq jihatidan qayta
ishlanadi. Boshqarish qurilmasi xotiradagi axborotlarni chiqarish tartibini
belgilaydi, boshqaruvchi signallarni ishlab chiqadi, mashinadagi qurilmalarning
ishini uygʻunlashtiradi, dasturni uzish signallarini qayta ishlaydi, xotiradagi
axborotlarni muhofazalaydi, Protsessor ishini nazorat qiladi. Protsessor da bulardan
tashqari, oʻta tezkor xotira qurilmasi va tashkiliy bloklar ham bor.
Tizimni boshqarish vazifasi xotira (X) va kiritish-chiqarish tizimi (KChT)
bilan xotira kanali va kiritish-chiqarish kanali orqali ulangan Markaziy Protsessorga
(MzP) yuklanadi. Markaziy Protsessor xotira ichidan muayyan dasturni
shakllantiruvchi komandalarni solishtirib
chiqarib, ularning kodini ochadi.
Komandalar kodi ochilishining natijasiga muvofiq MP xotira va kiritish portlaridan
ma’lumotlarni tanlab olib, ularga ishlov beradi va xotiraga yoki chiqarish portlariga
qaytarib yuboradi. Shu bilan birga ma’lumotlarni MP ishtirokisiz ham xotiradan
tashqi qurilmalarga va aks yo’nalishda kiritish- chiqarish imkoniyati mavjud.
Bunday mexanizm xotiraga to’g’ridan-to’g’ri kirish (XTTK) deb ataladi. MP
tizimining har bir tarkibiy qismi etarlicha murakkab ichki tuzilishga ega.
Tizimni boshqarish vazifasi xotira (X) va kiritish-chiqarish tizimi (KChT)
bilan xotira kanali va kiritish-chiqarish kanali orqali ulangan Markaziy Protsessorga
(MzP) yuklanadi. Markaziy Protsessor xotira ichidan muayyan dasturni
shakllantiruvchi komandalarni solishtirib chiqarib, ularning kodini ochadi.
Komandalar kodi ochilishining natijasiga muvofiq MP xotira va kiritish portlaridan
ma’lumotlarni tanlab olib, ularga ishlov beradi va xotiraga yoki chiqarish portlariga
qaytarib yuboradi. Shu bilan birga ma’lumotlarni MP ishtirokisiz ham xotiradan
tashqi qurilmalarga va aks yo’nalishda kiritish- chiqarish imkoniyati mavjud.
Bunday mexanizm xotiraga to’g’ridan-to’g’ri kirish (XTTK) deb ataladi. MP
tizimining har bir tarkibiy qismi etarlicha murakkab ichki tuzilishga ega.
Foydalanuvchi nuqtai nazaridan qaraganda
MP tanlash fursatida
mikroprotsessor imkoniyatlarining ma’lum darajada
umumlashtirilgan kompleks
tavsiflariga ega bo’lish maqsadga muvofiqdir. Ishlab chiqaruvchi mutaxassis
MPning faqat dasturlarda ochiq aks etadigan hamda tizim ishining chizmalari va
dasturlarini tayyorlash mobaynida inobatga olinishi lozim bo’lgan komponentlarini
anglab olib, o’zi uchun tushuncha hosil qilib olishga ehtiyoj sezadi xolos. Bunday
tavsiflar mikroprotsessor arxitekturasi tushunchasi orqali belgilanadi.
Foydalanuvchi nuqtai nazaridan qaraganda MP tanlash fursatida
mikroprotsessor imkoniyatlarining ma’lum darajada umumlashtirilgan kompleks
tavsiflariga ega bo’lish maqsadga muvofiqdir. Ishlab chiqaruvchi mutaxassis
MPning faqat dasturlarda ochiq aks etadigan hamda tizim ishining chizmalari va
dasturlarini tayyorlash mobaynida inobatga olinishi lozim bo’lgan komponentlarini
anglab olib, o’zi uchun tushuncha hosil qilib olishga ehtiyoj sezadi xolos. Bunday
tavsiflar mikroprotsessor arxitekturasi tushunchasi orqali belgilanadi.
Protsessor arxitekturasi – foydalanuvchi nuqtai nazaridan qaraladigan
mantiqiy tuzilish bo’lib, Protsessor tizimini tuzish uchun zarur bo’ladigan
funktsiyalarning apparatlar va dasturlar vosita amalga oshirilishiga ko’ra
protsessorda joriy etiladigan imkoniyatlarni belgilab beradi.
Protsessor arxitekturasi tushunchasi quyidagilarni aks ettiradi:
Protsessor arxitekturasi tushunchasi quyidagilarni aks ettiradi:
Protsessor tuzilishini, ya’ni protsessorni tashkil
etadigan tarkibiy qismlar
komponentlarining majmui va ular orasidagi aloqalarni (foydalanuvchi uchun
protsessorning registrli modeli bilan cheklanish kifoyadir);
Ma’lumotlarning taqdim etilish usullari va ularning formatlarini;
Tuzilishning dasturiy jihatdan foydalanuvchi uchun tushunarli bo’lgan barcha
elementlariga murojaat qilish usullarini (registrlarga, doimiy va tezkor xotiralar
uyalariga, tashqi qurilmalarga ma’lum manzil bo’yicha murojaat qilish);
Protsessor tomonidan bajariladigan operatsiyalar to’plamini;
Protsessor tomonidan shakllantiriladigan va uning ichiga tashqaridan kirib
keladigan boshqaruvchi so’zlar va signallar tavsifini;
Protsessor tomonidan shakllantiriladigan va uning ichiga tashqaridan kirib
keladigan boshqaruvchi so’zlar va signallar tavsifini;
Tashqi signallarga bildiriladigan munosabatlarni
Protsessor tizimining xotira bo’shlig’ini shakllantirish usuliga ko’ra
Protsessor arxitekturalari ikkita asosiy turga bo’linadi.
