MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TATU QARSHI FILIALI
TT-11-20 GURUH TALABASI
RO’ZIBOYEV ASADBEKNING
“SIMSIZ TARMOQLAR” FANIDAN
TAYYORLAGAN
4-MUSTAQIL ISHI
Topshirdi: Ro’ziboyev A.
Qabul qildi: Tuychiyev B.
MAVZU: UMTS standarti sotali aloqa tarmog‘i asosiy parametrlari.
REJA:
1. UMTS standarti sotali aloqa tarmog‘i asosiy parametrlari
2. LTE sotali aloqa tarmog‘i asosiy parametrlari
3. Kanallar va to’lqinlarning tarqalishi
4. Ko’p tomonlama ulanish texnologiyalari 3G sotali tizimlar
5. Radioaloqani tashkil etish prinsiplari
6. Surilishli kvadraturali fazaviy modulyatsiyalash
7. Kvadraturali fazaviy modulyatsiyalash (KFM)
8. Ikkilik fazaviy manipulyatsiyalash
3GPP proyektining SAE tarmog‘iga bo‘lgan asosiy talabi: tarmoq
strukturasini maksimal darajada soddalashtirish va UMTS tizimi uchun xarakterli
bo‘lgan tarmoq protokollari funksiyasini takrorlanishini istisno qilish talabi
qo‘yilgan.
E-UTRAN radiokirish tarmog‘i faqat eNB (evolved Node V) bazaviy
stansiyalaridan tashkil topgan texnik tasniflash qatorida qaraladi. eNB bazaviy
stansiyasi E-UTRAN to‘liq bog‘langan tarmog‘i elementi hisoblanadi va bunda X2
interfeysi orqali «har biri — har biri bilan» usulida bog‘lanadi. X2 interfeysi
LTE_ACTIVE holatida mobil terminalda xendoverni qo‘llaydi. Har bir bazaviy
stansiya SAE bazaviy tarmog‘ining paketlar kommutatsiyasi usulida qurilgan Sic
interfeysiga ega.
SAE birlamchi tarmog‘i ba’zan EPC (Evolved Packet Core) tarmog‘i deb atalib,
MME va UPE mantiqiy elementlaridan tuzilgan MME/UPE tugunlarini o‘z ichiga
oladi. MME (Mobility Management Entity) mantiqiy elementi abonent terminali
mobilligini boshqarish vazifalarini hal qilishga javob beradi va E-UTRAN
tarmog‘ining eNB bazaviy stansiyasi bilan C-plane (interfeys Sl-S) boshqarish
tekisligi protokollari yordamida o‘zaro aloqani amalga oshiradi.
UPE (User Plane Entity) mantiqiy elementi U-plane foydalanuvchi tekisligi
protokoliga mos holda foydalanuvchilarning ma’lumotlarini uzatilishiga javob
beradi va S1-U interfeysi vositasida eNB bilan o‘zaro aloqani amalga oshiradi.
S1 interfeysi tufayli bazaviy stansiyalar bir nechta MME/UPE tugunlari bilan
bog‘lanadi. Bu esa tarmoq resurslaridan oqilona foydalanish imkonini beradi.
Bunday interfeys Sl-flex deb ataladi.
LTE tarmog‘ida UMTS tarmog‘idagidan quyidagi funksional farqlari mavjud.
1. eNB bazaviy stansiyalari radioresurslarni boshqarish(Radio Resource
Management — RRM); radiokanallarni boshqarish (Radio Bearer Control),
ulanishga ruxsatni boshqarish (Radio Admission Control), mobillikni boshqarish
(Connection Mobility Control), resurslarni dinamik taqsimlash (Dynamic Resource
Allocation). Xuddi shunday, E-UTRAN radiokirish tarmog‘ida eNB bazaviy
stansiyalari UMTS tarmog‘idagi Node V bazaviy stansiyasi va ko‘p hollarda RNC
kontrolleri funksiyalarini qo‘shgan holda radiointerfeys protokollarini boshqaradi.
2. MME mobillikni boshqaruv tarmoq elementi eNB bazaviy stansiyaga chaqiriq
(paging) xabarini taqsimlanishiga javob beradi. Bundan tashqari, MME boshqaruv
tekisliklari protokollarini boshqaradi: abonent terminallarini identifikator bilan
ta’minlaydi, tarmoq xavfsizligini ta’minlaydi, abonentlarning xabarlari to‘g‘riligini
tekshiradi
va
roumingni
boshqaradi.
3. Foydalanuvchi tekisligi tarmoq elementi UPE IP-protokollaridagi paketning
boshlanish qismini siqish funksiyasini bajaradi, ma’lumotlar oqimini shifrlaydi,
foydalanuvchi tekisligi ma’lumot paketlarini terminatsiyalaydi, foydalanuvchilar
mobilligini ta’minlashda ma’lumot paketlarini kommutatsiya qiladi.
Bundan tashqari, UPE foydalanuvchi darajasidagi protokollarni boshqaradi,
masalan, abonent terminali (AT) joriy holatini saqlaydi, abonent terminallari
darajasida LET_IDLE holatini to‘xtatadi.
LTE tarmog‘i C-plane va U-plane tekisliklari S1 interfeysining asosiy protokollari
2-rasmda keltirilgan.
LTE tarmog‘ida boshqaruvning eng muhim vazifalaridan biri radioresurslardan
maksimal darajada samarali foydalanishdir. Bu vazifa radioresurslarni boshqarish
funksiyalari majmuasi RRM (E-UTRAN tarmog‘i radioresurslarini boshqarish,
radiokanalda ma’lumot uzatish xizmatini boshqarish, mobillikni boshqarish,
ulanishga ruxsatni boshqarish, resurslarni dinamik taqsimlash) yordamida va
radioresurslarni boshqarish protokollari RRC yordamida hal etiladi.
E-UTRAN (Inter Cell RRM) tarmog‘i radioresurslarini boshqarish chastota
spektridan foydalanish unumdorligini oshirish va abonent terminali va bazaviy
stansiyaning o‘zaro shovqin ta’sirini minimallashtirish hamda mobillikni qo‘llab-
quvvatlash maqsadida uyalar guruhi resurslarini boshqarishni ta’minlaydi.
LTE tarmog‘i S1 intеrfеys protokollari.LTE tarmog‘ida boshqaruvning eng
muhim vazifalaridan biri radioresurslardan maksimal darajada effektiv
foydalanishdir. Bu vazifa radioresurslarni boshqarish funksiyalari majmuasi RRM
(E-UTRAN tarmog‘i radioresurslarini boshqarish, radiokanalda ma’lumot uzatish
xizmatini boshqarish, mobillikni boshqarish, ulanishga ruxsatni boshqarish,
resurslarni dinamik taqsimlash) yordamida va radioresurslarni boshqarish
protokollari RRC yordamida hal etiladi.
E-UTRAN (Inter Cell RRM) tarmog‘i radioresurslarini boshqarish chastota
spektridan foydalanish unumdorligini oshirish va abonent terminali va bazaviy
stansiyaning o‘zaro shovqin ta’sirini minimallashtirish hamda mobillikni qo‘llab-
quvvatlash maqsadida uyalar guruhi resurslarini boshqarishni ta’minlaydi.
Radiokanalda ma’lumotlarni uzatish xizmatini boshqarish (RB Control) E-UTRAN
tarmog‘i eNB bazaviy stansiyasida amalga oshirilgan va E-UTRAN tarmog‘ida
ma’lumotlar uzatish radiokanallarni berilgan parametrlar bilan o‘rnatish, saqlab
turish va bo‘shatishni ta’minlaydi. Xizmat ko‘rsatish sifati (QoS) parametrlarini
hisobga olgan holda, ma’lumotlar uzatishning barcha aktiv sessiyalarini nazorat
qilish va boshqarish, qayta aktivlashgan sessiyalar uchun resurslarni ajratish asosiy
vazifalar hisoblanadi.
Mobillikni boshqarish (Connection Mobility Control) mobil terminal uchun eNB
xizmat ko‘rsatuvchi bazaviy stansiyasini tanlash, mobil terminalga xizmat
ko‘rsatishni bir eNB (xendover) bazaviy stansiyasidan boshqasiga uzatish imkonini
beradi.
Xizmat ko‘rsatuvchi eNB’ni tanlash RRC_CONNECTED holatida mobil
terminalda xususiy o‘lchash va olingan o‘lchash natijalarini o‘rnatilgan chegaraviy
qiymatlar bilan solishtirish asosida amalga oshiriladi. Xendover ham, mobil
terminalda ham eNB bazaviy stansiyasidagi o‘lchovlar tahlili hamda xizmat
ko‘rsatayotgan va qo‘shni uya joriy yuklanishi, operatorning trafikni boshqarish
siyosati asosida amalga oshirilgan.
SAE tarmog‘ida abonent terminali mobilligini MME mantiqiy elementi ta’minlaydi.
MME
ning
asosiy
funksiyalari
quyidagilar:
• RRC_IDLE (Idle State Mobility Handling) holatida bo‘lgan abonent terminali
mobilligini
boshqarish;
• «Kirishga ruxsat etilmagan sath» protokollar guruhiga tegishli va masalan
foydalanuvchi autentifikatsiyasini, ma’lumotlarni shifrlash kalitlarini boshqarishni
ta’minlovchi protokollarga mos holda mobil aloqa xavfsizligini boshqarish (NAS
Security);
• SAE tarmog‘i ma’lumotlarini uzatish xizmatini boshqarish (SAE Bearer Control).
E-UTRAN tarmog‘i radioresurslarni boshqarish (Inter Cell RRM), radiokanalda
ma’lumotlarni uzatish xizmatini boshqarish (RB Control) va mobillikni boshqarish
(Connection Mobility Control) funksiya parametrlari operator talabi bilan mos holda
o‘zgartirilgan bo‘lishi mumkin.
Kirishga ruxsatni boshqarish (Radio Admission Control) ning asosiy vazifasi E-
UTRAN tarmog‘iga mobil terminalning ulanishini taqdim etishni shakllantirish
hisoblanadi. Bu vazifa radiokirish tarmog‘i yuklanishini ko‘p me’yorli tahlil qilish,
mobil terminalning QoS parametrlariga talabi asosida hal etiladi.
Resurslarni dinamik taqsimlash (Dynamic Resource Allocation; Scheduler)
ma’lumot paketlarini uzatish navbatlarini rejalashtirishga javob beradi va kanal
resurslarini, bazaviy stansiya nurlanish quvvatini, QoS parametrlarini hisobga olgan
holda paketlarni qayta ishlashdagi buferlash resurslarini o‘z ichiga olgan holda
radiokirish tarmog‘i resurslarini dinamik ajratish va qayta taqsimlash imkonini
beradi.
C-plane tekisligi radioresurslarni boshqarish protokoli RRC quyidagilarni
ta’minlaydi:
• Xizmat xabarini «kirishga ruxsatli daraja» va «kirishga ruxsatsiz daraja» (mos
holda AS — Access Stratum va NAS — Non-Access Stratum) protokollar guruhiga
tegishli protokollarga mos holda tarqatish;
• mobil terminal peydjingi;
• E-UTRAN tarmog‘i va abonent terminali orasida RRC-bog‘lanishni o‘rnatish,
saqlab turish va uzish;
• shifrlash kalitlarini boshqarish;
• Berilgan QoS parametrlari bilan «nuqta-nuqta» va «nuqta-ko‘p nuqta» turidagi
Radiokanal (Radio Bearers) da ma’lumotlarni uzatish xizmatini;• o‘rnatish, saqlab
turish va uzish;
• abonent terminali mobilligi.
Bundan tashqari, RRC protokoli boshqa bir qator funksiyalarni bajarilishini
ta’minlaydi.U-plane va C-Plane tekisliklari ma’lumot paketlari konvergentsiyasi
protokoli (Packet Data Convergence Protocol — PDCP) uzatilayotgan ma’lumot
paketi hajmini foydali axborot hajmi bilan o‘lchash mumkin bo‘lgan darajada
xizmat axborotini ortiqchaligini to‘g‘rilash (siqish)ni hamda ma’lumotlarni
shifrlash/deshifrlashni ta’minlaydi.
Radiokanalarni boshqarish protokoli (Radio Link Control — RLC) quyidagilarni
ta’minlaydi:
• foydali yuklamaning (Packet Unit — PU) ancha yuqori daraja protokollarida
(Protocol Data Unit — PDU) o‘zgaruvchan uzunlikdagi kichik bloklarga bo‘lish va
ularni yig‘ish; PU bloki o‘lchovi radiokanalda axborotni uzatish tezligiga mos holda
aniqlanadi;
• qisqa paketlarni yuqori daraja PDU ga birlashtirish;
• agar birlashtirish qabul qilib bo‘lmaydigan bo‘lsa, PU ning ma’lumotlar qismi
bo‘sh qolgan joyini to‘ldirish;
• foydalanuvchiga QoS-parametrlariga mos holda qabul qilinishi tasdiqlanuvchi va
tasdiqlanmaydigan ma’lumotlarni uzatish;
• ma’lumot paketlarni qayta uzatish usuli (ARQ) da xatolarni to‘g‘rilash;
• ma’lumotlarni qabul qilinganini tasdiqlash bilan uzatganda PDU-paketlarini
uzatish tartibini ancha darajada saqlash;
• PDU-paketlarining bir-birini takrorlashini yuqoriroq darajada ularni faqat bir marta
uzatish uchun topish;
• ma’lumotlar uzatish tezligini boshqarish;
• paketlar tartib raqamini nazorat qilish.
Hozirgi kun dunyo miqyosida ikkinchi avlod mobil aloqa tizimlaridan uchinchi
avlod tizimlariga o‟tish bilan ifodalanmoqda. Haqiqatan, tarqalishi darajasi
bo‟yicha 3G tarmoqlari mobil aloqaning jahon bozorida 25 foizini egallagan holda,
2G tarmoqlarni quvlab, bosqichma-bosqich еtakchi pozisiyalarga chiqib bormoqda.
Mobil jihozlar yaratuvchilari global assosisiasiyasining (ingl. Global mobile
Suppliers Association, GSA) va CDMA rivojlanish guruhining (ingl. CDMA
Development Group, CDG) hisobotlariga ko‟ra, 2011 yilning 11 mayiga kelib butun
dunyoda 3G tarmoqlari soni 700 dan oshib ketdi, abonentlarning soni esa 1,3
milliardga еtdi [4,5]. Bu jarayonda 3G texnologiyalarining funksional imkoniyatlari
ham joyida turmayapti va 3,5G nomini olgan (ya‟ni HSPA va HSPA+ tizimlari)
yangi ishlanmalar sari rivojlanib bormokda. Ammo, bizning ko‟z o‟ngimizda
qiziqarli bir jarayon bo‟lib o‟tmokda: sahnaga “4G” deb atalmish mobil aloqaning
yangi avlodi (LTE texnologiyasi) chiqmoqda va jiddiy ravishda “oilada o‟z o‟rniga”
da‟vogarlik qilmoqda. Shunday qilib, qiziqarli bir holat tug‟ilyapti, ya‟ni, yaqin
vaqtlarda 3G tarmoqlari to‟liq kuch bilan rivojlanmasdan turib o‟z joylarini 4G
tarmoqlariga bo‟shatib berishi mumkin bo‟lib qolyapti. Lekin adolatli tarzda shuni
ta‟kidlash kerakki, mutaxassislar orasida boshqa fikr ham bor. Unga muvofiq 3G
(aniqrogi 3,5G va 3,75G) tarmoqlari xarakteristikalari bo‟yicha 4G talablariga
yaqinlashib, hali uzoq vaqt mobil aloqa bozoridagi asosiy ulushga ega bo‟lishadi.
Parallel ravishda keng polosali simsiz ulanish (KSU) tizimlari o‟zining kichik
zonadagi stasionar tarmoqlaridan (Wi-Fi) ko‟p kilometrli hududlarni qoplaydigan
mobil tarmoqlariga (WiMAX) evolyusiyalanishida funksional imkoniyatlari va
xarakteristikalari jihatidan 4G texnologiyalari sari rivojlanmoqdalar va bu bilan
mobil aloqa tarmoqlariga yaqinlashmoqdalar. Ko‟rib turganimizdek, mobil va keng
polosali aloqa tizimlari va texnologiyalari ulkan rivojlanish jarayonida turibdi va
inson hayot faoliyatining turli sohalariga yanada ko‟proq kirib bormoqda. Bu
jarayonlarni chuqur o‟rganish, mobil texnologiyalar rivojlanishi masalalaridan
xabardor bo‟lish, ularning istiqbollari va tendensiyalarini bilish bizning
mamlakatimizda ham mobil aloqa tizimlarining rivojlanishi va joriy etilishining
rasional strategiyalarini aniqlash uchun juda muhimdir.
Aloqa tizimlarining zamonaviy rivojlanishini turli jarayonlar orqali ifodalash
mumkin: bir tomondan, stasionar va mobil tarmoqlarning birlashishi (Internetga
mobil
ulanish,
IP-telefoniya),
boshqa
tomondan,
aloqa
tarmoqlarining
globallashtirilishi (mikrosotalardan makrosotalarga va yo‟ldoshli tarmoqlarga) va
nihoyat, abonent terminallarining universallashtirilishi (3G, 4G har xil tarmoqlarida
ishlay oladigan ko‟p tizimli, ko‟p rejimli va ko‟p funksiyali “aqlli telefonlar” -
smartfonlar). Yagona global tarmoq infratuzilmasini yaratish g‟oyasi o‟zi ancha
avvaldan mavjud. “IMT–2000” Dasturi doirasining o‟zida simsiz ulanish, sotali va
sun‟iy yo‟ldoshli aloqa universal tizimlarining yangi avlodini yaratish konsepsiyasi
ilgari surilgan. Yagona xalqaro standartni yaratish asosiy g‟oyasi yuqori funksional
imkoniyatlarga ega bo‟lgan va shu bilan birga qimmat bo‟lmagan portativ
terminallar yordamida xizmatlar taklif etish deb belgilangan edi. Ma‟lumki,
uchinchi avlod tizimlari darajasida bu maqsadga erishib bo‟lmadi, lekin IMT–2000
doirasida bu yo‟nalishda ishlar to‟xtab qolmadi va standartlarni birlashtirish
bo‟yicha yangi g‟oyalar IMT–Advanced1 nomini olgan to‟rtinchi avlod
tarmoqlarini yaratish dasturida o‟z aksini topdi. 2009 yilning 7 oktyabrida 3GPP
hamkorlik loyihasi IMT–Advanced dasturi tarkibiga kiritish uchun LTE– Advanced
(3GPP 10–relizi) texnologiyasini rasmiy taqdim qildi. Bu taqdimot barcha 3GPP va
3GPP2 hamkorlik tashkilotlari: ARIB, ATIA, CCSA, ETSI, TTA va TTS
tomonlaridan qilingan edi. LTE–Advanced texnologiyasi spesifikasiyalarini ishlab
chiqish bo‟yicha ishlarni yakunlash 2010–2011 yillar davriga rejalashtirilgan. Mobil
aloqa dunyosining yirik operatorlari va jihozlar ishlab chiqaruvchilar birgalikda
yangi 4G texnologiyalarini va ularning real funksional imkoniyatlarini aniqlash
maqsadida sinovlar o‟tkazdilar. 2005 yilning o‟zida Yaponiyaning yirik operatori -
NTT DoCoMo, mobil aloqa yangi standarti bilan ishlashdagi yutuqlarini xabar qildi,
ya‟ni, simsiz kanallar bo‟yicha 100Mbit/s tezlikda ma‟lumotlarni uzatish bo‟yicha
muvvaffaqiyatli tajribalar o‟tkazdi. 2006 yilning ikkinchi yarmida yirik milliy va
xalqaro operatorlar keyingi avlod mobil tarmoqlarini yaratish buyicha rasmiy
hamkorlikni boshlashdi. “Next Generation Mobile Network Cooperation”
(NGMNC) nomini olgan ishchi guruh to‟rtinchi avlod mobil tarmoqlariga
qo‟yiladigan talablarini aniqlash uchun butun dunyoning GSM va CDMA
operatorlarini birgalikda yig‟di. Guruhning asosiy a‟zolari Sprint Nextel (AQSh),
T–Mobile (Germaniya), Vodafone (Buyuk Britaniya), KPN (Gollandiya) va Orange
(Fransiya) kompaniyalari bo‟ldi, ularga keyinroq NTT DoCoMo (Yaponiya) va
China Mobile (Xitoy) kompaniyalari qo‟shilishdi. Guruhning bosh texnologik
vazifalaridan biri bu barcha 3G texnologiyalardan, xususan UMTS va EV-DO
tizimlari tomonidan, 4G darajasiga asta–sekin o‟tishni ta‟minlash bo‟ldi (1-rasm).
Bu jarayonda Xitoyda ishlar qanday borgani ancha qiziqarlidir. U еrda 3G dan
4G ga o‟tish bo‟yicha tadqiqot loyihasi 2001 yildayoq ishga tushgan. 2007 yilda
Shanxayning Changning tumanida bir necha oylik sinovlardan so‟ng o‟sha vaqtda
“olamshumul” bo‟lgan 100Mbit/s tezlikda ma‟lumotlarni simsiz uzatishni
ta‟minlaydigan mobil aloqa tarmog‟i dunyoda birinchi marta rasmiy ishga tushirildi
(bunday tezliklar o‟sha vaqtda faqat optik tolali texnologiyalarda olinardi). Shu еrda
aytib ketish lozimki, 4G tarmoqlarining Xitoyda keng rivojlanishi Olimpiada-2008
tufayli bo‟lib o‟tdi. Yevropada ham to‟rtinchi avlod mobil aloqa tarmoqlarini
rivojlanish jarayoniga faol kirishishdi. Bu еrda boshdanoq asosiy e‟tibor LTE
texnologiyasiga qaratildi, garchi WiMAX tarmoqlari joriy etilsa ham. LTE
texnologiyasini rivojlantirish loyihasida yirik Yevropa operatorlaridan T-Mobile,
Vodafone Group va Orange, shuningdek mobil jihozlar ishlab chiqaruvchilar Alcatel
Lucent, Nokia Siemens Networks, Nortel Networks va Ericsson kompaniyalari faol
qatnashdilar. LTE tizimini test ravishda ishga tushirish 2007 yilning may oyida
boshlandi. LTE tarmog‟ini birinchi marta tijoriy ishga tushirish esa 2009 yilning
dekabrida shved–fin TeliaSonera operatori tomonidan Ericsson jihozlari asosida
Stokgolm (Shvesiya) va Oslo (Norvegiya) shaharlarida amalga oshirildi. Chunonchi,
bu sana “LTE erasining” boshlanishi deb hisoblanadi.
AQSh da esa Sprint-Nextel mobil aloqa operatori 3G tarmoqlaridan butunlay voz
kechib, WiMAX asosida 4G tarmoqlarini yaratishga kirishib ketdi. Hozirgi kunda
kompaniya tarmoqlari qariyb butun mamlakat hududini qamrab olgan va shu bois
Sprint-Nextel nisbatan xotirjamlik bilan texnologiyalar nuqtai nazaridan o‟z
kelajagini rejalashtirishga qodir. Ya‟ni, u yoki WiMAX ni rivojlantirishda davom
etadi (yangi IEEE802.16m standartiga o‟tgan holda), yoki LTE tomon «og‟ishni»
boshlaydi. Boshqa bir misol bu Verizon Wireless kompaniyasining tarmog‟i. Bu
operator ancha qiziq bo‟lgan 700MGs diapazonida boshidan LTE texnologiyasiga
asoslanib tarmoqlar yaratmoqda. Boston va Sietl shaharlarida sinov hududlaridan
boshlagan kompaniya, 2013 yilga kelib AQSh ning butun hududini LTE tarmog‟i
bilan qoplash rejasini olg‟a surmoqda.4G oilasiga mobil aloqa tarmoqlarida 100
Mbit/sdan ortiq tezlikda ma‟lumotlarni uzatishga imkon beradigan texnologiyalarni
kiritish ko‟zda tutilgan. Keng tushunchada, 4G - bu yana ma‟lumot uzatuvchi
umumiy ulanish tarmoqlariga (masalan, Internetga), shuningdek Wi-Fi (uning yangi
standartlari) va WiMAX (nazariy jihatdan bu standartda tezlik 1 Gbit/sdan ortishi
mumkin) tarmoqlariga simsiz keng polosali ulanish texnologiyalaridir. Taqqoslansa,
hozirda dunyoda keng tarqalgan GSM/EDGE (2G/2,5G) sotali aloqa standartida
ma‟lumotlarni uzatish tezligi atigi 384 kbit/s ni tashkil etadi. Asosan Yevropa,
AQSh va Osiyoning bir necha mamlakatlaridagi (Yaponiya, Tayvan, Singapur) 3,5G
avlod tarmoqlarida tezlik 7–14,4 Mbit/s gachani tashkil etadi. To‟rtinchi avlod
tizimlarini avvalgilardan, (3G) bosh farqi shundaki, bu texnologiyalar
ma‟lumotlarni to‟la paketli uzatish protokollariga asoslangan, vaxolanki 3G
tizimlari o‟zida ham nutq, ham paket trafigini uzatish protokollarini birlashtirgan
edi. XTI 4G tizimlarini uzatuvchi va qabul qiluvchi orasida ma‟lumot almashish
tezligini to‟liq harakat sharoitida 100Mbit/sgacha, cheklangan harakat sharoitida esa
(uzatuvchi yoki qabul qiluvchi tarafidan) 1Gbit/sgacha erishishga imkon beradigan
simsiz aloqa texnologiyalari deb aniqlaydi. 4G da ma‟lumotlarni uzatish IPv6 (IP
protokolini 6–versiyasi) protokoli asosida amalga oshiriladi va bu tarmoqlarning
o‟zaro ishlashini, ayniqsa, agar ular turli texnologiyalarga mansub bo‟lganda
sezilarli ravishda osonlashtiradi. Yuqorida ko‟rsatilgan ma‟lumot uzatish
tezliklarini ta‟minlash uchun istiqbolda yuqori 40 va 60 GGs diapazonlardagi
chasatotalardan foydalanish ko‟zda tutiladi. Ammo yaqin kelajakda 4G tarmoqlari
10GGs dan pastki diapazonni “o‟zlashtiradi”. 4G uchun qabul qilish/uzatish
jihozlari yaratuvchilari radiointerfeys darajasida raqamli radioeshittirishda sinalgan
chastotalarni ortogonal ravishda ajratish yo‟li bilan multiplekslash - OFDM
texnologiyasini qo‟llashdi. Signallarni manipulyasiyalashning bunday uslubi o‟zaro
halaqitlarsiz va buzilishlarsiz ma‟lumotlarni sezilarli darajada “siqish” (ham
chastota, ham vaqt jihatdan) imkoniyatini beradi. Bunda chastotalar ortogonollikka
rioya qilingan holda bo‟lib chiqiladi: ya‟ni har bir tashuvchi to‟lqinning amplituda
maksimumi qo‟shni tashuvchilarning amplituda noliga (yoki minimumiga) teng
bo‟ladi. Bu bilan ularning o‟zaro ta‟siri (kanallararo interferensiya) yuzaga
kelmaydi,
shuningdek,
chastota spektri samaraliroq ishlatiladi,
chunki
interferensiyaga qarshi himoya polosalari kerak bo‟lmaydi. Signalni uzatish uchun
fazani surish modulyasiyasi (PSK va uning turli ko‟rinishlari) qo‟llaniladi. Bunda
aloqaning yuqori ishonchliligi ta‟minlanadi. Yoki kanalning o‟tkazish qobiliyatidan
maksimal foydalanishga imkon beradigan va zamonaviyroq bo‟lgan kvadratura -
amplitudaviy modulyasiya (QAM) qo‟llaniladi. Aniq modulyasiya turi talab
qilinadigan tezlik va qabul qilish sharoitlariga bog‟liq ravishda tarmoq tomonidan
dinamik holda tanlanadi. Uzatishda signal ma‟lum sonli parallel oqimlarga
bo‟linadi va qabul qilishda, bu oqimlar teskari ravishda bitta signalga yig‟iladi.
2. Hozirgi kunda zamonaviy mobil aloqa tizimlari o‟zining rivojlanishida haqiqiy
“sakrashni” boshidan kechiryapti. Ma‟lumotlarni mobil tarzda uzatishda o‟sayotgan
talab, xususan, tashqi USB–adapterlar, portativ kompyuterlar uchun ichiga
o‟rnatiladigan еchimlar va iPhone sifat smartfonlarni paydo bo‟lishi ma‟lumot
uzatish tezligini mobil aloqa operatorlari ko‟zda tutganidan ko‟ra ancha yuqoriroq
ko‟rsatgichlarda va ancha yaqinroq vaqtda talab qilib qolyapdi. Ko‟plab operatorlar
bugun dastlabki 4G tarmoqlarga o‟tish zaruratigaduch kelmoqda. Masalan,
TeliaSonera, China Mobile, NTT DoCoMo va Vеrzion kabi jahonning yirik
operatorlari LTE tarmoqlarini ishga tushirish va kengaytirish bo‟yicha faol ish olib
bormoqdalar. 4G texnologiyalaridagi ma‟lumotlarni ulkan hajmlarda uzatishning
yangi imkoniyatlari mobil kontent еtkazib beruvchilari uchun ham o‟z bizneslarini
kengaytirishga turtki bo‟lyapti. Agar hozirgi kunda bu bozorda asosiy “tovar”
musiqa, kliplar va oddiy o’yinlar bo‟lsa, 4Gning paydo bo‟lishi bilan mobil
televideniе, “buyurtmali video” (ingl. “Video on demand”–VOD), “ilg‟or” o‟yinlar
va shu kabilar dolzarbroq bo‟lishi kutilmoqda. Bundan tashqari, 4G tufayli mobil
videokonferensiyalar (videochatlar) va mobil bir darajali tarmoqlar (ingl. “Peer-
topeer”) yaratish mumkin bo‟ladi. Screen Digest tadqiqot kompaniyasining
taxminlariga ko‟ra 2011 yilda butun dunyoda mobil televideniе mijozlari soni
kamida 140 millionga еtadi . Tahlilchilarning fikricha, mobil TV xizmatlari
kelgusida o‟yinlar hatto musiqaga qaraganda ancha katta foyda keltirishi mumkin.
LTE
texnologiyasining
yaqin
yillardagi
rivojlanish
istiqbollari.
LTE
texnologiyasining rivojlanishi faol tarzda davom etmoqda. GSA assosiasiyasining
hisoblariga ko‟ra, 2011 yilda LTE tarmoqlarini joriy etish bo‟yicha o‟z niyatlarini
bildirgan mobil aloqa operatorlarining soni 60 ta davlatdagi 184 ta kompaniyani
tashkil etdi [1]. Shuningdek, GSA 2012 yilning oxiriga kelib tijoriy ishlatishda 81 ta
LTE tarmog‟i bo‟lishini taxmin qilmoqda. GSA hisobotida, shuningdek, LTE
tizimlarini dastlabki sinovini o‟tkazishga qaror qilgan 20 ta mamlakatdan 54 ta
kompaniya–operatorlar ko‟rsatilgan bo‟lib, ular ham keyinchalik tijorat
tarmoqlarini yaratish ehtimolini bildirishgan. Bu bilan bir paytda, LTE-Advanced
deb nomlangan navbatdagi avlod standarti spesifikasiyalari ham yaratilmoqda.
3GPP ni 8 chi relizi ustidagi ishlar yakunini kutmasdan, ko‟plab еtakchi ishlab
chiqaruvchilar o‟zlarining LTEni qo‟llab–quvvatlaydigan qurilmalarining birinchi
tajriba namunalarini taqdim etdmoqdalar. Masalan, 2007 yilning fevralida Ericsson
kompaniyasi dunyoda birinchi marta ma‟lumotlarni 144Mbit/s uzatish tezligiga ega
LTE jihozining ishini namoyish etdi. 2007 yilning sentyabrida esa NTT DoCoMo
kompaniyasi 200Mbit/s tezlikni va 100mVt dan ortiq bo‟lmagan iste‟mol quvvatini
ta‟minlaydigan jihozni taqdim etdi. 2008 yilning aprelida LG va Nortel
korporasiyalari mobil abonentlar 110km/soat. tezligida harakatlanganda 50Mbit/s
o‟tkazish qobiliyatiga ega bo‟lgan LTE uskunasini namoyish qildi. 2008 yilning 18
sentyabrida T-Mobile mobil operatori va Nortel Networks kompaniyasi pasayuvchi
kanal uchun 170Mbit/s, ko‟tariluvchi kanal uchun esa 50Mbit/s tezliklarga
erishganligi haqida e‟lon qildilar. Sinovlar o‟rtacha 67km/soat o‟rtacha tezlikdagi
avtomobilda uchta BS ta‟sir hududlarida o‟tkazilgan edi. LTE texnologiyalarining
keyingi rivojlanishi yangi 3GPPni 10 relizi (LTE–Advanced) ustida ishlash
doirasida davom etadi. Bugungi kunda LTE–Advanced standarti qoniqtirishi kerak
bo‟lgan asosiy talablar shakllanib bo‟lgan [8]. Bu talablar to‟rtinchi avlod
texnologiyalari oldiga qo’yilgan talablardir:
- ma‟lumot uzatish maksimal tezligi pasayuvchi radiokanalda 1Gbit/sgacha,
ko‟tariluvchi radiokanalda esa 500Mbit/sgacha bo‟lishi kerak (bir abonent uchun
o‟rtacha o‟tkazish qobiliyati LTE standartiga nisbatan uch marotaba yuqori);
- o‟tkazish polosasi pasayuvchi radiokanalda 70MGs, ko‟tariluvchi radiokanalda
esa 40MGs;
- spektrdan foydalanishning maksimal samaradorligi pasayuvchi radiokanalda
30bit/s/Gs, ko‟tariluvchi kanalda esa 15bit/s/Gs (LTEga nisbatan 3 marotaba
yuqori); - LTE va boshqa 3GPP tizimlari bilan to‟la moslashish va o’zaro ishlay
olish. Bu masalalarni еchish uchun kengroq kanallardan foydalanish
(100MGsgacha) [6], chastotaviy dupleks (FDD) holatida ko’tariluvchi va
pasayuvchi kanallar orasidagi o‟tkazish polosasini assimetrik ajratish; kodlash va
xatolarni korreksiyalashning takomillashtirilgan tizimlari; ko‟tariluvchi kanal uchun
OFDMA va SC–FDMA gibrid texnologiyalari, shuningdek, antenna tizimlari
sohasida ilg‟or еchimlar (MIMO kabi) ko‟zda tutiladi. Ko‟rinib turibdiki, bugungi
kunda LTE texnologiyasi keskin rivojlanish bosqichida turibdi. Deyarli har oy
standartlarning
o‟zida ham o‟zgarishlar amalga oshmoqda2 . LTE
spesifikasiyalarida ham to‟ldirilmagan joylar, chala ishlar va noaniqliklar hali
yetarli, shuning uchun tarmoq arxitekturasida ham yangi hujjatlarni paydo bo‟lishini
kutish mumkin.
4G
texnologiyalarining
rivojlanishi
bilan
bog’liq
muammolar.
4G
texnologiyalarining shiddatli rivojlanishiga qaramasdan, ekspertlar ularni ishga
tushirishda bir qancha to‟siqlar bo‟lishini ta‟kidlashmoqda. Birinchidan, ko‟plab
operatorlar uchun yangi chastotalar spektrini lisenziyalash kerak bo‟ladi, chunki 3G
texnologiyalarida signalni uzatish va qabul qilish uchun 5MGs polosalar yetarli
bo‟lsa, LTE va WiMAX texnologiyalaridagi tezlik afzalliklariga erishish uchun
kamida ikki marta keng polosalar talab qilinadi. Ikkinchidan, shu narsa ko‟zda
tutilmoqdaki, to‟rtinchi avlod tarmoqlarini ishga tushirishda kapital xarajatlar 2G
tarmoqlaridagi, yoki hatto 3G tarmoqlaridagi xarajatlarga nisabatan ancha katta
bo’ladi. Bu hol asosan shunday tushuntiriladiki, hozirgi kunda foydalanilayotgan
tranzit (magistral) kanallar cheklangan o‟tkazish qobilyatiga ega (1,5–2 Mbit/s),
ya‟ni qo’shimcha bu kanallarni modernizasiyalash ham talab qilinadi.
Yana bir muammo shundaki, ko‟plab investorlar ehtiyotkorlik qilishmoqda: o‟z
vaqtida ko‟pchilik 3G tarmoqlarining imkoniyatlarini ortiqcha baholanishida “kuyib
qolishib” bugungi kunda 4G loyihalaridan kerakli iqtisodiy daromad qaytarilishiga
ko‟pam ishonishmayapti. Bundan tashqari, bozorda haligacha 4G abonent
qurilmalarining yetarli taklifi yo‟q. Bu terminallar juda katta energiya iste‟mol
qiladigan bo‟ladi va zamonaviy akkumulyatorlarda uzoq ishlay olmaydi (hozir
shunday muammolar, hatto 3G terminallarida ham mavjud). Ya‟ni yangi sifatli
akkumlyatorlar yaratilishi kerak bo‟ladi. Shuningdek Internetga tezkor ulanish va
har xil videoxizmatlar hozirgi terminallardagiga nisbatan o‟lcham bo‟yicha katta va
sifatliroq displeylarni talab qiladi.
Mobil tizimlarining to‟rtinchi avlodi, eng avval, ma‟lumot uzatishning yuqori
tezligi va nutqli aloqaning oshirilgan sifati bilan ifodalanadi. Yuqorida
ta‟kidlanganidek, mobil va keng polosali aloqa tizimlarining to‟rtinchi avlodi
100Mbit/sdan ortiq tezlikda ma‟lumot uzatish imkonini beradigan texnologiyalar
kiradi. Bugungi kunda nazariy jihatdan ma‟lumotlarni uzatish tezligi 1Gbit/sgacha
bo‟lgan KSU tizimlaridan Wi-Fi (IEEE 802.11n standarti) va WiMAX (IEEE
802.16m standarti), shuningdek, mobil aloqa texnologiyasi - LTE (aniqrog‟i uning
takomillashtirilgan varianti LTE-Advanced) bu imkoniyatlarga qodirdirlar. Wi-Fi va
WiMAX KSUtexnologiyalari ko‟plab o‟xshashliklarga egaligi sababli, mazkur
qo‟llanmada biz Wi-Fi texnologiyasining faqat qisqa bayoni bilan chegaralanamiz
va LTE hamda WiMAX texnologiyalarini tahliliga asosiy e‟tiborni qaratamiz. LTE
texnologiyasi. 3GPP Long Term Evolution (3GPP LTE ) - (ingl. “3GPPni uzoq
muddatli rivojlanish loyihasi”) - bu ma‟lumot uzatish tezligi bo‟yicha bo‟lajak
talablarni qondirish uchun UMTS standartini takomillashtirish loyihasining to‟liq
nomidir . Ushbu takomillashtirishlar, masalan, tizimning samaradorligini oshirish,
javob kechikishini qisqartirish, ko‟rsatilayotgan xizmatlarning turini kengaytirish,
shuningdek, mavjud mobil aloqa texnologiyalari bilan integrasiyalanishini
yaxshilash bo‟lishi mumkin. 3GPP LTE standartida ma‟lumot uzatish tezligi
nazariy jihatdan pasayuvchi liniyada (ingl. Download) 326,4 Mbit/sgacha
ko‟tariluvchi liniyada esa (ingl. Upload) 172,8 Mbit/sgacha еtishi mumkin
(3GPPning 8 relizi uchun) 3 . Shuningdek, LTE tizimida javobni kechikish vaqtini
(ya‟ni so‟rovni jo‟natish va javobni olish orasidagi vaqt) qisqartirishga erishildi.
LTE tizimida polosaning ishchi kengligi o‟zgaruvchan bo‟lib u 1,25MGs dan
20MGs gacha bo‟lishi mumkin (bunda tarmoq 450MGs dan 2,6GGs gacha bo‟lgan
keng chastotalar diapazonida ishlay oladi). LTE to‟liq kanallarni paketli
kommutasiyalash asosida quriladi, ikkitaraflama uzatish rejimi (ingl. Dual Transfer
Mode - DTM) esa bir vaqtda nutqli aloqa va ma‟lumotlarni uzatish imkoniyatini
beradi. Kutilmoqdaki, LTE texnologiyasi mavjud sotali aloqa tarmoqlari uchun
to‟rtinchi avlod sari evolyusion o‟tishni ta‟minlaydi va sotali operatorlarga tezligi
yuqori va unumdor keng-polosali ulanish mobil tarmoqlarini yaratish imkoniyatini
beradi. Shu bilan birga u nafaqat ulanish tezligini oshiradi, balki funksiyalar
turkumini ham kengaytirishga imkon beradi. WiMAX texnologiyasi. Worldwide
Interoperability for Microware Acces (WiMAX) - (ingl., O’YuCh diapazonida
ulanish bo’yicha butun dunyo hamkorligi) - bu IEEE4 instituti (802.16 guruhi)
tomonidan standartlashtirilgan katta masofalarda “so‟nggi milya” muammosining
alternativ еchimi sifatida qayd qilingan simli liniyalar va kabel texnologiyalarini
to‟ldiruvchi keng polosali simsiz ulanish texnologiyasidir. WiMAX
texnologiyasidan shahar miqyosida keng polosali ulanish tarmoqlarini (ingl. -
Metropolitan Area Networks, MAN) yaratish, simsiz ulanish nuqtalarini tashkil
qilish (“nuqta - ko‟p nuqta” rejimi), bir-biridan olis obеktlar orasida yuqori sifatli
aloqa tashkil etish (“nuqta - nuqta” rejimi) va shunga o‟xshash masalalarni еchish
uchun foydalanish mumkin.
Umuman olganda IEEE 802.16 standartining bazaviy xarakteristikalari 50
kilometrgacha bo‟lgan ta‟sir uzoqligini, to‟g‟ri ko‟rinish zonasidan tashqarida
ishlash imkoniyatini, BS ning bitta sektoriga (jami BS 6tagacha sektorlarga ega
bo‟lishi mumkin) ma‟lumot almashuv tezligini maksimal (pik) holatda
70Mbit/sgacha ko‟tarilishini ko‟zda tutadi. WiMAX tarmoqlarining jihozlari 2 -
11GGs diapazonida 10MGs kenglikdagi bir necha kanallarda ishlashi mumkin.
Chastota diapazonlarning bunchalik keng tanlanishi dunyoning ko‟plab
mamlakatlari spesifikasiyalarini hisobga olish uchun qilingan. Shunday qilib
WiMAX ma‟lumot uzatish tezligi bo‟yicha simli tarmoqlar bilan taqqoslana
oladigan va unumdorlik hamda qoplash bo‟yicha zamonaviy WiFi tarmoqlaridan
yuqoriroq bo‟lgan Internetga tezkor ulanish uchun yaratilgan texnologiya
xisoblanadi. O‟z navbatida, WiMAXning “magistral tarmoqlari”ning davomi bo‟lib
ayni Wi-Fi lokal tarmoqlari yoki foydalanuvchilarning turli tijorat va maishiy simli
tarmoqlari xizmat qilishi mumkin. Ideal xolatda, WiMAX, soha standartlariga
asoslangan bo‟lib, shaharlar va qishloqlarda uy foydalanuvchilari, korxonalar va
mobil simsiz tarmoqlar uchun yuqori tezlikdagi, shu bilan birga, nisbatan qimmat
bo‟lmagan aloqani tashkil etish uchun ishlab chiqilgan texnologiyadir.
Barcha aloqa tizimlari odatda uzatiladigan alohida yoki guruhli signal bilan
modulyasiyalangan garmonik YUCH tebranishlar ko‘rinishidagi (sinusoidal)
radiosignallarni ishlatadi. Har bir aloqa liniyasiga ma’lum polosa ajratiladi.
Ajratilgan polosaning o‘rta chastotasi uzatuvchi radiostansiyaning nominal
chastotasi deyiladi. Xalqaro radioaloqa reglamentiga muvofiq radiochastotalar 9 ta
dipazonlarga bo‘lingan, ularda radioto‘lqinlarning tarqalishi sharoitlari bir xil va 4
dan 12 gacha nomerlar bilan belgilanadi. N nomerli dipazon pastdan 0,3 · 10
N
Gs va
yuqoridan 3 · 10
N
Gs chastota bilan chegaralangan. Dipazonlarga quyidagi nomlar
berilgan:
CHastotalar
To‘lqin
uzunliklari
To‘lqin uzunligining metrik
nomi
CHastotalar
diapazoni nomi
To‘lqinlar
nimdiapazoni
4 - 3...30 kGs
100...10 km
Miriametrli
Juda past JPCH
O‘ta uzun O‘UT
5 – 30...300 kGs
10...1 km
Kilometrli
Past PCH
Uzun UT
6 – 0,3..3 MGs
1km....100 m
Gektometrli
O‘rta O‘CH
O‘rta O‘T
7 – 3...30 MGs
100...10 m
Dekametrli
YUqori YUCH
Qisqa QT
8 – 30... 300MGs
10...1 m
Metrli
Ultra yuqori UYUCH
Ultra qisqa UQT
9 – 0,3...3 GGs
1 m...1 dm
Detsimetrli
O‘ta
yuqori
O‘YUCH
10 – 3..30 GGs
10...1 sm
Santimetrli
Juda yuqori JYUCH
11 – 30.. 300 Gs
10...1 mm
Millimetrli
12 – 300... 3000
GGs
1... 0,1 mm
Detsimillimetrli
Bu erdan ko‘rinib turibdiki, dmapazonning nomeri ortishi bilan chastotalar
diapazoni kengligi oshadi, masalan: № 4da Δf
4
=27 kGs, №12da esa Δf
12
=2700 kGs.
Diapazonning chegaralarida radioto‘lqinlarning tarqalishi sharoitlari taxminan bir
xil. Uzatish joyidan qabullash joyiga xabarlarni tashish uchun radioaloqa
liniyasining ishchi chastotasi yoki tashuvchi chastota quyidagi talablarni hisobga
olish orqali tanlanadi:
1. Ishlaydigan, nurlanishlari rejalashtiriladigan liniyaning kerakli punktlarida
radioqabullashga halaqit qiladigan radiostansiyalarning mavjud emasligi;
2. Bu chastotada ishlashi yangi uzatkichni ishlashiga halaqit qilishi mumkin
bo‘lgan radioaloqa va uzatish tizimlarining mavjud emasligi;
3. Tanlanadigan chastota mavjud radiochastotalarni taqsimlanishi rejalarini
bo‘yicha bu radioaloqa turi uchun ajratilgan diapazonda bo‘lishi kerak;
4. Uzatiladigan radiosignallar spektri kengligiga mos keladigan etarlicha katta
keng chastotalar polosalarini egallash imkoniyati bo‘lishi ko‘rak.
Keltirilgan talablarni tahlil qilish bilan ko‘rsatish mumkinki, ko‘p kanalli
radiokanalni qurish barcha 9 ta diapazonlarning hammasida ham maqsadga muvofiq
bo‘lavermaydi. Masalan, № 4 diapazonda AM qo‘llanilganda faqat 3-kanalli TLF
radioliniyalarini tashkil etish mumkin (ΔF
tlf
= 0,3 ÷ 3,4 kGs, Δf
p
= 8 kGs, Δf
4
= 27
kGs). Bu diapazonda hatto bitta uzatish (ΔF
uzat
= 15 kGs) va TV (ΔF
TV
= 6 MGs)
kanalini yuqori sifatli uzatilishini tashkil etish mumkin emas. TV uzatish uchun №8
dipazon, radioeshittirish uchun, ko‘p kanalli radioliniyani tashkil etish uchun esa
odatda UQT dipazon (8 va undan yuqori diapazonlar) ishlatiladi. RRL kanalli
hisoblanadi, u holda tashuvchi chastotalar ESY orqali aloqa tizimlarida bo‘lganidek
UQT dipazonida tanlanadi.
3G bu nafaqat Internetga tezkor ulanish, bu muloqot qilishga, ma’lumotlarga
ulanishga va boshqalarda tubdan yangi yondashish hisoblanadi. Boshqacha
aytganda, an’anaviy faqat stasionar qaraladigan imkoniyatlar va qurilmalari mobil
bo‘lib qoladi. Foydalanuvchi nafaqat o‘z suhbatdoshi bilan so‘zlashishi, balki
videotelefon yordamida uni ko‘rishi, Internet tarmog‘i bo‘yicha sayr qiishi, biznesni
yuritishi, o‘rganishi, ko‘ngil ochishi mumkin va bularning barchasi bugungi kunda
sotali telefon - uncha katta bo‘lmagan qurilma yordamida mumkin bo‘ladi. Tabiiyki,
bunday xizmatlar yuqori tezlikli ma’lumotlarni uzatilishini talab qiladi. Buning
uchun dastlab ma’lumotlarni tor polosali uzatilishiga mo‘ljallangan mavjud mobil
aloqa tarmoqlarini multimedia mobil xizmatlari va Internetga ulanish uchun zarur
tezlikni
ta’minlaydigan keng polosali tarmoqlargacha qadamma-qadam
modernizasiyalash ko‘zda tutilmoqda.
Uchinchi avlod mobil aloqaning asosi IP texnologiya hisoblanadi, u
ma’lumotlarni paketli uzatishga asoslangan, bu abonentning doimo on-line rejimida
bo‘lishini bildiradi. Bunda bog‘lanish vaqtiga emas, balki faqat uzatilgan yoki qabul
qilingan ma’lumotlar hajmiga haq to‘lanadi.Butun telekommunikasiyalar
industriyasi uchun tugal maqsad keng polosali tizimlarni qo‘llaydigan va global
mobillikni ta’minlaydigan yagona mobil aloqa butundunyo muhitini yaratish
hisoblanishiga qaramasdan, uchinchi avlod xizmatlarini ta’minlaydigan bir qancha
standartlar tizimlari vujudga keldi.3G nima berishi haqidagi ko‘plab turli talqin
etishlar mavjud, lekin universal qabul qilinadigan yagona tavsif Xalqaro elektr aloqa
ittifoqi (ITU) e’lon qilgan tavsif hisoblanadi. ITU butundunyo bo‘ylab sanoat
tashkilotlari bilan ishlaydi, texnik talablar va standartlarni, shuningdek IMT-2000
(International Mobile Telecommunications-2000) dasturi doirasida 3G tizimlar
uchun spektrdan foydalanishi qoidalarini aniqlaydi va tasdiqlaydi. IMT-2000 bu
Xalqaro elektr aloqa ittifoqi (ITU) tomonidan ishlab chiqilgan tavsiyalar bo‘lib, ular
butun uchinchi avlod standartlari oilasi uchun chastotalar spektridan foydalanish va
texnik o‘ziga xos xususiyatlari masalalariga tegishli hisoblanadi. Tavsiyalar
dunyodagi mavjud ikkinchi avlod standartlarini uchinchi avlod standartlariga
evolyusiyalanishi yo‘llarini tavsiflaydi. ITU IMT-2000 (3G) tarmoqlari, shuningdek
2G tizimlari uchun tizimning yaxshilangan sig‘imini va spektridan foydalanish
samaradorligini va mobil rejimda ishlatilganida (binolardan tashqarida) minimum
144 kbit/s, mobil bo‘lmagan sharoitlarda (binolarda) maksimum 2 Mbita/s tezliklarli
ma’lumotlarni uzatish servislarini qo‘llanilishini talab qiladi.Bu talablarga
asoslanish bilan ITU 1999 yilda ITU-R M.1457 tavsiyalarining qismi sifatida IMT-
2000 standartlari uchun beshta radiointerfeyslarni (W-CDMA, CDMA2000, TD-
CDMA/TD-SCDMA, DECT, UWC-136) ma’qulladi. Sanab o‘tilgan 3G tarkibiy
qismlaridan faqat birinchi uchtasi uchinchi avlod to‘laqonli sotali aloqa standartlari
hisoblanadi, DECT va UWC-136 esa yordamchi rolni o‘ynaydi. DECT bu uchinchi
avlod mobil texnologiyalari doirasida bu tarmoqlarga qaynoq ulanish nuqtalarini
(xot-spotlarni) tashkil etish uchun uy yoki ofis maqsadlaridagi simsiz telefoniya
standarti hisoblanadi. UWC-136 standarti bu EDGE texnologiyasiga o‘xshash
bo‘lib, 2,5G tarmoqlarga kiradi.1998 yilning 29 yanvarida European
Telecommunications Standards Institute (ETSI) a’zolari uchinchi avlod (3G)
mobiml aloqa standartlariga nisbatan kelishuvga erishdi. Bu standart universal mobil
kommunikasion tizim (Universal Mobile Communications System) bo‘lib, uning
uchun yechim UTRA (UMTS Terrestrial Radio Access) deyiladi va u har ikkala W-
CDMA (keng polosali Code Division Multiple Access) va TD-CDMA (Time
Division Multiple Access CDMA) takliflarga asoslanadi. W-CDMA ilovalar keng
spektri uchun ishlatiladi, u holda TD-CDMA yuqori mobillikni ta’minlash talab
qilinmaydigan binolar uchun avzal ishlatiladi. Bu standart, kutilganidek, jahon
bozorida yangi joyni hosil qiladi va uchinchi avlod tarmoqlari uchun eng keng
ishlatiladigan standart bo‘lib qoladi.Bugungi kunda jahonda raqobatlashadigan
ikkita
asosiy
3G
konsepsiyalari mavjud:-
UMTS
(Universal
Mobile
Telecommunications Systems — universal mobil telekommunikasion tizim),
yevropa davlatlarida qo‘llanadi;- CDMA 2000ning (Code Division Multiple Access
— kanallar kodli ajratiladigan multiulanish) tarafdorlari Osiyo mamalakatlari va
AQSH hisoblanadi.Prinsip jihatdan bu ikkala texnologiyalar ikkita turli 3G
tarmoqlarni tashkil etishga revolyusion (UMTS) va evolyusion (CDMAning
CDMA2000, CDMA2000 IX, CDMA2000 IX EvDo turlari) yondashishlarni ko‘zda
tutadi. Evolyusion yo‘l chastotalarning saqlanishi va yangi texnologiyalarga
operatorning texnik quvvatlarini oshirish yo‘li bilan bosqichma-bosqich o‘tishni
ko‘zda tutadi. UMTS bu mutlaqo yangi standart, shu bilan bir vaqtda 3G uchun
taqdim etilgan CDMAning ko‘rinishi sifatida hozirda dunyoda ishlatilayotgan
ikkinchi avlod cdmaOne (IS-95) texnologiyalarining rivojlanishi hisoblanadi.
Hozirgi
vaqtda
3G
tarmoqlar
deyarli
butun
dunyoda
ishlatilmoqda.
Asosida uchinchi avlod aloqa tarmoqlari quriladigan sotali aloqa asosiy
standartlarini
ko‘rib
chiqamiz.
| 