Статик аниқмас фермаларни ҳисоблаш

1 
O’zbekistan Respublikasi Oliy va o’rta Maxsus 
ta’lim vazirligi 
Tashkent avtamobil-yo’llar instituti.
«Ko’priklar va transport tunnellari» kafedrasi
 
 
QURILISH MEXANIKASI 
fanidan ma’ruza matni 
5340800 avtomobil yo’llari va ayradromlar, 5340600 transport inshootlarining 
ekspluatasiyasi bo’yicha bakalavrlar tayyorlash uchun
Tuzuvchi: kat. o’q. XodjaevaZ.SH.
Toshkent 2014y. 
 

2 
STATIK ANIQMAS SISTEMALARNI
XISOBLASH NAZARIYASI. 
Maruza 1 Statik aniqmas sistamalar. 
Qurilish mexanikasi ko’rsning Birinchi qismida sitatik aniq sistemalarni xisoblash nazariyasi 
bilan tanishgan èdik. Qurilish praktikasida statik aniq sistemalar bilan bir qatorda statik aniqmas 
konstruktsiya va inshoatlar ko’p uchraydi.Masalan uch prolyotli AV balkani oddiy AV balka bilan 
solishtirsak,bu balka statik
aniq balkaga nisbatan ikkita ortiqcha tayanch bog’lovchiga èga èkanligi ko’rinadi. Bu tayanch 
bog’lovchilardan reaktsiya kuchlarini statikaning muvozanat tenglamalari orqali aniqlash mumkun 
èmas (6,1 rasm ).Bu balka statik aniqmas balkadir. 6,2 6,3 6,4 rasmlardagi sistemalarning tayanch 
reaktsyalarining va ularning èlementlaridagi zo’riqishlarni aniqlash uchun statikaning muvozanat 

3 
tenglamalari ètarli èmas, bunday sistemalar statik aniqmas konstruktsiyalar qatoriga kiradi. 
Demak, èlementlarida tashqi kuchlardan xosil bo’ladigan zo’riqish va reaktsiya kuchlarini 
fakatgina statikaning muvozanat tenglamalari yordamida aniqlab bo’lmaydigan sistemalar statik 
aniqmas sterjenli sistemalar deyiladi. Xar bir statik aniqmas sistema tarkibida doim ortiqcha 
bog’lovchilar bo’ladi. Bu ortiqcha bog’lovchilardagi zo’riqish kuchlarini bundan keyingi 
xisoblashlarda nomalum zo’riqishlar deb ataymiz. 
Statik aniqmas sistemaning ortiqcha bog’lovchilari soni shu sistemaning statik aniqmaslik 
darajasi deyiladi. Masalan ,6,1 rasm, b da ko’rsatilgan sistema ikkita ortiqcha bog’lovchi tayanch 
reaktsiyasiga èga bo’lganligi uchun u ikki marta statik aniqmasdir. Statik aniqmas sistemalarni 
xisoblash uchun statikaning muvozanat tenglamalaridan tashqari, qo’shimcha ravishda soni statik 
aniqmaslik darajasiga teng tenglamalar tuzish talab qilinadi. Bu qo’shimcha tenglamalarni tuzish 
qoidalari keyingi boblarda to’la bayon qilinadi. 
Ko’p uchraydigan xarakterli statik aniqmas sistema turlariga misollar keltiramiz: 
1. BALKALAR . Ko’p tayanchlar ustida yotgan uzliksiz balkalar tutash balkalar deyiladi. 
(6.1 rasm, b) 
2. RAMALAR . Agar sterjenli sistema èlementlari bir biri bilan bikir tuginlar xosil qilib 
birikgan bo’lsa, bunday sistema rama deyiladi (6.2 rasmda ) ramaning gorizantal eki ( 
gorizantalga yaqin ) og’ma èlementlari rigel, vertikal elementlari èsa ustun ( stoyka ) 
deyiladi. 
3. ARKALAR. Ikki sharnili ( 6.3 rasm, a ) sharnirsiz arkalar (6,3 rasm, v) Tortiqili ikki 
sharnili arkalar ( 6,3 rasm, b) Bu arkalar xam statik aniqmas sistemalar qatoriga kiradi. 

4 
4. FERMALAR. Statik aniqmas fermalar o’z tarkibida e ortiqcha èlementlarga (6,4 rasm, 
a) eki ortiqcha tayanch bog’lovchilarga èga bo’lishi mumkun (6.4 rasm,b) 
5. FAZOVIY ramalar sistemasi. Fazoviy ramalar barcha eki ayrim tugunlarida o’zaro bikir 
qilib biriktirilgan sterjenlar sistemasidan iborat bo’ladi.