Annotatsiya: Ushbu maqola sun’iy intellekt tizimlarining tarixi, insoniyat faoliyatida tutgan o’rni, sun’iy intellektning texnologiyasi va sun’iy intellekt tizimlarini hayotga tatbiq qilishning ahamiyati yoritilgan.
KIRISH
Sunʼiy ong, sunʼiy intellekt yoki sunʼiy idrok (inglizcha:
Artificial intelligence; odatda, AI sifatida ham qisqartiriladi) — insonlar yoki hayvonlar tomonidan koʻrsatiladigan tabiiy ongdan farqli oʻlaroq, mashinalar tomonidan koʻrsatiladigan ongdir. Yetakchi sunʼiy ong darslik kitoblari bu sohani „ongli agentlar“ni oʻrganish deya taʼriflaydi: oʻz muhitini fahmlaydigan va maqsadlariga muvaffaqiyatli erishish imkoniyatini maksimal darajada oshiradigan amallarni amalga oshiruvchi har qanday sistema. Xalq orasida „sunʼiy ong“ atamasi koʻpincha „oʻrganish“ va „muammolarni yechish“ kabi inson idroki bilan bogʻlaydigan „kognitiv“ funksiyalarni taqlid qiladigan mashinalarni tasvirlashda ishlatiladi, biroq bu taʼrifni yirik sunʼiy ong tadqiqotchilari rad etishadi.
Sunʼiy ong ilovalari yetuk web-qidiruv tizimlari (masalan, Google), tavsiya etuvchi tizimlar (bundan YouTube, Amazon va Netflix foydalanadi), inson nutqini anglash (masalan, Siri yoki Alexa), oʻziyurar mashinalar (masalan, Tesla) hamda strategik oʻyin tizimlarida (masalan, shaxmat va Go) yuqori darajada raqobatlashishni oʻz ichiga oladi.[1] Mashinalar tobora koʻp qobiliyatlarga ega boʻlib borishar ekan, „ong“ talab etuvchi vazifalar koʻpincha sunʼiy ong effekti deb ataluvchi fenomen boʻlgan sunʼiy ong taʼrifidan
olib tashlanadi
Odatda, robotlar deganda, ko‘pchilikning ko‘z oldiga insonlardek gaplasha oladigan, ularning o‘rniga barcha yumushlarni bajara oladigan yordamchilar keladi. Ammo bu nisbatan kengroq tushuncha. Aslida, mobil qurilmangizdagi dasturlar:
google-tarjimon, lug‘atlar, turli xil o‘yinlar va hokazolar ham sun’iy intellektga yaqqol misol bo‘la oladi. Faqat ularning qamrovi kichikroq bo‘lib, ma’lum bir yo‘nalishdagina sizga yordam bera oladi. Ya’ni, bajarmoqchi bo‘lgan amallaringiz turiga qarab tegishli dasturdan foydalanasiz. Sun’iy intellekt o‘zi nima?
Sun’iy intellekt — informatikaning alohida sohasi bo‘lib, odatda inson ongi bilan bog‘liq imkoniyatlar: tilni tushunish, o‘rgatish, muhokama qilish,
masalani yechish, tarjima va shu kabi imkoniyatlarga ega kompyuter tizimlarini yaratish
bilan shug‘ullanadi. Hozirda sun’iy intellekt turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan algoritm hamda dasturiy tizimlardan iborat va u inson ongi bajarishi mumkin bo‘lgan bir qancha vazifalarning uddasidan chiqa oladi.
Sun’iy intellekt 1956-yilda akademik intizom sifatida asos solingan. Soha koʻp optimizm davrlarini bosib oʻtdi, soʻngra umidsizlik va mablagʻ yoʻqotildi, biroq 2012-yildan keyin chuqur oʻrganish barcha oldingi sun’iy intellekt usullaridan oshib ketganidan soʻng, moliyalashtirish va qiziqishda katta oʻsish kuzatildi.
Sunʼiy intellekt tadqiqotining turli kichik sohalari ma’lum maqsadlar va muayyan vositalardan foydalanishga qaratilgan. Sunʼiy intellekt tadqiqotlarining an’anaviy maqsadlariga fikrlash,
bilimlarni taqdim etish, rejalashtirish, oʻrganish, tabiiy tilni qayta ishlash, idrok etish va robototexnikani qoʻllab-quvvatlash kiradi. Umumiy razvedka (oʻzboshimchalik bilan muammoni hal qilish qobiliyati) sohaning uzoq muddatli maqsadlaridan biridir. Ushbu muammolarni hal qilish uchun sun’iy intellekt tadqiqotchilari qidiruv
va matematik optimallashtirish, rasmiy mantiq, sun’iy neyron tarmoqlar va statistika, operatsiyalarni oʻrganish va iqtisodiyotga asoslangan usullarni oʻz ichiga olgan keng koʻlamli muammolarni hal qilish usullarini moslashtirdilar va birlashtirdilar. Sunʼiy
intellekt psixologiya, tilshunoslik, falsafa, nevrologiya va boshqa koʻplab sohalarga ham tayanadi.
1990 yillarda sun’iy intellekt taraqqiyotida yangi sahifa ochildi. 1997 yilda Deep Blue nomli IBM kompyuteri shaxmat bo‘yicha jahon chempioni Garri Kasparovni yenggan tarixdagi ilk kompyuter bo‘ldi. Sun’iy intellektning yorqin namunalaridan yana biri – IBM Watson superkompyuteri bo‘lib, u o‘z bazasidan kelib chiqib muayyan tilda berilgan savollarga javob beradi. Shuningdek, ko‘pchilikning doimiy hamrohiga aylanib
ulgurgan mobil yordamchi Siri, fotosuratlarni qayta ishlovchi Prisma kabi dasturlarni Sun’iy intellekt ning yutuqlaridan biri sifatida qayd etish mumkin. Hozirga kelib sun’iy intellekt keng ko‘lamda ommalashib kundalik turmush tarzimizning deyarli barcha jabhalarini qamrab olmoqda. Masalan, Xitoydagi Inchuan shahri aholisiga bank kartalarining keragi yo‘q. Hisob-kitoblar bilan bog‘liq barcha jarayonlar sun’iy intellekt tomonidan insonning yuz qiyofasini aniqlashtirish orqali amalga oshiriladi.
