|
Suyuqliklarning zichligini o‘lchash
|
| bet | 1/2 | | Sana | 26.09.2022 | | Hajmi | 139.9 Kb. | | #26420 |
Bog'liq Suyuqliklarning zichligini o‘lchash Turg’unlik tushunchalari va aniqlash usullari
SUYUQLIKLARNING ZICHLIGINI O‘LCHASH
Moddalarning zichligi texnologik mahsulotning sifatini ba’zi hollarda esa tarkibini ham xarakterlovchi asosiy parametrlardan hisoblanadi. Zichlikni avtomatik o‘lchash asboblari kimyo, oziq-ovqat va boshqa sanoat tarmoqlaridagi bir qator jarayonlarni avtomatlashtirishdagi muhim vositalardan hisoblanadi. Masalan, bug‘latuvchi qurilmalar, absorber, distillyasion, rektifikasion va boshqa uskunalarni nazorat qilish hamda boshqarishda zichliklarni uzluksiz o‘lchab turilishini talab qiladi. Ba’zi ishlab chiqarishda suyuqliklarning zichligi erigan modda konsentrasiyasini aniqlash maqsadida o‘lchanadi. Modda massasining hajmiga nisbati zichlik deyiladi, ya’ni
Suyuqlikning zichligi haroratga bog‘liq va normal (20°S) haroratda quyidagi ifoda bilan hisoblanadi:
Sanoatda suyuqlikning zichligini o‘lchash uchun qalqovichli, vaznli, gidrostatik va radioizotopli zichlik o‘lchagichlar ko‘p qo‘llaniladi.
Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar
Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar o‘zgarmas balandlikdagi suyuqlik ustunining bosimini o‘lchashga asoslangan. Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar keng tarqalgan, chunki bu asboblar sodda tuzilgan va tahlil qilinayotgan suyuqlikka o‘rnatiladigan datchiklarda harakatlanadigan qismlar yuq Ularning ishlash prinsipi quyidagicha. Suyuqlik sirtiga nisbatan N chuqurlikdagi R bosim quyidagicha ifodalanadi:
Suyuqlik ustunining balandligi N o‘zgarmas bo‘lsa, bosim r suyuqlik zichligining o‘lchovi bo‘ladi. Gidrostatik zichlik o‘lchagichlarda suyuqlik ustunining bosimi, odatda, suyuqlik orasidan inert gaz (havo) ni uzluksiz haydab o‘lchab turiladi. Bu gaz (havo) ning bosimi suyuqlik ustuni bosimiga mutanosib bo‘ladi. Suyuqlik ustunining bosimini bu usulda o‘lchash (pezometrik zichlik o‘lchagichlar)ko‘rsatishlarni masofaga uzatish imkoniyatini beradi. Haydaladigan inert gaz suyuqlik xususiyatlariga ko‘ra tanlanadi. Haydaladigan gaz sarfi katta bo‘lmay, doimiy bo‘lishi shart, chunki sarfning o‘zgarib turishi o‘lchashda qo‘shimcha xatoliklarga olib kelishi mumkin.
Odatda, suyuqlikning turli balandlikdagi ikkita ustunidagi bosimlar farqi o‘lchanadi (differensial usul). Bu esa o‘lchanayotgan zichlikning aniqligiga ta’sir ko‘rsatadigan sath o‘zgarishlarini yo‘qotadi, ifodadan
Havo (inert gaz) uzluksiz haydaladigan pezometrik differensial ikki suyuqlikli zichlik o‘lchagichda (1- rasm) tekshirilayotgan suyuqlik idish 1 dan uzluksiz oqib o‘tadi, bu idishda suyuqlik sathi doimiy saqlanadi. Doimiy sathli idish 2 ma’lum zichlikli etalon suyuqlik bilan to‘ldirilgan bo‘ladi. Inert gaz naycha 3 orqali tekshirilayotgan suyuqlik qatlami orqali o‘tadi va asbobdan chiqib ketadi. Xuddi shu inert gaz naycha 4 orqali etalon suyuqlik qatlamidan o‘tadi, keyin qo‘shimcha naycha 5 orqali tekshirilayotgan suyuqlikning ma’lum qatlamidan o‘tib asbobdan chiqadi. Pezometrik naychalarning chuqurligi va etalon suyuqlikning zichligi ma’lum bo‘lsa, differensial manometr 6 ning ko‘rsatishi tekshirilayotgan suyuqlik zichligining o‘lchovi bo‘ladi. (1) ifodaga muvofiq difmanometrning ko‘rsatishi quyidagicha bo‘ladi:
Etalon suyuqlikning zichligi tekshirilayotgan suyuqlikning zichligiga yaqin qilib tanlanadi. U holda h0 = h bo‘lsa, bosimlar farqi ∆R = 0. Unda tekshirilayotgan suyuqlikning zichligi minimal. bo‘ladi. Agar tekshirilayotgan suyuqlikning zichligi maksimal bo‘lsa, bosimlar farqi maksimal qiymatga ega bo‘ladi. Asbobda etalon suyuqlikli idish 2 tekshirilayotgan suyuqlikli idish 1 dan yuqoriroqda joylashgan. Etalon va tekshirilayotgan suyuqlikning harorat koeffisienti bir xil bo‘lib, ularning harorati teng bo‘lsa, harorat kompensasiyasi avtomatik ravishda ta’minlanadi. Gidrostatik zichlik o‘lchagichlar sanoatda 900...1800 kg/m3 o‘lchash chegarasiga mo‘ljallab chiqariladi. Bu asboblarning asosiy xatoligi ±4%. Silfonli, tenzometrik, ximotron va boshqa zichlik o‘zgartkichlari gidrostatik zichlik o‘lchagichlarning turlaridir
.2- rasmda tenzometrik zichlik o‘lchagichning sxemasi keltirilgan. Nazorat qilinayotgan suyuqlik idish 1 ga shtuser 2 orqali uzluksiz tushib turadi va undan shtuser 3 orqali chiqib ketadi, bu esa idishda doimo bir xil sath bo‘lishini ta’minlaydi. Asosiy idish 1 ning ichida etalon suyuqlik bilan to‘ldirilgan idish 4 joylashtirilgan bo‘lib, uning zichligi nazorat qilinayotgan suyuqlikning minimal zichligiga teng bo‘lishi kerak. Etalon suyuqlik tuynuk 5 orqali kiradi, ortiqchasi esa to‘kish naychasi 6 orqali chiqib ketadi. Bu bilan sathning doimiyligiga, ballast bosimning va harorat o‘zgarishlarining kompensasiya qilinishiga erishiladi. Nazorat qilinayotgan suyuqlik zichligi ozgina o‘zgarishi bilan elastik element 8 ning markaziga elimlab yopishtirilgan tenzodatchik 7ning qarshiligi o‘zgaradi. Zichlik o‘lchagichi sifatida elektron avtomatik ko‘prik 9 qo‘llanilgan bo‘lib, uning elkalarining biriga tenzodatchik 7 ulangan. Ko‘prik shkalasi zichlik birliklarida darajalangan. O‘lchashning pastki chegaralari ko‘prik shkalasini darajalashda idishlar 1 va 4 ni zichligi tekshirilayotgan suyuqlikning minimal zichligiga teng bo‘lgan suyuqlik bilan to‘ldirishda aniqlanadi.
|
| |
