Respublikam izning Soliq qonunchiligi hujjatlariga m uvofiq

va qoldiq qiymatidan past narxlarda sotganlarida QQS to ‘lovchi 
hisoblanmaydilar. Shuningdek, yagona soliq to ‘lovini to ‘lovchi 
avtotransport korxonalari ATVlami sotganda QQS to‘ lamaydi.
ATVlami boshqa yuridik va j ismoniy shaxslarga bepul berilishi faqat 
tuzilgan shartnomalar asosida amalga oshiriladi hamda qabul qilish- 
topshirish dalolatnomalari va schot-fakturalar bilan rasmiylashtiriladi.
ATVlami bepul berilishi va uning natijalarini schotlarda aks ettirish 
ATVlami sotish bo‘yicha yuqorida keltirilgan tartibga to‘liq o‘xshaydi. 
Faqat, bepul berishdan ko‘rilgan zarar summasini hisobdan chiqarish 
ATVlami bepul berishda kelishilgan narxga, avtotransport korxonasining 
QQS to‘lovchi yoki to‘lovchi emasligiga, shuningdek qayta baholashdan 
vujudga kelgan rezerv kapitalining summasiga bevosita bogiiq. Ushbu 
xususiyatni quyidagi misol asosida ko‘rib chiqamiz.
Misol. 
Aytaylik, avtotransport korxonasi boshlang'ich qiymati 
5000000 so ‘m,jamlangan eskirishi 4000000 so ‘m bo 'îgan avtomobilni 
2000000 so ‘m miqdorida hadya shartnomasi asosida nogironlar uyiga 
berdi. Avtomobilni qayta baholash natijasida vujudga kelgan rezerv 
kapitali 500000 so ‘m. Avtoxo ‘ja lik QQS to ‘lovchi hisoblanadi.
18.5-jadval
A TV larning bepul berilishini schotlarda aks ettirish
№
O p e r a ts iy a n in g n ia z m u n i
S u m m a
D ebet
schot
K red it
schot
Asos b o 'l u v ch i 
h u jja t
1
.
A TVning boshlang'ich qiymatini 
hisobdan chiqarilishi.ea
5000000
9210
0160
Schot-faktura,
ma'lumotnoma
2.
ATV bo'yicha hisoblangan ja m i 
eskirish summasini hisobdan 
chiqarilishiga
4000000
0260
9210
Schot-faktura.
ma'lumotnoma
3.
ATVni bepul berishdagi shartnonm 
qiymatiga
2000000
4010
9210
Schot-faktura.
4.
QQS summasiga (agar korxona 
ushbu soliqni to lo v c h is i bo' Isa. 
sotish qiymati va qoldiq qiymat 
0
‘rtasidagi farq summasidan) 
(2000000- 1000000 )* 20% /120%)
166667
9210
6410
S chot-faktura. 
Hisob-kitob
5.
ATV bo'yicha qayta baholashdan 
vujudga kelgan rezerv kapitalini 
kamaytirilishiga
500000
8510
9210
Buxgalteriya
ma'lumot-
nomasi
6
Bepul berilgan A TV b o 'y ich a 9210 
schotning yopilishiga 
(2000000-1000000+ 500000- 
166667)
1333333
9210
4010
Hisob-kitob
7.
Bepul berishdan ko'rilgan zarar 
summasiga (2000000-1333333)
666667
9430
4010
Hisob-kitob

Avtomobilni bepul berish va undan ko‘rilgan zarar yuqoridagi 
ma’lumotlargako‘ra hisobda quyidagicha aks ettirilishi lozim ( 18.5-jadval).
Agar, avtotransport korxonasi yuqoridagi misolda keltirilgan 
avtomobilni qoldiq qiymati bo‘yicha hadya qilganda edi, u holda ushbu 
operatsiya bo‘yicha QQS to‘lanmaydi. Korxonaning bepul berishdan 
ko‘rilgan zarari qayta baholash sum masiga kamaytirilgandan so‘ng 
500000 so‘mni (1000000- 500000) tashkil etadi.
Respublikamizning Soliq qonunchiligi hujjatlarigako‘ra, yagona soliq 
to‘lovchi avtotransport korxonalarining ATVlari qoldiq qiymati bo‘yicha 
bepul berilganda ularga soliq yuki faqatgina qayta baholash summasining 
qoldiq qiymatdan ortiq bo‘lgan qismigagina tushadi. Masalan, qoldiq 
qiymati 1000000 so‘m bo‘lgan ATV shu qiymatda bepul berilgan holda, 
uning qayta baholash natijasida vujudga kelgan rezerv kapitali 1500000 
so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, u holdao‘rtadagi 500000 so‘mlik farq summasi 
avtotransport korxonasida yagona soliq to‘lovi bazasiga kiritiladi.
Avtotransport korxonalari o‘zATVlarini boshqa yuridik shaxslarga 
ta’sis badali sifatida ham kiritishlari mumkin. Bunday operatsiyalami amalga 
oshirishga tuzilgan shartnomalar asos bo‘ ladi. ATVlami ta’sis badali sifatida 
berilishi qabul qilish-topshirish dalolatnomalari, schot-fakturalar hamda 
buxgalteriyaningtegishli ma’lumotnomalari asosida hisobgaolinadi. Ushbu 
mazmundagi operatsiyalami hisobgaolishdarespublikamizdabelgilangan 
quyidagi tartiblargaamal qilinishi lozim:
birinchidan, ta’sis badali sifatida berilgan ATVlar ulaming boshlang‘ich 
qiymatida, shuningdek ular bo‘yicha jam langan eskirish summasi 
korxonaning balansidan yuqorida keltirilgan yozuvlar asosida chiqariladi.
ikkinchidan, ta’sis badali sifatida kiritilgan ATVlar avtotransport 
korxonalarida moliyaviy investisiyalar sifatida tan olinadi vamos ravishda 
0600 «Uzoq muddatli investisiyalar» schotida aks ettiriladi.
uchinchidan, ATVlami ta’sis badali sifatida kiritish, ulaming kelishuv 
qiymatidan qat’i nazar, QQSgatortilmaydi.
to‘rtinchidan, ATVlami ta’sis badali sifatida kiritishdan olingan foyda 
yoki ko‘rilgan zarar mos ravishda 9310 «Asosiy vositalar chiqimidan 
foyda» va 9430 «Boshqa operasion xarajatlar» schotida aks ettiriladi.
Avtotransport korxonalari ATVlami joriy va uzoq muddatli ijaraga 
berishlari ham mumkin. Ushbu operatsiyalar hisobi respublikamizning 6-

sonBHMS«Ijarahisobi»gamuvofiqolibborilishi lozim. Chunonchi,ATVlami 
joriy (1 yil muddatgacha) ijaraga berishdaularavtotransportkorxonalarining 
balansidan chiqarilmaydi. Avtotransport korxonasining hisob siyosatiga ko‘ra 
bunday ATVlar hisobi ishchi schotlar rej asida nazarda tutilgan alohida 
schotda, masalan 0161 «Joriy ijaraga berilgan transport vositalari» schotida 
hisobga olinishi mumkin. Bu holda ATVlami joriy ijaraga berilishi ushbu 
schotning debetida, ulaming qaytarilishi esa uning kreditida aks ettiriladi.
ATVlami uzoq muddatli (1 yildan ko‘p muddatga) ijaraga berish 
buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi (18.6-jadval).
Avtotransport korxonalarida ATVlar boshqa asosiy vositalar singari 
ikki yilda kamida bir marotaba inventarizatsiya qilinishi lozim. ATVlar 
inventarizatsiyasi, uning natijalarini hujjatli rasmiylashtirish hamda hisobga 
olish respublikamizning 19-son BHMS «Inventarizatsiyani tashkil qilish 
va o‘tkazish»ga muvofiq amalga osliiriladi.
Hisobdan chiqarilgan, biroq inventarizatsiya paytida ekspluatasiya 
qilinayotganligi aniqlangan ATVlar avtotransport korxonasi balansiga qayta 
kirim qilinadi vaungabuxgalteriyada quyidagicha yozuv beriladi:

Download 15,8 Mb.