‘zbekiston Respublikasi Vazirlar iMahkamasining qarori «Transport

19-bob. AVTOTRANSPORT KORXONALARIDA 
ISHLAB C H IQ A RISH ZAXIRALARIN1NG H ISO BI
19.1. 
A vto tran sp o rt korxonalarida ishlab chiqarish z ax iralari 
hisobini tashkil qilish asoslari
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralariga quyidagilar 
kiradi:
- yoqilg‘i - benzin, solyarka, suyultirilgan gaz, siqilgan tabiiy gaz;
- yog‘lash m ateriallari - aftol, solidol, litol va boshqalar;
- ehtiyot qism lar va agregatlar-dvigatel, akkumulyator, avtoshina, 
ressorlar, porshin, gilza va boshqalar;
- xo‘jalik in v en tarían - turli oicham li kalitlar, domkratlar, maxsus 
kiyim-kechaklar, xalatlar, poyafzal va boshqalar;
- boshqa materiallar-tem ir-tersaklar, simlar, bo‘yoqlar, doka, bo‘z 
va boshqa xilma-xil materiallar.
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralari hisobini to‘g‘ri 
va o‘z vaqtida yuritishning muhim shartlaridan biri bo‘ lib ombor xo‘jaligi, 
ustaxona (sex), garaj, avtomobillarga yoqilg‘i qo‘yish shoxobchasi 
(AYOQSH) va boshqa yordamchi boiinmalar ishini rasional tashkil qilish 
hisoblanadi.
Avtotransport korxonalarining ombor xo‘jaligi deganda ehtiyot qismlar 
va agregatlar, xo‘jalik inventarían hamda boshqa materiallaming saqlash 
joylari tushuniladi.
Ustaxona (sex)lar-A TV lam i ta’mirlash, ularga turli agregatlami 
yasash va o‘matishga ixtisoslashgan yordamchi boiimlar.
G araj -ATVlaming turishi va saqlanishi uchun mo‘ljallangan joy yoki 
quri lmalar. Avtotransport korxonada garaj lar ochiq, yarim ochiq (ayvon) 
hamda yopiq ko‘rinishli boiishi mumkin. Har bir garaj o ‘zining tartib 
raqamiga ega bo‘ ladi, chunonchi, ulaming peshtaxtasiga ATV ning davlat 
belgisi raqami yozib qo‘yiladi.
AYOQSH deganda avtotransport korxonasi maydonida alohida 
ajratilgan yer maydonidajoylashgan hamda maxsus qurilmalar (yer osti 
va yer ustidagi sistemalar, yoqilg1 i quyuvchi avtomatlar va boshqalar) bilan 
jihozlangan yordamchi xo‘jalik tushuniladi. Bu xo‘jalik belgilangan barcha 
tegishli xavfsizliklar, chunonchi. inson hayoti xavfsizligi, ATVlaming texnik 
xavfsizligi talablariga toiiq javob berishi lozim. AY OQSHlarga o‘matilgan

sistemalarvaboehkalaminghajmlari,ulargaketadiganyoqilg‘iningsig‘imlari 
individual tarzda maxsus shkala (jadval) bilan belgilanadi. Ushbu shkala 
(jadval) korxonarahbari tomonidan tasdiqlangan boiishi lozim. Sistemalar 
va bochkalaming sig‘imiga doir ma’lumotlar ularga ochilgan inventar 
kartochkalarda ko‘rsatiladi.
Avtotransport korxonalari rahbarlari ishlab chiqarish zaxiralari 
saqlanadigan va ishlatiladigan barcha xo‘jaliklar bo‘yicha qat’i moddiy 
javobgarlikni o‘matishlari, chunonchi, ombor mudirlari, ustaxona (sex) 
boshliqlari, AYOQSH mudiri vaboshqalar bilan moddiy javobgarlik 
to‘g‘risida shartnomalar tuzishi lozim.
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralarining soniy va 
summaviy hisobi yuritiladi. Chunonchi, ishlab chiqarish zaxiralarining 
saqlash joylarida (ombor, ustaxona, sex, AYOQSH) ulaming soniy hisobi 
olib boriladi. Buning uchun turli hisob registrlari (kartochkalar, jumallar, 
qaydnomalar)ning namunaviy shakllaridan foydalaniladi.
Avtotransport korxonalarining buxgalteriyasi barcha ishlab chiqarish 
zaxiralarining sintetik vatahliliy hisobini yuritadi.
Respublikamizning 21 -son BHMS «Xo‘jalik yurituvchi subyektlar 
moliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriyahisobi schotlar rejasi va uni qoilash 
bo‘yicha yo‘riqnoma»ga muvofiq avtotransport korxonalarida ishlab 
chiqarish zaxiralarining sintetik hisobi 1000 «Materiallami hisobga oluvchi 
schotlar» tizimida ochiladigan alohida schotlarda olib boriladi. Bunday 
schotlar, chunonchi, 1020 «Sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va 
butlovchi qismlar», 1030 «Yoqilg‘i», 1040 «Ehtiyot qismlar», 1080 
«Inventar va xo‘jalik buyumlari» 1090 «Boshqa materiallar» schotlari 
hisoblanadi. Ushbu doimiy aktiv schotlaming debetidategishli nomdagi 
ishlab chiqarish zaxiralarining davr boshi va oxiridagi qoldig‘i hamda 
ulaming turli manbalardan kelib tushishi evaziga ko‘payishi aks ettiriladi. 
Bu schotlaming kreditida ishlab chiqarish zaxiralarining ishlatilishi va 
boshqa chiqimlari ko‘rsatiladi.
Respublikamizning 4-son BHMS «Tovar-moddiy zaxiralar»ga muvofiq 
avtotransport korxonalarining barcha turdagi ishlab chiqarish zaxiralari 
yuqorida nomlari keltirilgan schotlarda ulaming tannarxi bo‘yicha hisobga 
olinadi. Ushbu BHMSga asosan ishlab chiqarish zaxiralarining tannarxi 
ulaming sotib olish baholaridagi qiymatini hamda sotib olish va tashib 
keltirishga doir barcha qo‘shimcha xarajatlami oladi.

Sotib olishda ta’minotchilarga to ian g an QQS summasini ishlab 
chiqarish zaxiralarining tannarxiga kiritilishi yoki kiritilmasligi avtotransport 
korxonalari ishlayotgan soliq rejimiga bogiiq. Chunonchi, umumdavlat 
soliqlarini toiovchi avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralarini 
sotib olishda ta’minotchilarga toiangan QQS summasi ulaming tannarxiga 
kiritilmaydi, balki budjet bilan hisob-kitoblarda kamaytirishga olib boriladi. 
Bundan faqatgina shahar yoiovchi transporti xizmatlariga sarflangan ishlab 
chiqarish zaxiralarigato‘g‘ri keluvchi QQS summasi istisnodir. Buturdagi 
avtotransport xizmatlariga sarflangan yoqilg‘ i moylash materiallari, ehtiyot 
qismlar vaboshqam ateriallargato‘g‘ri keluvchi QQS summasi budjet 
bilan hisob-kitoblarda kamaytirishga olib borilmaydi, aksincha ularga 
to‘g‘ri keluvchi QQS summasi ishlab chiqarish zaxiralari tannarxiga hamda 
mos ravishda ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxiga kiritiladi.
Yagonasoliqtoiovirejimidafaoliyatyurituvchiavtotransportkorxonalarida 
ishlab chiqarish zaxiralarini sotib olishda ta’minotchilarga toiangan QQS 
summasi to‘lig‘icha ishlab chiqarish zaxiralari tannarxiga kiritiladi.
Ishlab chiqarish zaxiralari hisobini yuritishda ular qiymatini hisobdan 
chiqarishning tanlab olingan usuli muhim rol o ‘ynaydi. Chimonchi, FIFO 
(birinchi tushum-birinchi chiqim) usulda ishlab chiqarish zaxiralari qanday 
qiymatda kirim boigan boisa, o‘sha qiymatda kelib tushish ketma-ketligi 
bo‘yicha hisobdan chiqarib boriladi. Agar avtotransport korxonasida 
AVECO usuli tanlab olingan boisa, u holda ishlab chiqarish zaxiralarining 
hisobdan chiqarilishida dastlab ulaming o‘rtacha qiymati (tannarxi) topib 
olinadi va o‘sha qiymat (tannarx) bo‘yicha ular hisobdan chiqariladi.
Avtotransport korxonalarida boshqa korxonalar singari ishlab chiqarish 
zaxiralarining hisobdan chiqarilishida LIFO usulini qoilash respublikamizning
4-son BHMS «Tovar-moddiy zaxiralar»ga muvofiq ta’qiqlangan.
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralarining tahliliy hisobi 
m oddiy jav o b g ar shaxslar, ushbu boyliklarning tasd iq lan g an
nomenklaturalari, ulaming kirim qiymatlari (baholari) bo‘yicha yuritiladi.

Download 15,8 Mb.