3. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar iMahkamasining qarori «Transport
sohasida alohida faoliyat turlarini lisensiyalashtirish t o ‘g ‘risida n izom n i
tasdiqlash t o ‘g ‘risida», 2003- yil 21- avgust,
jN Tq
360-son.
4. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori « 0 ‘zbekiston
avtomobil va daryo transporti agentligi faoliyatini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari t o ‘g ‘risida», 2004-yil 10 mart, 118-son.
5. 0 ‘z b e k is to n R esp u b lik a si V azirlar M a h k a m a s in in g qarori
«Avtomototransport vositalari uchun ro‘yxatdan o ‘tkazish davlat raqami
belgilarining yangi namunalarini joriy etish chora-tadbirlari t o ‘g ‘risida»,
2007-yil 27-iyun, 131-son.
6. «Tashuvchilarning yuk avtomobillari uchun y o ‘l varaqalari, tovar-
transport nakladnoylarini tayyorlash, hisobga olish, t o ‘ldirish va ishlovdan
o'tkazish bo'yicha yo‘riqnoma». 0 ‘zR avtomobil va daryo transporti agentligi
boshlig'ining 2004-yil 3-iyundagi 83-buyrug‘i bilan tasdiqlangan. 0 ‘zR
AV tom onidan 2004-yil 2-iyulda ro‘yxatga olingan, №
1382.
7. BHM S №
1 «Hisob siyosati va moliyaviy hisobot. O'zR AV tomonidan
1998- yil 14-avgustda ro‘yxatga olingan, № 474.
19-bob. AVTOTRANSPORT KORXONALARIDA
ISHLAB C H IQ A RISH ZAXIRALARIN1NG H ISO BI
19.1.
A vto tran sp o rt korxonalarida ishlab chiqarish z ax iralari
hisobini tashkil qilish asoslari
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralariga quyidagilar
kiradi:
- yoqilg‘i - benzin, solyarka, suyultirilgan gaz, siqilgan tabiiy gaz;
- yog‘lash m ateriallari - aftol, solidol, litol va boshqalar;
- ehtiyot qism lar va agregatlar-dvigatel, akkumulyator, avtoshina,
ressorlar, porshin, gilza va boshqalar;
- xo‘jalik in v en tarían - turli oicham li kalitlar, domkratlar, maxsus
kiyim-kechaklar, xalatlar, poyafzal va boshqalar;
- boshqa materiallar-tem ir-tersaklar, simlar, bo‘yoqlar, doka, bo‘z
va boshqa xilma-xil materiallar.
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralari hisobini to‘g‘ri
va o‘z vaqtida yuritishning muhim shartlaridan biri bo‘ lib ombor xo‘jaligi,
ustaxona (sex), garaj, avtomobillarga yoqilg‘i qo‘yish shoxobchasi
(AYOQSH) va boshqa yordamchi boiinmalar ishini rasional tashkil qilish
hisoblanadi.
Avtotransport korxonalarining ombor xo‘jaligi deganda ehtiyot qismlar
va agregatlar, xo‘jalik inventarían hamda boshqa materiallaming saqlash
joylari tushuniladi.
Ustaxona (sex)lar-A TV lam i ta’mirlash, ularga turli agregatlami
yasash va o‘matishga ixtisoslashgan yordamchi boiimlar.
G araj -ATVlaming turishi va saqlanishi uchun mo‘ljallangan joy yoki
quri lmalar. Avtotransport korxonada garaj lar ochiq, yarim ochiq (ayvon)
hamda yopiq ko‘rinishli boiishi mumkin. Har bir garaj o ‘zining tartib
raqamiga ega bo‘ ladi, chunonchi, ulaming peshtaxtasiga ATV ning davlat
belgisi raqami yozib qo‘yiladi.
AYOQSH deganda avtotransport korxonasi maydonida alohida
ajratilgan yer maydonidajoylashgan hamda maxsus qurilmalar (yer osti
va yer ustidagi sistemalar, yoqilg1 i quyuvchi avtomatlar va boshqalar) bilan
jihozlangan yordamchi xo‘jalik tushuniladi. Bu xo‘jalik belgilangan barcha
tegishli xavfsizliklar, chunonchi. inson hayoti xavfsizligi, ATVlaming texnik
xavfsizligi talablariga toiiq javob berishi lozim. AY OQSHlarga o‘matilgan
sistemalarvaboehkalaminghajmlari,ulargaketadiganyoqilg‘iningsig‘imlari
individual tarzda maxsus shkala (jadval) bilan belgilanadi. Ushbu shkala
(jadval) korxonarahbari tomonidan tasdiqlangan boiishi lozim. Sistemalar
va bochkalaming sig‘imiga doir ma’lumotlar ularga ochilgan inventar
kartochkalarda ko‘rsatiladi.
Avtotransport korxonalari rahbarlari ishlab chiqarish zaxiralari
saqlanadigan va ishlatiladigan barcha xo‘jaliklar bo‘yicha qat’i moddiy
javobgarlikni o‘matishlari, chunonchi, ombor mudirlari, ustaxona (sex)
boshliqlari, AYOQSH mudiri vaboshqalar bilan moddiy javobgarlik
to‘g‘risida shartnomalar tuzishi lozim.
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralarining soniy va
summaviy hisobi yuritiladi. Chunonchi, ishlab chiqarish zaxiralarining
saqlash joylarida (ombor, ustaxona, sex, AYOQSH) ulaming soniy hisobi
olib boriladi. Buning uchun turli hisob registrlari (kartochkalar, jumallar,
qaydnomalar)ning namunaviy shakllaridan foydalaniladi.
Avtotransport korxonalarining buxgalteriyasi barcha ishlab chiqarish
zaxiralarining sintetik vatahliliy hisobini yuritadi.
Respublikamizning 21 -son BHMS «Xo‘jalik yurituvchi subyektlar
moliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriyahisobi schotlar rejasi va uni qoilash
bo‘yicha yo‘riqnoma»ga muvofiq avtotransport korxonalarida ishlab
chiqarish zaxiralarining sintetik hisobi 1000 «Materiallami hisobga oluvchi
schotlar» tizimida ochiladigan alohida schotlarda olib boriladi. Bunday
schotlar, chunonchi, 1020 «Sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va
butlovchi qismlar», 1030 «Yoqilg‘i», 1040 «Ehtiyot qismlar», 1080
«Inventar va xo‘jalik buyumlari» 1090 «Boshqa materiallar» schotlari
hisoblanadi. Ushbu doimiy aktiv schotlaming debetidategishli nomdagi
ishlab chiqarish zaxiralarining davr boshi va oxiridagi qoldig‘i hamda
ulaming turli manbalardan kelib tushishi evaziga ko‘payishi aks ettiriladi.
Bu schotlaming kreditida ishlab chiqarish zaxiralarining ishlatilishi va
boshqa chiqimlari ko‘rsatiladi.
Respublikamizning 4-son BHMS «Tovar-moddiy zaxiralar»ga muvofiq
avtotransport korxonalarining barcha turdagi ishlab chiqarish zaxiralari
yuqorida nomlari keltirilgan schotlarda ulaming tannarxi bo‘yicha hisobga
olinadi. Ushbu BHMSga asosan ishlab chiqarish zaxiralarining tannarxi
ulaming sotib olish baholaridagi qiymatini hamda sotib olish va tashib
keltirishga doir barcha qo‘shimcha xarajatlami oladi.
Sotib olishda ta’minotchilarga to ian g an QQS summasini ishlab
chiqarish zaxiralarining tannarxiga kiritilishi yoki kiritilmasligi avtotransport
korxonalari ishlayotgan soliq rejimiga bogiiq. Chunonchi, umumdavlat
soliqlarini toiovchi avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralarini
sotib olishda ta’minotchilarga toiangan QQS summasi ulaming tannarxiga
kiritilmaydi, balki budjet bilan hisob-kitoblarda kamaytirishga olib boriladi.
Bundan faqatgina shahar yoiovchi transporti xizmatlariga sarflangan ishlab
chiqarish zaxiralarigato‘g‘ri keluvchi QQS summasi istisnodir. Buturdagi
avtotransport xizmatlariga sarflangan yoqilg‘ i moylash materiallari, ehtiyot
qismlar vaboshqam ateriallargato‘g‘ri keluvchi QQS summasi budjet
bilan hisob-kitoblarda kamaytirishga olib borilmaydi, aksincha ularga
to‘g‘ri keluvchi QQS summasi ishlab chiqarish zaxiralari tannarxiga hamda
mos ravishda ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxiga kiritiladi.
Yagonasoliqtoiovirejimidafaoliyatyurituvchiavtotransportkorxonalarida
ishlab chiqarish zaxiralarini sotib olishda ta’minotchilarga toiangan QQS
summasi to‘lig‘icha ishlab chiqarish zaxiralari tannarxiga kiritiladi.
Ishlab chiqarish zaxiralari hisobini yuritishda ular qiymatini hisobdan
chiqarishning tanlab olingan usuli muhim rol o ‘ynaydi. Chimonchi, FIFO
(birinchi tushum-birinchi chiqim) usulda ishlab chiqarish zaxiralari qanday
qiymatda kirim boigan boisa, o‘sha qiymatda kelib tushish ketma-ketligi
bo‘yicha hisobdan chiqarib boriladi. Agar avtotransport korxonasida
AVECO usuli tanlab olingan boisa, u holda ishlab chiqarish zaxiralarining
hisobdan chiqarilishida dastlab ulaming o‘rtacha qiymati (tannarxi) topib
olinadi va o‘sha qiymat (tannarx) bo‘yicha ular hisobdan chiqariladi.
Avtotransport korxonalarida boshqa korxonalar singari ishlab chiqarish
zaxiralarining hisobdan chiqarilishida LIFO usulini qoilash respublikamizning
4-son BHMS «Tovar-moddiy zaxiralar»ga muvofiq ta’qiqlangan.
Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralarining tahliliy hisobi
m oddiy jav o b g ar shaxslar, ushbu boyliklarning tasd iq lan g an
nomenklaturalari, ulaming kirim qiymatlari (baholari) bo‘yicha yuritiladi.
| 