. B H M S № 4 “T ovar-m od diy zaxiralar”. 0 ‘zbekiston Respublikasi Adliya

26-bob. UMUM IY OVQATLANISH KORXONALARIDA TOVAR 
OPERATSIYALARI HISOBINING XUSUSIYATLARI
26.1. 
Umumiy ovqatlanish k o rx o n alarid a tovar o p eratsiy alari 
hisobini tashkil etish xususiyatlari
Umumiy ovqatlanish korxonalarini tashkil etish va umumiy ovqatlanish 
mahsulotlarini (xizmatlami) ishlab chiqarish va sotish tartibi 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Yuridik vajismoniy shaxslami 
ro‘yxatdan o‘tkazish va ular tomonidan savdo laoliyatini amalga oshirilishini 
tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2002-yil 16-noyabrdagi 407- 
son qarori bilan tasdiqlangan «Ulgurji va chakana savdo faoliyatini 
ro‘yxatdan o ‘tkazish va amalga oshirish tartibi to‘g‘risidagi Nizom», 
Shuningdek 2003-yil 13-fevraldagi 75-son qaror bilan tasdiqlangan 
« 0 ‘zbekiston Respublikasida um umiy ovqatlanish m ahsulotlari 
(xizmatlari)ni ishlab chiqarish va sotish qoidalari» bilan tartibga solingan.
Um um iy ovqatlanish korxonalari chakana va ulgurji savdo 
korxonalaridan o‘laroq ayrim xarakterli xususiyatlarga ega. Ushbu 
xususiyatlaming asosiylariga quyidagilami kiritish mumkin:
Birinchidan, umumiy ovqatlanish korxonalari ishlab chiqarish, savdo 
vaovqatlanishni tashkil etish fbnksiyalarini bevositabirgaolib boradi. Ishlab 
chiqarish korxonalari singari umumiy ovqatlanish korxonalari tayyor 
mahsulotlami ishlab chiqaradilar. Lekin ushbu mahsulotlar umumiy ovqatlanish 
korxonasining savdo shoxobchalari orqali shu kunning o‘zidayoq asosan 
naqd hisob-kitoblar asosida iste’molchilarga (aholiga) sotiladi. Umumiy 
ovqatlanish korxonalari nafaqat o‘zlari ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan 
birga, chetdan olgan tovarlarni ham qayta ishlovsiz sotishlari mumkin. Bundan 
tashqari umumiy ovqatlanish korxonalari o‘zlari ishlab chiqargan tayyor 
mahsulotlami, yarim tayyor mahsulotlami boshqa yuridik vajismoniy 
shaxslarga ulguij i hamda mayda ulguij i tarzda ham sotadilar. Boshqa savdo 
korxonalariga naqd pulsiz hisob-kitoblar yo‘li bilan sotilgan tayyor mahsulotlar 
va yarim tayyor mahsulotlaming hajmi umumiy ovqatlanish korxonalarining 
ulguij i tovar aylanmasi. mayda ulguij i tarzda naqd va naqdsiz hisob-kitoblar 
yoii bilan turli muassasalarga(masalan, bolalarbog‘chalariga, shifoxonalarga 
va boshqalarga) oxirgi iste’mol uchun sotilgan mahsulotlar chakana tovar 
aylanmasi hisoblanadi. Demak, umumiy ovqatlanish korxonalarining yalpi 
tovar aylanmasi o‘z ichiga chakana hamda ulguiji tovar aylanmalarini oladi.

Ikkinchidan, ishlab chiqarish, sotish va xizmat ko‘rsatish funksiyalarini 
bajarish umumiy ovqatlanish korxonalarida tiirli javobgarlik markazlarini 
tashkil qilishni taqozo etadi. Bundayjavobgarlikmarkazlarigaomborlar, 
oshxona, savdo zali, bufetlarkiradi.
Omborlarning asosiy funksiyasi ishlab chiqarish va sotish uchun 
zaxiralami sifatli saqlash, ulami o‘z vaqtida ishlab chiqarishgayetkazib 
berish hisoblanadi. Ombordagi tovar-moddiy boyliklar uchun ombor 
mudiri moddiyjavobgar shaxs hisoblanadi.
Oshxonaning asosiy funksiyasi korxonaning taomlar tayyorlash, ulami 
savdo zallari hamda bufetlarga buyurtma asosida yetkazib berish va sotish 
hisoblanadi.
Bufetlarning asosiy funksiyasi oshxonada tayyorlangan tayyor 
mahsulotlar, yarim tayyor mahsulotlar, chetdan sotib olingan tovarlarni 
sotish hisoblanadi.
Umumiy ovqatlanish korxonalarida ulaming turiga, faoliyatiningkatta- 
kichikligiga qarab moddiyjavobgarlikning yakka va brigada shakllaridan 
foydalaniladi. Umumiy ovqatlanish korxonasi rahbariyati barcha moddiy 
javobgar shaxslar bilan moddiy javobgarlik to‘g‘risida shartnomalar tuzishi, 
ular faoliyati ustidan nazorat olib borishi lozim.
Uchinchidan, umumiy ovqatlanish korxonalari tayyor mahsulotlami 
ishlab chiqarish uchun masalliq va boshqa tovarlarni turlicha baholarda 
shartnomalar tuzish orqali turli ta’minotchilardan sotib olish. Aksariyat 
tovarlarni, jumladan, non va non mahsulotlari, go‘sht, sut, qatiq, meva- 
sabzavot va boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini dehqon bozorlaridan 
kelishuv baholarida naqd pulga sotib olish zaruratini qo‘ydi. 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Markaziy Bankining maxsus yo‘riqnomasiga muvofiq umumiy 
ovqatlanish korxonalariga ularning mulk shaklidan qat’i nazar savdo 
tushumining oylik miqdorini 60 foizigacha bo‘lgan qismini ushbu 
maqsadlarda ishlatishga ruxsat etiladi. Savdo tushumi hisobidan 
masalliqlami bozorlardan sotib olish korxonarahbari tomonidan tayinlangan 
hisobdor shaxs orqali amalga oshiriladi.
Umumiy ovqatlanish korxonalarining asosiy daromadi savdo 
ustamalaridan iborat bo‘ladi. Umumiy ovqatlanish korxonalarida savdo 
ustamalari ikki turgabo‘linadi:

Download 15,8 Mb.