• JAMIYATNING ILMIY-TEXNIKAVIY TARAQQIYOTIDA ENERGETIKANING ROLI 1.1. Jamiyat taraqqiyotida energiyadan foydalanishning ahamiyati
  • T sh. Gayibov, H. F. Shamsutdinov, B. M. Pulatov elektr energiyani ishlab chiqarish, uzatish




    Download 410,76 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet3/4
    Sana19.07.2024
    Hajmi410,76 Kb.
    #267947
    1   2   3   4
    Bog'liq
    xrpt ssigt82vke06vn7yj8y0x06azfm7e0oxrz4avux8zx4jaz8kvvkivfjjlxgpvvddj8d7r25fmxo

     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     
     


    6
    1.
     
    JAMIYATNING ILMIY-TEXNIKAVIY TARAQQIYOTIDA 
    ENERGETIKANING ROLI
    1.1. Jamiyat taraqqiyotida energiyadan foydalanishning ahamiyati 
    Insoniyat jamiyati va uning yutuqlari taraqqiyoti bevosita ishlab 
    chiqarish darajasi va kishilar hayoti uchun zarur moddiy sharoitlarni 
    yaratish bilan bog‘liqdir. Ilmiy-texnikaviy va sotsial taraqqiyot odatda 
    iste’mol qilinuvchi energiyaning ortishi, energiyaning yangi yanada 
    samarali turlaridan foydalanishni o‘zlashtirish bilan bir vaqtda amalga 
    oshadi. 
    Hozirgi zamon mashinalarida iste’mol qilinuvchi energiya juda 
    ko‘p miqdorni tashkil etadi. Buni quyidagi taqqoslash asosida ifodalash 
    mumkin. Jahonning barcha ishga yaroqli aholisi bir yil davomida har 
    sutkada 8 soat to‘liq fizik kuch bilan ishlagan taqdirda ham hozirgi 
    zamon issiqlik va gidroelektr stansiyalarida ishlab chiqariluvchi 
    energiyaning yuzdan biri miqdoridagi energiyani ishlab chiqara olmaydi. 
    Energiyani iste’mol qilish bundan keyin ham ishlab chiqarish darajasini 
    o‘sishini ta’minlagani holda oshib boradi. 
    Iqtisodiy taraqqiyotni fizik va mukammal avtomatik 
    boshqariluvchi mashinalar asosida faqat iste’mol qilinuvchi energiyani 
    va ishlab chiqarish darajasini oshirish orqaligina tezlashtirish mumkin. 
    Energiyaga ehtiyoj uzluksiz ravishda ortib bordi. Bu o‘z navbatida 
    yangi energiya resurslarini qidirib topish, energiyani bir turdan boshqa 
    turga o‘zgartirishning yangi usullarini ishlab chiqish zaruratini yaratdi. 
    Hozirgi davrda turli xil energiyalardan – Quyosh energiyasi, organik 
    yoqilg‘ining kimyoviy energiyasi, daryolar, dengizlar va okeanlar 
    suvlarining mexanik energiyasi, shamol energiyasi, og‘ir yadrolarning 
    parchalanishida hosil bo‘luvchi yadro energiyasidan foydalanish 
    an’anaviy hisoblanadi. 1.1- rasmda XIX asrning so‘nggi 20 yili va XX 
    asr davomida jahon miqyosida insoniyat faoliyatining turli jabhalarida 
    energiya resurslaridan foydalanishning dinamikasi tasvirlangan. Undan 
    barcha turdagi energiya resurslaridan foydalanish intensiv ortib 
    borganligini kuzatamiz. Bunda ko‘mirdan foydalanishning nisbiy o‘sib 
    borishi yildan-yilga nisbatan bir tekis bo‘lib, XX asrning oxirida 
    umumiy foydalanilgan energiya resurslarining taxminan 30% qismini 
    tashkil etsa, gaz va neftdan foydalanishning nisbiy o‘sishi keskin ortib 
    borganligini ko‘ramiz. Buning asosiy sababi ularni masofaga uzatish va 
    ishlatishning kam xarajatlarni talab etishidir. 


    7
    1.1- rasm. Jahon miqyosida energiya resurlaridan foydalanish 
    dinamikasi. 
    So‘nggi ikki asr davomida yer yuzida aholi soni va energiyaga 
    bo‘lgan talab shiddat bilan ortib bordi. Bunda yer kurrasining aholisi olti 
    marta, energiyaga bo‘lgan talab esa, aholi jon boshiga besh marta o‘sdi. 
    1.2-rasmda XIX asrning oxiri va XX asr davomida jahon miqyosida
    birlamchi energiya iste’moli uning aholi jon boshiga to‘g‘ri miqdorining 
    o‘zgarishi tasvirlangan. 
    1.2- rasm. Jahon miqyosida birlamchi energiya iste’moli va uning aholi 
    jon boshiga to‘g‘ri kelish miqdorining o‘zgarishi. 


    8
    Energiyaga bo‘lgan talabning bunday tarzda intensiv o‘sib borishi 
    yangi energiya resurslarining yangi zaxiralarini qidirib topish, ulardan 
    samarali foydalanish, muqobil energiya manbalarini aniqlash kabi 
    vazifalarni bajarishni taqozo etadi. 
    Hozirgi davrda yer kurrasida mavjud barcha energiya 
    resurslarining potensiali shartli yoqilg‘i birligida quyidagi miqdorlarda 
    baholangan (t.sh.yo.): 
    – organik yoqilg‘ining kimyoviy energiyasi – 1,77*10
    13

    – yadro energiyasi – 0,67*10
    14

    – termoyadro energiyasi – 1,22*10
    17

    – geotermal energiya – 1,0*10
    14

    – quyoshning yer kurrasiga tushuvchi energiyasi – 0,82*10
    14

    – daryolarning energiyasi (bir yillik) – 0,4*10
    10

    – shamol energiyasi (bir yillik) – 2,1*10
    11

    – o‘rmonlarning bioenergiyasi (bir yillik) – 0,5*10
    10

    – oqim energiyasi (bir yillik) – 0,86*10
    14

    Elektr va issiqlik energiyalarini ishlab chiqaruvchi energetika 
    tizimi o‘z taraqqiyoti jarayonida boshqa bir qator tizimlarning ta’sirida 
    bo‘ladi va aksincha, ularga ta’sir etadi (1.3-rasm).
    1.3-rasm. Energetika tizimining boshqa tizimlar bilan bog‘liqlik 
    sxemasi. 

    Download 410,76 Kb.
    1   2   3   4




    Download 410,76 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    T sh. Gayibov, H. F. Shamsutdinov, B. M. Pulatov elektr energiyani ishlab chiqarish, uzatish

    Download 410,76 Kb.
    Pdf ko'rish