T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

28. Bozor infrastrukturasida moliya-kredit tipidagi muassasalarga nima 
kiradi?
a) birjalar, auksionlar, savdo uylari;
b) tijorat banklari, investitsion kompaniyalar, sug'urta va moliya
kompaniyalari;
v) konsalting va auditorlik firmalar;
g) aholini ishga joylashtirish byurolari va mehnat biijalari;
d) om bor xo'jaligi, transport va aloqa.
29. Doiraviy aylanishlarning oddiy modeliga bozorning qaysi turlari 
kiritilgan?
a) pul bozori;
b) tovar va xizmatlar bozori;
v) pul va resurslar bozori;
g) tovarlar, xizmatlar va resurslar bozori;
d) yuqoridagilam ing barchasi.
87

10-MAVZU. TALAB VA TAKLIF NAZARIYASI.
BOZOR MUVOZANATI
1-§. Talab tushunchasi. Talab qonuni.
Talabga ta ’sir qiluvchi omillar
Talab - bu narxlarning mavjud darajasida sotib olinadigan
tovar (xizmat)lar miqdori.
Talab turlari:
• Individual (yoki yakka) talab 
- alohida shaxs, oila 
va boshqa subyektning tovar (xizm at) larning 
muayyan to'plamiga bo'lgan talabi.
• Bozor 
talabi-alohida iste’molchilarning talablari 
yig'indisi.
Talab darajasini belgilab beruvchi asosiy omil narx hisoblanadi. 
Boshqa sharoitlar o'zgarmay qolganda narxning o'zgarishi (pasayishi 
yoki ko‘tarilishi) sotib olinadigan tovarlar miqdorining o'zgarishiga (ortishi 
yoki kamayishi) ga olib keladi.
Narx darajasi va sotib olinadagan tovarlar miqdori o'rtasidagi teskari 
yoki qarama-qarshi bog'liqlik 
talab qonuni 
deyiladi.
Agar oila oylik pul daromadining 5000 so'mini har oyda un sotib 
olishga sarflasa, un narxi o'zgarishi talab bildirilgan mahsulot miqdorining 
quyidagicha o'zgarishiga olib keladi.
A
Б
В
Г
Д
E
Un narxi, 
(so‘m)P
500
400
250
200
100
50
Talab
qilinadigan un 
miqdori, (kg)Q
10
12,5
20
25
50
100
Jadval ma’lumotlari narxning pasayishi sotib olinadigan tovar 
miqdorining ko'payishi bilan birga borishini, aksincha, narxning o'sishi 
esa xarid miqdorining kamayishiga olib kelishini ko'rsatadi. Bu yerda
8 8

narx iste’molchi uchun to’siq vazifasini bajaradi, ya’ni yuqori narx ularning 
xarid qilish istagini so’ndiradi, past narx esa bu istakni rag’batlantiradi.
Tovar narxi va uning xarid qilinadigan miqdori o'rtasidagi teskari 
bog'liqlikni grafikda tasvirlab, talab egri chizig'ini hosil qilish mumkin.
narx
P(som) 500 
400 
300 
200 
100
Grafikda har bir nuqta tovarning narxi va iste’molchi shu narxda sotib 
olishi mumkin bo'lgan mahsulot miqdorini ko'rsatadi.
Real iqtisodiy hayotda shunday holat ham yuz berishi mumkin, ya’ni 
ayrim tovarlarga narxlar o'sishi bilan ularga bo'lgan talab kamaymasdan 
balki ortib boradi. Bu holat 

Download