Mustaqillik yillarida O‘zbekiston iqtisodiyot, xususan, xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishda salmoqli muvaffaqiyatlarga erishdi. Mamlakatimizda ushbu soha tobora diversifikatsiya qilinmoqda va xizmatlarning ayrim turlari bo'yicha yuqori o'sish sur'atlarini boshdan kechirmoqda.
Umuman olganda, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatish sohasi istiqbolli dinamikani namoyon etib, yanada o‘sishi va rivojlanishi uchun keng imkoniyatlarga ega. Iqtisodiyotning ushbu sektorini, jumladan, infratuzilmaga investitsiyalarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha hukumatning sa’y-harakatlari, shuningdek, moliyaviy rag‘batlantirish va qulay ishbilarmonlik muhiti kelgusi yillarda ham kuchli o‘sishni qo‘llab-quvvatlashda davom etishi mumkin.
Xizmat ko‘rsatish sohasi arzon ish o‘rinlari yaratish, aholi bandligini ta’minlash va qashshoqlikni kamaytirish orqali mamlakat iqtisodiy o‘sishida muhim o‘rin tutadi. Xalqaro mehnat tashkiloti hisob-kitoblariga ko‘ra, xizmat ko‘rsatish sohasining 1 foizga o‘sishi qashshoqlikni o‘rtacha 1,5 foizga kamaytiradi. Bu, ayniqsa, aholi va mehnat resurslari kundan-kunga ortib borayotgan mamlakatimiz uchun muhim ahamiyatga ega.
Tahlil va natijalar
Jamiyat rivojlanib, ishlab chiqaruvchi kuchlar o‘sib borgani sari bu sohada ham ma’lum rivojlanish kuzatilmoqda. Aholining bandligi ortib bormoqda, mehnatni texnik jihozlash ko‘paymoqda, tobora ilg‘or texnologiyalar joriy etilmoqda.
Butun dunyoda iqtisodiy rivojlanishning muhim qonuniyati iqtisodiy o‘sish va xizmatlarning milliy iqtisodiyotdagi rolining ortishi o‘rtasidagi bog‘liqlik bo‘lib, u xizmat ko‘rsatish sohasida foydalaniladigan mehnat, moddiy va moliyaviy resurslar salmog‘ining ortib borishida namoyon bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri sifatida xizmat ko'rsatish sohasining o'rni juda katta va dolzarbdir. Bu, xususan, ishlab chiqarishning tobora murakkablashib borishi, bozorning ham kundalik, ham individual talab tovarlari bilan to'ldirilishi, ilmiy-texnika taraqqiyotining tez sur'atlar bilan o'sib borishi bilan bog'liq bo'lib, bu jamiyat hayotida yangiliklarga olib keladi.
Bularning barchasi axborot, moliyaviy, transport, sug'urta va boshqa turdagi xizmatlarsiz mumkin emas. Bundan tashqari, xizmatlar tovarlar savdosining ajralmas qismidir (ayniqsa, texnik jihatdan murakkab), chunki tovarlarni sotish tobora rivojlangan tarmoqni talab qiladi, bu asosan sotish paytida ko'rsatiladigan xizmatlar va sotishdan keyingi xizmatlardan iborat.
Albatta, yangi korxona va tashkilotlarning tashkil etilishi, shuningdek, innovatsion texnologiyalardan foydalanish, mavjud korxona va tashkilotlar tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlar ro‘yxatining kengaytirilishi kelgusida ham ish o‘rinlari ko‘payishi va aholi farovonligi oshishiga xizmat qiladi. aholi soni.
Xizmat ko'rsatish sohasi juda ko'p qirrali bo'lib, mehnat unumdorligini oshirish va ishlab chiqarish samaradorligiga erishishga yordam beradigan turli xil faoliyat turlarini o'z ichiga oladi. Bunday faoliyatning yakuniy natijasi tayyor mahsulot emas, balki nafaqat korxonalar, balki jismoniy shaxslar - yakuniy iste'molchilarga ham ko'rsatilishi mumkin bo'lgan xizmatlarni ko'rsatishdir.
Bugungi kunda xizmat ko‘rsatish sohasi iqtisodiyotning uchta yirik tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Shunday qilib, Jahon banki tadqiqoti natijalariga ko'ra, Qo'shma Shtatlar dunyodagi eng yirik iqtisodiyotlardan biri bo'lib, xizmat ko'rsatish sohasi yaxshi rivojlangan. 2021-yilda ushbu tarmoq (qo‘shilgan qiymat) mamlakat yalpi ichki mahsulotining 77,6 foizini tashkil etdi.
2021-yilda xizmat ko‘rsatish sohasining qo‘shilgan qiymati Shveytsariya yalpi ichki mahsulotida 71,92 foiz, Buyuk Britaniyada 71,46, Fransiyada 70,34, Avstraliyada 65,65, Germaniyada 62,88, Braziliyada 59,38, Xitoyda 59,38 foizni tashkil etdi. 53,31%, Rossiya - 52,91%.
O‘zbekistonda 2021-yilda xizmatlarning qo‘shilgan qiymatining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 39,6 foizni, 2022-yil uchun dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra 41,5 foizni tashkil etdi.
Ko'pgina rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda xizmat ko'rsatish sohasi band aholining 50% dan ortig'ini tashkil qiladi. O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 2021-yilda 51,0 foizni tashkil etdi.
O‘zbekistonda 2017-2022-yillarda xizmat ko‘rsatish sohasida faoliyat yuritayotgan korxona va tashkilotlar soni (1-jadval) 1 yanvar holatiga 208,3 mingtaga oshdi. (2017 yilda – 184,5 ming dona, 2022 yilda – 392,8 ming dona), shundan 197,8 ming dona kichik biznes sub’ektlari hissasiga to‘g‘ri keladi. (2017 yilda – 128,0 ming dona, 2022 yilda – 325,8 ming dona).
Xizmat ko‘rsatish sohasiga oid yangi tashkil etilgan korxona va tashkilotlar soni 19,7 mingtadan oshdi. 2017 yilda 60,6 ming donani tashkil etdi. 2022 yilda. 2022-yilda yangi tashkil etilgan kichik biznes subyektlarining xizmat ko‘rsatish sohasiga jalb qilingan ulushi 94,4 foizni (57,2 ming dona) tashkil etdi.
Keyingi yillarda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va bunyodkorlik salohiyatini qo‘llab-quvvatlash orqali aholi uchun munosib turmush sharoiti yaratish, ishbilarmonlik muhitini yaxshilash, bandligini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli ishlar aholi sonining ko‘payishiga olib keldi. xizmat ko'rsatish sohasida faoliyat yurituvchi korxonalarning.
Respublikada xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishning asosiy vazifalari va yo‘nalishlarini amalga oshirish jarayonida 2017-2022-yillarda bozor xizmatlari hajmi 1,9 barobar oshib, 357,6 trln. so'm Aholi jon boshiga ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi shu davrda 1,7 barobar oshib, 10,0 million so‘mni tashkil etdi.
2017-2022 yillarga mo‘ljallangan xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirish dinamikasi xizmatlarning asosiy turlarini rivojlantirishning ijobiy tendentsiyalaridan dalolat beradi (2-jadval).
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda axborot texnologiyalari (IT) sohasi jadal rivojlanmoqda. Respublikada AKT infratuzilmasini rivojlantirish, jumladan, Internetga keng polosali ulanish xizmatlarini kengaytirish va yangi ma’lumotlarni qayta ishlash markazlarini qurish uchun investitsiyalar faol jalb etilmoqda. Hukumat, shuningdek, yangi boshlanuvchilar uchun soliq imtiyozlari va qulay sharoitlar yaratish orqali AKT sohasini rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlamoqda. Bu, xususan, O‘zbekistonda ko‘plab yosh tadbirkorlar va innovatsion startaplar bilan jonli AKT ekotizimini yaratishga yordam berdi. 2017-2022 yillar davomida aloqa va axborotlashtirish xizmatlarining umumiy hajmi 3 barobar oshdi. 2022-yil oxiriga kelib aloqa va axborotlashtirish xizmatlari hajmi 22,9 trln. so'm 2017 yilga nisbatan 14,7 trln. so'm.
O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatish sohasining yana bir muhim bo‘g‘ini moliya sektoridir. Mamlakat yangi moliyaviy mahsulotlar va xizmatlarni joriy etish, shuningdek, moliyalashtirish imkoniyatlarini yaxshilash orqali bank sektorini rivojlantirmoqda. Respublika hukumati tomonidan moliya sohasiga xorijiy sarmoyalarni jalb etish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda, bu esa bu yerga yangi texnologiyalar va to‘plangan tajribani olib kirish, moliya sektorini modernizatsiya qilishga hissa qo‘shish imkonini berdi.
Shunday qilib, 2017–2022 yillarda moliyaviy xizmatlar hajmi 5,1 barobar oshdi. 2022 yilda moliyaviy xizmatlar hajmi 80,4 trln. so'm 2017 yilga nisbatan (15,0 trln. soʻm) oʻsish kuzatildi. moliyaviy xizmatlar hajmi 2022 yilda 65,4 trln. so'm.
Shunday qilib, 2017-2022 yillar davomida moliyaviy xizmatlar hajmi 5,1 barobar oshdi. 2022 yilda moliyaviy xizmatlar hajmi 80,4 trln. so'm 2017-yilga nisbatan (15,0 trln. so‘m) 2022-yilda moliyaviy xizmatlar hajmining 65,4 trln. so'm
OAJ ANOR BANK, ATB TBC BANK (Gruziya ATB TBC BANK sho'ba banki) va ASCB Tenge Bank (Qozog'iston Halyk Bank sho'ba banki) kabi tijorat raqamli banklari O'zbekiston moliya bozorida o'z faoliyatini boshladi Bank")). Bular zamonaviy bank texnologiyalaridan foydalangan holda barcha toifadagi korporativ va chakana mijozlarga moliyaviy xizmatlar ko‘rsatuvchi, shuningdek, islohotlarning faol bosqichida bo‘lgan sohaga innovatsion yondashuvlarni joriy etuvchi universal banklardir.
Shu bilan birga, “HumoCard” – O‘zbekistonda ham, xorijda ham operatsiyalarni amalga oshirish uchun bank to‘lov kartalariga asoslangan “Humo” to‘lov tizimi respublika moliya bozorining ishtirokchisiga aylandi.
O'zbekistonda eng muhim xizmat ko'rsatish sohasi transport xizmatlaridir. Bu sohaga transport infratuzilmasini rivojlantirish, jumladan, yangi avtomobil va temir yo‘llarni qurish uchun katta miqdorda mablag‘ yo‘naltirilmoqda.
Bundan tashqari, yangi texnologiyalarni joriy etish va logistikani takomillashtirish orqali mamlakatimiz transport sohasini modernizatsiya qilish ishlari olib borilmoqda, bu esa respublikada transport xizmatlari samaradorligi va ishonchliligini oshirishga sezilarli yordam bermoqda.
2017-2022 yillar davomida transport xizmatlari hajmi 1,5 barobar oshdi. Shunday qilib, 2022 yilda ularning hajmi 2017 yilga nisbatan (36,2 trln. so‘m) 44,8 trln. so'mni tashkil etdi va 81,0 trln. so'mni yoki ko'rsatilgan bozor xizmatlari umumiy hajmining 22,7 foizini tashkil etdi.
Ayni paytda iqtisodiyotda ko‘rsatilgan xizmatlar umumiy hajmining salmoqli qismini (88,8 trillion so‘m) savdo xizmatlari tashkil etib, 2017-yildan 2022-yilgacha jami 56,8 trillion so‘mga yoki 1,4 barobarga o‘sdi.
2023-yil respublikamizda “Insonga e’tibor va sifatli ta’lim” deb e’lon qilindi. O‘zbekiston Prezidenti parlamentga murojaatnomasida ta’lim sifatini oshirish – Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining yakkayu yagona to‘g‘ri yo‘li ekanligini alohida ta’kidladi.
2017-2022 yillar davomida taʼlim sohasiga oid xizmatlar ham 2,3 barobarga oshgan. Masalan, 2022-yilda ta’lim sohasida xizmatlar hajmi 2017-yilga nisbatan (4,4 trillion so‘m) 11,0 trillion so‘mga oshgan. so‘mga yetdi va 15,4 trln. so'mni yoki ko'rsatilgan bozor xizmatlari umumiy hajmining 4,3 foizini tashkil etdi (2-chizma).
Ayni paytda O‘zbekiston hududida 191 ta institut va universitetlar, jumladan, 28 tasi xorijiy institutlar faoliyat ko‘rsatmoqda. U yerda 1040,4 ming kishi o‘qitiladi. 2017-2022 yillar davomida ularning soni 742,7 ming kishiga oshgan.
2017-yilga nisbatan 2022-yilda sog‘liqni saqlash xizmatlari hajmi 4,7 trln. so'mni tashkil etdi va 6,4 trln. so'm Xizmatlarning umumiy hajmida ularning ulushi 1,8 foizni tashkil etdi.
Ayni paytda respublika bo‘yicha 1,2 mingdan ortiq shifoxona faoliyat ko‘rsatmoqda.
Shu bilan birga, hududlarda qishloq oilaviy poliklinikalari tashkil etilib, ijtimoiy dorixonalar va 24 soatlik tez tibbiy yordam xizmati, antenatal poliklinikalar va qizlar salomatligi xizmatlari tashkil etildi.
Qishloq aholisiga besh tor ixtisoslik (akusher-ginekolog, jarroh, stomatolog, terapevt, pediatr) bo‘yicha ixtisoslashtirilgan ambulatoriya yordami ko‘rsatilib, ultratovush va laboratoriya tekshiruvlari ham tashkil etilib, buning natijasida qishloq aholisiga malakali ixtisoslashtirilgan ambulatoriya yordami ko‘rsatilmoqda. Bugungi kunda O‘zbekistonda xususiy tibbiyot muassasalari soni kundan kunga ortib bormoqda. Bu tibbiyot sohasida sog‘lom raqobatni yuzaga keltirib, aholiga ko‘rsatilayotgan tibbiy xizmat sifatini oshirish va ularning narxini pasaytirish imkonini bermoqda.
Shu davrda, xususan, onkologiya, neyroxirurgiya, travmatologiya va ortopediya, allergologiya, nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi, nevrologiya, narkologiya, bolalar xirurgiyasi kabi yo‘nalishlarda respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy tibbiyot markazlari kabi o‘nlab markazlar tashkil etildi. Masalan, reproduktiv yoshdagi ayollar, homilador ayollar va bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatish sifati va hajmini oshirish maqsadida Ikkinchi perinatal markaz foydalanishga topshirildi.
Shuningdek, Toshkent shahrida zamonaviy tibbiy asbob-uskunalar bilan jihozlangan Milliy bolalar tibbiyot markazi qurilib, foydalanishga topshirildi. Qiymati 130 million dollardan ortiq bo‘lgan tibbiyot markazi Koreya Respublikasining Iqtisodiy taraqqiyot va hamkorlik jamg‘armasi (EDCF) ishtirokida tashkil etilgan.
2022-yilda kichik biznes subyektlari tomonidan ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 173,2 trln. so‘mni (2017 yil uchun – 69,2 trln. so‘m) va ishlab chiqarilgan bozor xizmatlarining umumiy hajmida ularning ulushi 48,4 foizni tashkil etdi.
Hozirgi vaqtda O'zbekistonda xizmatlarning yangi turlari faol rivojlanmoqda, ularning mintaqaviy iqtisodiyotlar, birinchi navbatda, shahar aglomeratsiyalari uchun ahamiyati sezilarli darajada oshdi.
Bugungi kunda elektron banking va onlayn xaridlar hayotimizning ajralmas qismini tashkil etadi.
Zamonaviy axborot olamida internet, logistika, elektron to‘lov tizimlari va elektron hujjat aylanishining paydo bo‘lishi natijasida faoliyatning yangi shakli – elektron tijorat faol rivojlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 29-sentabrdagi O‘RQ-792-son Qonunining yangi tahririga muvofiq, elektron tijorat – bu elektron savdo maydonchasi orqali tuzilgan shartnomaga muvofiq tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) oldi-sotdisi. tadbirkorlik faoliyati doirasida axborot tizimlaridan foydalanish.
2020-yil boshidagi COVID-19 pandemiyasi raqamli transformatsiyaning tezlashishiga olib keldi. Raqamli yechimlar odamlar va korxonalarga iqtisodiy va ijtimoiy faoliyatlarining bir qismini masofadan turib davom ettirish imkonini beruvchi vositaga aylandi. Bu masofaviy ishlash, videokonferentsiya, raqamli ko'ngilochar va boshqa ilovalardan foydalanishning ko'payishiga olib keldi. Bu ham elektron tijoratning keskin o'sishiga olib keldi.
Yalpi qo‘shilgan qiymatdagi elektron tijorat ulushi 2018 yildagi 0,03 foizdan 2021 yilda 0,57 foizgacha oshdi.
Bozorda yangi turdagi xizmatlarning paydo bo'lishi bilan ularni yanada to'liq va sifatli buxgalteriya hisobi uchun monitoring qilish zarurati paydo bo'ldi.
2021-yilda dispetcherlik xizmatlari hajmi, shu jumladan haydovchilarga buyurtmalar berish bo‘yicha xizmatlar (masalan, transport buyurtmalarini taqdim etish) 41,8 milliard so‘mni tashkil etdi, ularning umumiy ombor va yordamchi transport xizmatlari hajmidagi ulushi (5 380,4 milliard so‘m) darajasi 0,8%.
Ko‘rsatilgan bozor xizmatlarining umumiy hajmida axborot sohasida quyidagi xizmatlar turlari (1 373,6 mlrd. so‘m)ni tashkil etdi:
• kopirayter, rerayter, SEO kopirayter, SEO rerayter, kontent-menejer, spektor, transkripter xizmatlari - 17,6 mlrd. so'm yoki 1,3%;
• elektron savdo maydonchalarini tashkil etish xizmatlari, shu jumladan elektron tijoratni amalga oshirish bo‘yicha – 15,4 mlrd.so‘m yoki 1,1%;
• 2021-yilda yuridik shaxslar tomonidan elektron hujjat aylanishi xizmatlari – 86,6 mlrd.so‘m yoki 6,3%.
PR-menejer, Internet-marketolog, ijtimoiy tarmoqlarda (SMM) tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) reklama qilish va reklama qilish, ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalar ma'muri, hisob menejeri, marketolog, havola menejeri, maqsadli mutaxassis, kontekstli reklama bo'yicha mutaxassis xizmatlari ko'lami. direktori, media-rejachisi, SMO mutaxassisi 2021 yil uchun 67,4 mlrd.so‘mni yoki reklama va bozorni o‘rganish sohasida ko‘rsatilgan bozor xizmatlari umumiy hajmining 4,6 foizini (1466,8 mlrd. so‘m) tashkil etdi.
Profiler bozorida ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 0,2 mlrd.so‘mni yoki kasbiy, ilmiy, texnik xizmatlar umumiy hajmining (795,3 mlrd.so‘m) 0,03 foizini tashkil etadi va hokazo.
Ko‘rsatilgan veterinariya xizmatlarining umumiy hajmida (75,6 mlrd.so‘m) hayvonlarni evtanaziya qilish xizmatlari 0,3 mlrd.so‘mni yoki 0,5% ni tashkil etdi.
Ko‘rsatilgan avtomobillar taqsimoti bozori xizmatlari hajmi 0,6 mlrd.so‘mni yoki yengil avtomobillar va yengil avtomashinalarni ijaraga berish va lizing xizmatlari umumiy hajmining 0,02 foizini (3 034,9 mlrd. so‘m) tashkil etadi.
Internet-loyihalar bilan ishlash bo‘yicha menejer, frilanserlar guruhi rahbari, kadrlar bo‘limi menejeri va rekruiter xizmatlari 20,3 mlrd.so‘mni yoki bandlik xizmatlari umumiy hajmining 5,8 foizini (352,2 mlrd.so‘m) tashkil etdi.
|
