Taksonomiya




Download 0.74 Mb.
Sana22.05.2023
Hajmi0.74 Mb.
#63056
Bog'liq
mustaqil ish ekspert tizimlari
Afrosiyob shahri haqida malumot, document, JO\'RAYEVA SITORA AMALIYOT XISOBOTI


Reja:





  1. Taksonomiya nima?
    2. Taksonomiya usullari

  2. . Tajriba berilganlarining boshlang‘ich tahlili



Taksonomiya — murakkab tashkil etilgan ierarxik bogʻliq ob’ektlarni tasniflash va tizimlashtirish tamoyillari va amaliyoti haqidagi taʼlimot. Taksonomiya tamoyillari koʻplab ilmiy bilim sohalarida geografiya, geologiya, tilshunoslik, etnografiya ob’ektlarini va organik dunyoning butun xilma-xilligini tartibga solish uchun qoʻllaniladi.


"Taksonomiya" atamasi birinchi marta 1813-yilda oʻsimliklar tasnifi bilan shugʻullangan Augustin Dekandol tomonidan taklif qilingan va dastlab faqat biologiyada qoʻllanilgan. Keyinchalik bu atama biologiyada ham, boshqa bilim sohalarida ham, tilshunoslikda, geografiyada, geologiyada murakkab tizimlarni tasniflash va tizimlashtirishning umumiy nazariyasiga nisbatan qoʻllanila boshlandi.
Matematik jihatdan taksonomiya — bu ob’ektlarning maʼlum bir toʻplamini tasniflashning daraxtga oʻxshash tuzilishi. Ushbu tuzilmaning yuqori qismida birlashtiruvchi yagona tasnif — ildiz taksoni — bu taksonomiyaning barcha ob’ektlariga tegishli. Ildiz ostidagi taksonlar tasniflangan ob’ektlarning umumiy toʻplamining kichik toʻplamlariga tegishli boʻlgan aniqroq tasniflardir. Zamonaviy biologik tasnif, masalan, ierarxik tizim boʻlib, uning asosini alohida organizmlar (individuallar) tashkil etadi, yuqori qismi esa bitta keng qamrovli taksondir; baza va tepa oʻrtasidagi ierarxiyaning turli darajalarida taksonlar mavjud boʻlib, ularning har biri yuqori darajadagi bitta va faqat bitta taksonga boʻysunadi. Taksonomiyaning eng asosiy muammolaridan biri bu taksonning qanday boʻlishini aniqlashdir.
„Taksonomiya“ va " sistematika " atamalari koʻpincha bir- birining oʻrnida ishlatiladi, ammo qatʼiy maʼnoda taksonomiya taksonomiyaning faqat bir qismidir. Odatda biologiyada taksonomiya organizmlarning xilma-xilligi va ular oʻrtasidagi munosabatlar haqidagi bilimlar boʻlimi, taksonomiya esa tasniflash tamoyillari, usullari va qoidalarini oʻrganuvchi fan boʻlimi sifatida talqin etiladi. Biologik taksonomiyaning asosiy vazifasi — organizmlarning tabiiy tasnifini qurishga xizmat qiladigan boʻysunuvchi darajalarning ierarxik tizimini yaratishdir

1. Taksonomiya, biologiya, antropologiya va bir qancha boshqa fanlar bilan bog'liqdir.

2. Taksonomiya, hayvonlar, bitkilar va mikroorganizmlar kabi turlarni tushunish va qatnashishning taqsimlash usullari bilan shug'ullanadi.

3. Binolari taksonomiya uchun asosiy qo'llanma sifatida ishlatiladi.

4. Carl Linnaeus, taksonomik sinf tizimini yaratgan eng mashhur shaxslardan biridir.

5. Taksonomiya usullari qo'shma sifatda ishlatilishi mumkin bo'lgan turli xususiyatlarni o'rganishga imkon beradi, masalan morfolojik xususiyatlar kabi.

6. Molekulyar biologiya, genetika va DNA sekvenslashtirish kabi yangi texnologiyalar taksonomiyaning rivojlanishiga yordam berdi.

7. Taksonomik sinflandirishning maqsadi turli organizmlarning tarixiy taqsimlashini tushunishni oshirib borishdir.

8. Taksonomik sinflandirish asosida ishlatiladigan usullar o'zgarib turib kelmoqda va bularning har biri o'z faqatligini bor ekanligini unutmang.

9. Modern taksonomiya sinf tizimining o'rni bilan bog'liq ko'plab muammo va muzokaralar mavjud.

10. Taksonomiya, ekologiya, biogeografiya va qo'shimcha ilmiy sohalarni ham o'z ichiga oladi.


Taksonomiya, changlı organizmlarning sinflantirilishida foydalaniluvchi fanlar to‘plami hisoblanadi. Bu fanda chanlılarining sinf xususiyatlari, ularning anatomiya, fizyologiya, biokimyo va genetikasi kabi turli xususiyatlari asosida sinflandirilishiga yordam beradi. Bu mavzu, biologlar, ilmiy fanlar, agronomlar va ekologlar kabi ko'p tarmoqqa oid bo'lganlar uchun ahamiyatli bo'lib, taksonomik klasifikatsiya yuzaga kelgan savollar, taksonomiya usullari va tajriba berilganlarini ko'rib chiqish kabi muhim mavzularni qamrab oladi.


Taksonomiya usullari turli xususiyatlarga asoslangan sinflandirish usullarini ifodalaydi. Bu usullar klassik taksonomiya, fizyologik taksonomiya, biokimyoviy taksonomiya va filogenetik taksonomiya kabi usullarni o‘z ichiga oladi.
Klassik taksonomiya, taksonomiya usullari orasida eng qadimgi usuldur. Bu usulda, canlılarining morfolojik xususiyatlari va anatomiya tuzilmalari ko‘rib chiqiladi. Bu usul o‘zida tahlil qilinayotgan obyektlarning morfolojik tarkibining yo‘qolishi, ularning zoologiya, bitkiy yoki mikrobiologiyaviy siniflariga qo‘shilishi yoki ajratilishi mumkin.
Fizyologik taksonomiya, sinflandirishda canlılarining fizyologik xususiyatlariga asoslanadi. Bu usulda, canlılarining metabolizmi, tarbiyaviy tizimi, aylanish tizimi, sinir tizimi kabi xususiyatlar ko'rib chiqiladi. Bu usul, klassik taksonomiyadan farqli ravishda, sinfning fizikaviy xususiyatlari va yuzlabda boshqa taksonomik xususiyatlar uchun paydo bo'lgan qiyinliklarni kamaytiradi.
Biokimyoviy taksonomiya, canlılarining biokimyoviy xususiyatlariga asoslangan sinflandirilishni ifodalaydi. Bu usulda, canlılarining protein, lipid, karbonhidrat kabi tuzilma bloklaridagi farqliliklar ko'rib chiqiladi. Bu usul, klassik taksonomiya va fizyologik taksonomiyadan ancha farq qiladi.
Filogenetik taksonomiya, canlılarining evolyutsion tarixi filogenetik taksonomiya canlılarning evolyutsionariy tarixiga asoslanadi va genetik asosida sinflandirishni ifodalaydi. Bu usulda, canlılar genetikasidagi farqliliklarga asoslangan filogenetik ağaçlar ko'rib chiqiladi. Bu usulda sinflandirishda kullaniladigan taksonomik xususiyatlar barcha sinfda doimiy emas, balki ularning evolyutsionariy tarixidan kelib chiqqan filogenetik munosabatlar va asosiy g'oyalar asosida tanlanadi.
Tajriba berilganlarini boshlang‘ich tahlil qilish esa, taksonomiyada sinflandirish va turlash uchun foydalaniluvchi ma'lumotlar, tajriba berilganlarni ko'rib chiqish asosida olinadi. Bu ma'lumotlar, sinf xususiyatlari, turlarning morfologiyasi, fizilogiyasi, o‘zaro munosabatlari, ekologiyasi va boshqalardir. Bu ma'lumotlar taksonomiya usullari bo'yicha berilgan sinflandirishni tasdiqlash, yoki to'g'riligini aniqlashda yordam beradi.
Shuningdek, tajriba berilganlari to‘plash va tahlil qilishda yangi taksonomik turlarni aniqlashda yordam beradi. Tajriba berilganlarining ko'rsatkichlari, sinfni yaxshi aniqlashda, sinflarni mos ravishda qo'llash va yangi taksonomik turlarni aniqlashda yordam beradi.
Taksonomiya usullari va tajriba berilganlarining boshlang‘ich tahlili, sinflandirishda foydalaniladigan turli xususiyatlarni va usullarni ifodalashga imkon beradi. Tajriba berilganlari yig'ish va tahlil qilish esa, taksonomik turlarni yaxshi aniqlash va yangi taksonomik turlarni aniqlashda muhim ahamiyatga ega bo'lib, bu sinfda xilma-xil fanlar, ilmiy fanlar, agronomlar va ekologlar kabi ko'p tarmoqlarga oid bo'lganlar uchun ahamiyatli bo'lib turadi.


Taksonomiya usullari va tajriba berilganlarini boshlang‘ich tahlili shu jumladan, taksonomik ma'lumotlar, turlarning evolyutsionariy tarixi va ularning ekologik va morfologik xususiyatlariga tushuntirish orqali, sinflandirish va turlashni yaxshi aniqlashda foydalaniladi. Bunday tahlil tajriba berilganlarining yig'ish va tahlil qilish, yangi taksonomik turlarni aniqlash va sinflarni mos ravishda qo'llashda muhim ahamiyatga ega bo'lib, ilmiy fanlar, agronomlar va ekologlar kabi ko'p tarmoqlarga oid bo'lganlar uchun ahamiyatli bo'lib turadi.
Bu mavzu o'zida juda ko'p fanlar va tarmoqlarga oid bo'lib, shu jumladan biologiya, ekologiya, agronomiya, geologiya, paleontologiya, antropologiya va yana ko'plab fanlar keng foydalanishiga imkon beradi. Shuningdek, taksonomiya va tajriba berilganlarning boshlang‘ich tahlili, yangi turlarning aniqlanishi, o‘rganilishi va tarjima qilinishiga ham yordam beradi, bu esa taxon nomlanishi, g'oyalar va sinflandirishni yaxshilashda yordam beradi.
Taksonomiya usullari va tajriba berilganlarining boshlang‘ich tahlili, bir nechta fan va tarmoqlarga oid bo'lib, taksonomik ma'lumotlar, turlarning evolyutsionariy tarixi va ularning ekologik va morfologik xususiyatlariga tushuntirish orqali, sinflandirish va turlashni yaxshi aniqlashda foydalaniladi. Bu mavzu ko'p tarmoqlarga foydali bo'lib, yangi turlarning aniqlanishi, o‘rganilishi va tarjima qilinishida muhim ahamiyatga ega bo'lib, taxon nomlanishi, g'oyalar va sinflandirishni yaxshilashda yordam beradi.


Foydalanilgan adabiyotlar:

  1. "Systematic Botany" - Walter S. Judd

  2. "Introduction to Paleobiology and the Fossil Record" - Michael Benton

  3. "Phylogenetics: Theory and Practice of Phylogenetic Systematics" - E.O. Wiley, D. Siegel-Causey, J.W. Mittlebach

  4. "Theoretical Systematics: Principles and Applications" - Eric J. B. van Nieukerken

  5. "Biological Systematics: Principles and Applications" - Randall T. Schuh, Andrew V. Z. Brower

  6. "Systematic Biology" - David M. Hillis, Deborah A. Zwickl, Robin M. Floyd

Download 0.74 Mb.




Download 0.74 Mb.