Taʼlim oluvchi va taʼlim beruvchining psixologik xususiyatlari

Taʼlim oluvchi va taʼlim 
beruvchining 
psixologik xususiyatlari

Ta’lim tushunchasi

Taʼlim - juda keng maʼnoga ega bo’lib, u bilim, ko’nikma va 
malakalarni o’zlashtirish, o’rganish, o’rgatish jarayonidir. Bu 
taʼrif hozirgi zamon taʼlimi uchun yetarli emas. Chunki xozir 
mustaqillik davrida taʼlim o’zining mazmuni bilan o’quvchilarga 
bilim, ko’nikma va malakalar berish bilan birga, o’quvchilarni 
hozirgi zamon ruhida milliy kadrlar, jahon madaniyati va 
maorifining ilg’or g’oyalaridan oqilona foydalanib tarbiya 
beruvchi, inson shaxsini rivojlantiruvchi, uni mustaqil fikrlashga 
o’rgatuvchi, ilmiy tushuncha va izlanishlarga layoqatli qiluvchi 
taʼlim hamdir.

Ta’lim jarayoni

Birinchidan, o’qituvchi tomonidan bajariladigan, boshqariladigan, 

ikkinchidan, o’quvchi tomonidan bajariladigan jarayondir.

Demak, taʼlim jarayoni o’rganish va o’rgatish, o’rganib olish va 
uni hayotga tadbiq etish xususiyati bilan izohlanadi.

O’qitish va o’rganish tushunchalari

O’rgatish (o’qitish) - bu o’qituvchining o’quvchilarga bilim, ko’nikma 
va malakalar berish, ularda yangi xaqiqatni ochishga qodir bo’lgan 
ijodiy, mantiqiy tafakkurni tarbiyalashdir.

O’rganish- bu o’quvchilarning o’qituvchi tamonidan berilgan 
bilimlarni, qabul qilishlari jarayoni, o’zlarida bilish qobiliyatlarini, 
fikrlash operatsiyalari va harakatlarni tarkib toptirish jarayonidir. 

O’qituvchi va o’quvchining o’zaro
bog’liqligi

Taʼlimning muvaffaqiyati o’quv materiallarning mazmuni va taʼlim 
usullarigagina emas, balki u ko’p jihatdan o’quvchining qanday 
o’qiyotganligini bilishga, yaʼni o’quvchining yosh xususiyatlariga, 
aqliy taraqqiyoti va faolligiga muvofiq malakalarni o’zlashtirish 
jarayonining psixologik asoslarini bilishga ham bog’liqdir. O’qish 
jarayoni - o’quvchining o’ziga xos xususiyatlariga xam, uning psixik 
rivojlanishining (aqlliy, emotsional, irodaviy jihatdan) individual 
tavsifnomasiga, unda o’qishga nisbatan qaror topgan munosabatlariga, 
uning qiziqish-havaslariga bog’liqdir. Boshqacha qilib aytganda, taʼlim 
jarayoni o’quvchiga nimani va qanday qilib o’zlashtirishning oddiy bir 
xil natijasi emas, yaʼni sirtdan taʼsir qiladigan shart-sharoitlarning 
oqibati emas, balki o’quvchining individual-psixologik xususiyatlariga 
bog’liq ravishda amalga oshiriladi.

Ta’limni o’zlashtirishning omillari

1. Nimani o’qitishga; 

2. Kim o’qitadi va qanday o’qitishga;

3. Kimni o’qitishga bogliq.

Ta’limni o’zlashtirishning omillari

1- xolda: a) o’qitish xarakteri o’zlashtirilayotgan materiallarga;

b) uning mazmuniga va qanday tizimda yetkazib berilayotganligiga 
bog’liq;

2- xolda: a) o’qituvchining uslubiy mahoratiga;

b) ish tajribasiga;

d) uning bilimiga bog’liq;

3- xolda: a) kimni, qanday o’quvchini o’qitishga;

b) psixik rivojlanishining individual tavsifnomasiga;

d) qiziqish va havaslariga bog’liqdir.

Bilimlarni o’rganishning psixologik
kompenentlari

1. O’quvchilarning o’qishga ijodiy munosabatda bo’lishi;

2. Material bilan bevosita tanishish jarayoni;

3. Olingan materialni faol ravishda qayta ishlash jarayoni bo’lgan fikrlash 
(tafakkur);

4. Qabul qilingan va ishlab chiqilgan axborotni esda olib qolish va esda 
saqlash jarayoni.

E’tiboringiz uchun
raxmat!