Foydalanilgan adabiyotlar:
Hasanboyeva O. va boshqalar. Oilada barkamol avlod tarbiyasi. - Т.: O`zbekiston, 2010
Nishonova Z.T., Alimova G.K. Bolalar psixologiyasi va psixodiagnostiasi T.: TDPU 2017 – 264 b.
G‘oziyev E. Ontogenez psixologiyasi Nazariy- eksperimental tahlil T.: Noshir 2010. – 356 b.
Do‘stmuhamedova Sh.A., Nishonova Z.T.va boshqalar Yosh davrlari va pedagogik psixologiya T.: Fan va texnologiyalar 2013 – 343 b.
INKLYUZIV TA’LIMDA OILA VA JAMIYATNING TUTGAN O‘RNI
Alimova Nodira Jumanazarovna
Xorazm viloyati Yangibozor tumani 6-son umumiy o‘rta ta’lim maktabi
amaliyotchi psixologi
Annotatsiya: Bugungi kunda yosh avlodni har tomonlama mukammal dunyoviy bilimlarni qamrab oluvchi shaxs qilib tarbiyalashda ta’lim-tarbiyaning o‘rni nihoyatda katta. Mamlakatimizda sog‘lom yosh avlod bilan bir qatorda jamiatda nogiron kishilarga ham munosabati tubdan o‘zgara boshladi, uni jamiyatning teng huquqli va munosib a‘zosi deb tan oldi, ammo baribir o‘zining qo‘shimcha muammolari bor.
Kalit so‘zlar: Oila, jamiat, inklyuziv, qobiliyat, ta’lim-tarbiya, ehtiyoj, intensiv, pozitsiya, reabilitsiya.
Xalqimiz qadimdan uyg‘unlashgan ta’limda tenglik bo‘lishi, barcha bolalar birgalikda ta’lim olishlarining tarafdori bo‘lib kelgan. Inklyuziv ta’limda barcha ishtirokchilar bilan hamkorlikda faoliyat olib borilsa ko‘zlagan maqsadga erishib bilamiz. Shu ishtirokchilardan biri bu oiladir. Oilada ota-onalar farzandini ijtimoiy hayotga erta va samarali moslashishi uchun o‘z tengqurlari bilan ta’lim olishi kerakligini anglashi va har tomonlama tayyor bo‘lishi kerak. Mamlakatimizda bugungi kunda oilalarda nogiron bolalarning paydo bo‘lishi bilan moddiy, maishiy, moliyaviy va uy-joy muammolari ko‘paymoqda. Tajribalar shuni ko‘rsatdiki, nogiron bolalari bo‘lgan oilalar orasida eng katta foiz to‘liq bo‘lmagan onalar oilalari. Ota-onalarning 15 foizi nogiron bola tug‘ilishi sababli ajrashgan, onaning qayta turmush qurish imkoniyati yo‘q. Shuning uchun, nogiron bola oilasining muammolari to‘liq bo‘lmagan oilaning muammolariga qo‘shiladi.Ota-onalarning nogiron bolaning paydo bo‘lishiga bo‘lgan munosabati bo‘yicha oilalarning 3 turi mavjud: mavjud muammoni tushunmaslik bilan bog‘liq passiv reaktsiya bilan; giperaktiv reaktsiya bilan, ota-onalar intensiv davolanayotganda, ular "shifokorlar-yoritgichlar", qimmatbaho dorilar, etakchi klinikalar va boshqalarni topadilar; o‘rtacha ratsional pozitsiya bilan: barcha ko‘rsatmalarning izchil bajarilishi, shifokorlar, psixologlarning tavsiyalari.Ijtimoiy ishchi o‘z ishida 3-turdagi oilaning pozitsiyasiga tayanishi kerak. Nogiron bolaning oilada paydo bo‘lishi har doim barcha oila a’zolari uchun og‘ir psixologik stressdir. Ko‘pincha oilaviy munosabatlar zaiflashadi, kasal bola uchun doimiy tashvish, chalkashlik hissi, ruhiy tushkunlik oilaning buzilishiga sabab bo‘ladi va faqatgina kichik foizlarda oila birlashadi. Nogiron bolaga ega bo‘lish oiladagi boshqa bolalarga salbiy ta’sir qiladi. Ularga kamroq e’tibor qaratiladi, madaniy hordiq chiqarish imkoniyatlari kamayadi, yomonroq o‘qishadi va ota-onalarning nazorati tufayli kasal bo‘lib qolish ehtimoli ko‘proq. Ko‘pincha bunday oila yaqin atrofdagi mavjud bo‘lishning noqulay sharoitlaridan bezovtalanadigan atrofdagilarning, ayniqsa qo‘shnilarning salbiy munosabatini boshdan kechiradi. Atrofdagi odamlar ko‘pincha muloqotdan qochishadi va nogiron bolalar deyarli to‘laqonli ijtimoiy aloqalar, ayniqsa, sog‘lom tengdoshlari bilan etarlicha aloqa doirasiga ega emaslar. Jamiyat har doim ham bunday oilalarning muammolarini to‘g‘ri tushunmaydi va ularning ozgina qismi boshqalarning qo‘llab-quvvatlashini his qiladi. Shu munosabat bilan, ota-onalar nogiron bolalarni teatr, kino, ko‘ngil ochish va hokazolarga olib bormaydilar, shu bilan ularni tug‘ilishidan boshlab jamiyatdan butunlay ajralib qolishlariga yo‘l qo‘yadilar.
Ota-onalar o‘zlarining bolalarini o‘qitishga harakat qilishadi, uning asabiylashuvidan, egosentrizmdan, ijtimoiy va aqliy infantilizmdan qochib, unga tegishli mashg‘ulotlar, keyingi mehnat faoliyati uchun kasb yo‘nalishlari berishadi. Bu ota-onalarning pedagogik, psixologik, tibbiy ma’lumotlariga bog‘liq, chunki bolaning moyilligini aniqlash, uning nuqsoniga munosabati, boshqalarning munosabatiga bo‘lgan munosabati, unga ijtimoiy moslashishda yordam berish, o‘zini o‘zi anglashni maksimal darajaga ko‘tarish uchun maxsus bilim kerak. Nogiron bolalarni tarbiyalayotgan oilalar bilan ishlashning muhim yo‘nalishi-bu nogiron bolalarning ota-onalarining jamoat birlashmalarini yaratish, bunday uyushmalarning mavjudligi, birinchi navbatda, ota-onalarda ularning yolg‘iz emasligiga ishonchni kuchaytiradi, ikkinchidan, yordamga, tushunishga tug‘diradi. bilim, tajriba, foydali ma’lumotlar bilan o‘zaro boyitadi.
Nogiron bolaning rivojlanishi ko‘p jihatdan oilaviy farovonlikka, uning jismoniy va ma’naviy rivojlanishida ota-onalarning ishtirokiga va turli xil ta’lim ta’siriga bog‘liq. Oddiy sharoitlarda bola manba hisoblanadi katta raqam uning harakatchanligi, ko‘ngil ochishi va hokazolar tufayli ogohlantiruvchi vositalar. Nogiron bola ham o‘qituvchisi uchun bitmas-tuganmas manba bo‘lib, faqat ularning sifati birinchi holatga qaraganda butunlay boshqacha. Nogiron bola ko‘proq mexanik ishni, bir xil parvarish va nazoratni talab qiladi, va boladan javob, quvonchli qoniqish juda kam, bu bir tomonlama charchoqqa, hatto charchashga olib keladi. Biz oilada majburiyatlarni bo‘lishishga harakat qilishimiz kerak, va jamiyat o‘z hissasini qo‘shishi kerak.
Oilalar inklyuziv maktablarni tanlaydilar, shunda ularning farzandlari odatda rivojlanayotgan tengdoshlari bilan o‘zaro aloqalarini kengaytirishi hamda boshqa ota-onalar va o‘qituvchilar bilan bog‘lanish imkoniyatini yaratishi mumkin. Nogiron bolani tarbiyalashda oilaning sa’y-harakatlari uchun maktab o‘qituvchilari tomonidan berilgan yuqori ijobiy baho oila va maktab o‘rtasidagi samarali hamkorlik mexanizmlarini ishlab chiqishga xizmat qiladi. Buning uchun, avvalambor, hissiy aloqa, ishonch, hurmat va qabul, ota-onalarning ko‘magi va ularning fikrlarini hisobga olish kerak. Oila bilan maslahat, profilaktika va tarbiyaviy ishlar hamkorlik g‘oyasiga asoslanadi, uning ta’lim qobiliyatini oshiradi, ota-ona va bola o‘rtasida uyg‘un munosabatlarni o‘rnatadi. Ushbu ishning maqsadi-ota-onalarning ta’lim jarayonida oilaning roliga bo‘lgan psixologik munosabatlarini o‘zgartirish; bola bilan munosabatlar uslubini o‘zgartirish; oilaning pedagogik imkoniyatlaridan kengroq foydalanish. Bundan tashqari, ijtimoiy ish talabalar va ota-onalarni ularning huquqlari va majburiyatlari, qonunchilik hujjatlari bilan tanishtirish kerak.
O‘qituvchilar nogiron bolalarni tarbiyalayotgan oilalarga nogironlikni ro‘yxatdan o‘tkazish va bolalarni o‘qitish uchun maxsus vositalarni (tiflo va karlar uchun uskunalar) sotib olishda aniq amaliy yordam ko‘rsatadilar. Boshqacha qilib aytganda, o‘qituvchi bolalar va kattalar o‘rtasida bog‘lovchi bo‘lib xizmat qiladi, ta’lim muassasasida ijtimoiy va psixologik farovonlik muhitini yaratadi, ota-onalar va jamoatchilikni ijtimoiy ahamiyatga ega tadbirlarni tashkil etish va o‘tkazishga jalb qiladi.
|
