“Talqin va tadqiqotlar” ilmiy-uslubiy jurnali
№16
48
OZON QATLAMI VA UNING INSONIYAT UCHUN AHAMIYATI
Maxmudova Durdona Muxritdinovna
Toshkent viloyati Angren Shahar 6 maktab geografiya o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7500515
Annotatsiya: ushbu maqola ozon qatlami va uning insoniyat uchun ahamiyati
haqida yozilgan bo‘lib, tabiatni asrash va unga ehtiyotlik bilan muomalada bo‘lish
haqida ham ma’lumotlar mavjud.
Kalit so‘zlar: ozon qatlam, atmasfera, sayyoralar, osmon, tabiat, inson.
Atmosferaning ozon qatlami quyoshning ultra binafsha nurlarini ushlab
qoladigan qalqon hisoblanadi. Afsuski, sayyoramizda tabiiy muvozanat buzilishi
natijasida ozon qatlamining yemirilishi bilan bogʻliq ekologik xavf paydo boʻldi. Bu
esa kelajakda iqlimning bashorat qilib boʻlmaydigan oʻzgarishlariga, yaʼni inson
organizmi immun tizimining zaiflashishiga, onkologik kasalliklar sonining oshishiga,
oʻsimliklarning sekin oʻsishiga olib kelishi mumkin.
Olimlarning tadqiqotlariga koʻra, ozon qatlamining yemirilishiga sovitish
texnikalari, yongʻin oʻchirish vositalari, tarkibida galogenlar (xlor, ftor va brom)
boʻlgan kimyoviy moddalarning sanoat va qurilish sohasida keng qoʻllanilishi asosiy
sabab sanaladi.
Ekologik xavfning oldini olish maqsadida 1985-yilda dunyoning 147 mamlakati
ishtirokida Ozon qatlamini muhofaza qilish toʻgʻrisidagi Vena konvensiyasi qabul
qilindi. Oradan ikki yil oʻtgach, 1987-yilning 16-sentyabrida ozon qatlamini
yemiruvchi moddalar boʻyicha Monreal protokoli imzolandi. Shu kundan eʼtiboran
ushbu sana ozon qatlamini himoya qilish xalqaro kuni sifatida nishonlanadi.
Ozon — (yunonchadan ozon – anqiydigan) ozon molekulalari(O3)dan hosil
boʻlgan, har biri kislorodning uchta atomlaridan iborat gaz.
Garchi, hozirda atmosfera havosidagi ozon juda oz qismni tashkil etsa – da,
uning ahamiyati benihoya kattadir. U oqsil va nukleinli kislotalarni yemiruvchi qatʼiy
ultrabinafsha nurlanishni ushlab qoladi. Taʼkidlash lozimki, stratosfera ozoni – ob-
havoning qisqa muddatli va lokal oʻzgarishlarini belgilaydigan muhim iqlimiy
omildir. Quyosh nurlanishini yuta turib va energiyani boshqa gazlarga uzata turib,
ozon stratosferani isitadi va bu bilan butun atmosferada sayyoraviy issiqlik va
sirkulyar jarayonlarning xususiyatlarini tartibga soladi. Ozonning oʻzgaruvchan
molekulalari tabiiy sharoitlarda, jonli va jonsiz tabiatning turli omillari taʼsirida hosil
boʻladi va parchalanadi, uzoq tadrijiy rivojlanish davomida ushbu jarayon birmuncha
dinamik muvozanatga keldi.
|
