Arab yozuvidagi (arab, fors turkiy tillardagi manbalar) Sharq qo’lyozmalari xazinalari

Arab yozuvidagi (arab, fors turkiy tillardagi manbalar) Sharq qo’lyozmalari xazinalari

Arab yozuvidagi dastlabki manbalar tarixidan. Arab tilidagi yozma manbalar: Qur’oni Karim va uning tafsirlari; Hadislar; Muhammad payg’ambar va xilifalar hayotiga oid asarlar. Fihhga oid manbalar. Arab tilida yozilgan turli fan sohalariga oid manbalar (filologiya, lug’atlar, filosofiya, meditsina, geografiya va b.). Arab tilidagi tarixiy asrlar (al-Madoiniy, Tabariy, al-Balazuriy, al-Ya’qubiy, Beruniy va b.). Fanlar tasnifiga oid asarlar (Ibn an-Nadim, Abu Abdulloh al-Xorazmiy va b.). IX-XIII asrlar davomida arab tilidagi manbalarning ko’payishi. Forsiy tilda arab yozuvida yozilgan dastlabki manbalar. Arab yozuviga o’tish bosqichlari. Forsiy matnlardagi xat turlari. Xattotlik-kasb. Forsiy yozma merosning ko’payib borishi. Eng qadimgi forsiy qo’lyozmalar (islomga oid manbalar; turli fan sohalariga oid asarlar). Bizgacha yetib kelgan forsiy yozma meros haqida (Tarjimayi «Tarixi Tabari», hudud-ul-olam, Jahonnoma, «Zayn-ul-axbor» Gardiziy asari; Firdavsiy «Shohnoma» va b.). Arab yozuvidagi turkiy yozma meros. Turkiy yozma merosning ko’lami. Turkiy tillardagi yozma merosning shakl jihatdan tarkibi; nazmda yozilgan asarlar, islomga oid asarlar, tarjima asarlar (arab va forsiy tillardan), sharqlar. Arab yozuvidagi turkiy qo’lyozma asarlarning miqdoriy ko’rsatkichlari (jahon qo’lyozma xazinalaridagi salmohi). Turkiy qo’lyozmalarning mazmuniy tarkibi: tarix, xronologiya, yozishmalar, biografiya, shajara, geografiya, bibliografiya, astronomiya, entsiklopediya, meditsina, falsafa, etika, matematika va h.k. Arab yozuvidagi turkiy qo’lyozmalarning tashqi belgilariga qarab bo’linishi. Turkiy qo’lyozmalarni o’rganish: Qutadqu bilik, Tarixi muluki ajam, Qur’on tafsiri, hissasi Rabg’uziy, Shayboniynoma, Tavorixi guzida va b.

2

5

O’rta Osiyoning IX-XV asrlar tarixiga oid yozma manbalar

O’rta Osiyo tarixi aks etgan IX-XV asrlarda yozilgan arab tilidagi yozma manbalar: al-Madoiniy «Axbor al-xulafo», al-Ya’qubiy «Kitob al-buldon», Balazuriy «Kitob futuh al-buldon», Tabariy «Tarix ar-rusul va-l-muluk», Ibn Fazlon «Risola», al-Mas’udiy «Muruj az-zahab», Utbiy «Tarixi Yaminiy», Abu Abdulloh al-Xorazmiy «Mafotih al-ulum», Abu Rayhon Beruniy «Osor al-boqiya», Mahmud Koshqariy «Devonu lug’at at-turk», Sam’oniy «Kitob al-ansob», Ibn al-Asir «Al-Komil fi-t-tarix», O’g’ut Qamaviy «Mu’jam al-buldon», Muhammad Nasaviy «Sirat as-sulton Jaloliddin», Jamol qarshi «Mulhaqat as-surog’». O’rta Osiyo IX-XV asrlar tarixiga oid forsiy yozma manbalar: Narshaxiy «Buxoro tarixi», «Hudud ul-olam», Nizomulmulk «Siyosatnoma», Nizomi Aruzi Samarqandiy «Chor maqola», Gardiziy «Zayn ul-axbor», Abulfazl Bayhaqiy «Tarixi Mas’udiy», Avfiy «Javomi’ al-hikoyot», Juvayniy «Tarixi jahongushoy», Rashidaddin «Jome’ at-tavorix», Hamdalloh /azviniy «Tarixi guzida». Temuriylar saltanati tarixiga oid forsiy tarixiy yozma manbalar: Nizomiddiy Shomiy «Zafarnoma», Muiniddin Natanziy «Muntaxab at-tavorix», Sharafiddin Ali Yazdiy «Zafarnoma», Abdurazzoq Samarqandiy «Matla as-sa’dayn», Mirxond «Ravzat as-safo».

2

6

O’rta Osiyoning XVI-XIX asrlar tarixiga oid yozma manbalar

O’rta Osiyoning XVI-XIX asrlar tarixiga oid fors-tojik tilidagi yozma manbalar: Mulla Shodiy «Fathnoma», Fazlulloh ibn Ruzbexon «Mehmonnomai Buxoro», Xondamir «Habib as-siyar», Zayniddin Vosifiy «Badoe’ ul-vaqoe’», Mirzo Muhammad Haydar «Tarixi Rashidiy», Hofiz Tanish Buxoriy «Abdullanoma», Mahmud ibn Valiy «Bahr ul-asror», Xoja Samandar Termiziy «Dastur al-muluk», Muhammad Yusuf Munshiy «Tarixi Muqimxoniy», Mir Muhammad Amin Buxoriy «Ubaydullanoma», Abdurrahmon Davlat «Tarixi Abulfayzxon», Mir Muhammad Salim «Silsilat as-salotin», Muhammad Vafo Karminagiy «Tuhfai xoniy», Mir Olim Buxoriy «Fathnomayi sultoniy», Axmad Donish «Navodir al-vaqoe’», Abduazim Somiy «Tarixi salotini mang’itiya», Mirzo Salimbek «Tarixi Salimiy», Muhammad Solih «Tarixi jadidayi Toshkand», Niyoz Muhammad Xo’qandiy «Tarixi Shohruxiy». O’rta Osiyoning XVI-XIX asrlar tarixiga oid eski o’zbek tilidagi yozma manbalar: anonim «Tavorixi guzida» («Nusratnoma»), Muhammad Solih «Shayboniynoma», Zahiriddin Bobur «Boburnoma», Abulg’ozi Bahodurxon «Shajarayi tarokima», «Shajarayi turk va mo’g’ul», Munis va Ogahiy «Firdavs ul-iqbol», Mirzo Olim Toshkandiy «Ansob as-salotin».

2

7