|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 50/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-20223. Materiallıq derekleri.
A.P. Okladnikov, Xisar xalqı keramika jasawdı bilgen, sebebi bir qatar mákan orınlarında eki túrdegi ıdıslardıń sınıqları tabıldı deydi.
Birinshisi – turpayı qoldan islengen qalıń diywallı ıdıslar bolıp, olar ara-tura jiektiń astına oyılǵan dúziw yamasa zigzag sızıqlar túrindegi ápiwayı geometriyalıq ornamentler menen bezeltilgen. Ayırımlarınıń ishki jaǵında tkan izleri bolǵan.
Ekinshi túri sharqta islengen juqa diywallı keramika bolıp, jaqsı kúydirilgen.
V.A. Ranov Xisar mádeniyatında keramika b.e.sh. V mıń jıllıqtıń sońınan baslap, sońǵı etapta payda boldı dep sanaydı. Xisar mádeniyatında atap aytqanda, Tutqaul menen Say-Sayda aǵashtı hám terini qayta islew qurallarınıń kóp bolıwı, Xisarlılardıń aǵash ıdıslardı qollanıwı tuwralı gipoteza jasawǵa múmkinshilik berip, bul Chatal-Guyuktiń 7-qatlamı turǵınlarına da tán boldı jáne teriden islengen burdyuk tipli ıdıslar jasalǵan.
Tas buyımlar Xisar mádeniyatı qonıslarınan tabılǵan materiallardıń kópshilik bólegin quraydı. Tutqaul menen Say-Sayedtiń úlken kollekciyaları atap ótiw múmkin.
Xisar industriyası eki komponenttiń jıyıntıǵı menen parqlanadı:
tutas qıyırshıq taslar jáne olardıń sınıqları (60-70%), jalpaq kremniyleri (10% deyin), prizmatikalıq plitalar (eni 0,8 den 1,5 sm deyin) jáne mikroplastinkalar (eni 0,7 sm). Mikrolitoid elementi birlik payızın quraydı. Ónimlerdi qayta islew siyrek ushırasadı. Ekinshi jónlew waqtında tastı juqalaw, jıltıratıw, tesiw usılları qollanılǵan. Ádettegi qurallarǵa - maydalaǵıshlar, chopperler, choppingler, pıshaq, baltalar kiredi.
Tutqaul, Say-Sayed jáne Aq-Tańǵı erte neolit qatlamınıń ekinshi gorizontınan Djeytun mádeniyatınıń ekinshi etapına uqsas, asimmetriyalıq pishimniń qısqartılǵan proporciyaları menen trapeciyaları túrindegi geometriyalıq mikrolitler ushırasadı.
Súyekten jasalǵan buyımlar kózli iyneler jasalǵan. Zergerlik buyımlar siyrek gezdesedi. Tek Say-Saydıń ekinshi gorizontınan trubkalı súyekten islengen monshaq hám buǵa shaqınan islengen bilezik tabılǵan (Yusupov, 19726). Tutqauılda tas monshaqlar menen súyek bólekleri tabılǵan.
Tutqaul menen Say-Saydıń materialları Xisar mádeniyatınıń tómengi shegarasın erte neolitke deyin aparıwǵa múmkinshilik beredi. Bunı Tutqauıl menen Say-Saydıń ekinshi gorizontınıń qatlamı kórsetedi, olar Orta Aziyanıń tómengi neolit dáwirindegi materiallar menen, atap aytqanda Jeytun mádeniyatı menen uqsaslıǵı bar. Sonıń menen qátar Tutkauldıń ekinshi gorizontınıń joqarısı jáne Jeytunnıń ortası menen sońǵı qatlamınan ıtabılǵan geometriyalıq mikrolitler (Shopan-Depe, Pessedjik-Depe jáne t.b. orta qabatları) bir texnikada jasalǵan miniatyuralıq ólshemlerdiń qısqartılǵan proporciyaları menen beynelengen.
Xisar industriyasınıń arxaikalıq kelbeti de mádeniyattıń erte jastan ekenligin kórsetedi. Xisar qatlamları mezolit (tutkaul) penen eneolit etapınıń arasında tıǵız ornalasqan kóp qabattı uchastkilerdiń stratigrafiyası bolıp tabıladı Usılayınsha, Xisar mádeniyatınıń salıstırmalı xronologiyası erte neolittiń sheńberine sáykes keledi. Xisardıń kóplegen jerlerin (Tepey-Gaziyon, Kunchi, Luchob jáne t.b.) sońǵı neolitke kiritiwge boladı.
|
| |
