|
TEMA: 14. TÚSLIK TAJIKISTANDA NEOLIT DÁWIRI XISAR MÁDENIYATI
|
| bet | 48/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022TEMA: 14. TÚSLIK TAJIKISTANDA NEOLIT DÁWIRI XISAR MÁDENIYATI
Reje:
1. Xisar mádeniyatınıń estelikleri.
2. Xisar estelikleri tipleri.
3. Materiallıq derekleri.
4. Sońǵı izertlew nátiyjeleri.
Xisar mádeniyatınıń estelikleri házirgi Tajikstannıń tawlı aymaqlarında ornalasqan jáne olardı birishi ret A.P.Okladnikov 1948-jılı ashqan. Óz atın 1954-jılı A.P.Okladnikov ashqan estkliktiń ornınan alınǵan. 50-jıldarı Dushanbege jaqın Luchob ózeniniń eki jaǵasında da mákan orınlar ashılǵan. 1960-1970 jj. V.A. Ranova, A.X. Yusupov h.t.b. Xisar mádeniyatınıń estelikleri Tajikstannıń kóplegen aymaqlarında jáne końsılas territoriyalarda – Baysun tawlarında, Qırǵızstandaǵı Tyan-Shanda, Alay ańǵarında tabılǵan. Házirgi waqıtta 300-den aslam mákan orınlar (Ranov, 1985). Kuy-Bulien, Tutkaul, Say-Sayed jáne Aq-Tańgi jerlerinde qazıw isleri júrgiziledi. Ol jerlerdegi kóp qatlamlı mádeniy izler qızıǵıwshılıq oyatadı.
Kóp qatlamlı mádeniy izeler ayrıqsha qızıǵıwshılıq oyatadı. 1963-1969 jılları Tutqauıl V.A.Ranov basshılıǵında qazılıp, tórt mádeniy qatlam anıqlanǵan, onıń eki joqarǵısı (1 jáne 2) Xisar mádeniyatına, ekeui tómengi (2a-3) - mezolit dáwirine jáne, múmkin sońǵısı paleolitke (3-qabat) jatadı. Say-Sayda A.X.Yusupov basshılıǵında 1963-1972-jılları úsh mádeniy gorizont ashıp úyrenilgen.
Olardıń joǵarǵı eki qatlamı Xisar mádeniyatınıń hár túrli etapına kiredi, al tómengisi sońǵı paleolitten baslanadı. Kuy-Bulen mákan ornında A.P.Okladnikov 1957-1959 jılları neolit dáwiriniń gorizontı menen shamalap 1,5 m bolaǵan úsh qatlamnıń bar ekenligi belgilendi, olar erterek, múmkin mezolit dáwiri menen qabatlasadı. Xisar mádeniyatınıń ústinde orta ásirlik gorizonttıń qaldıqları atap ótilgen. Xisardıń úsh qabatı bunda bir waqıtta bolıwı múmkin. 1957-1959-jılları V.A.Ranov basshılıǵında izertlengen Aq-Tańǵı jerinde altı mádeniy qatlam ashılǵan. Birinshisi, eń joǵarǵısı tariyxıy waqıtqa, ekinshisi – bronza dáwirine tiyisli («bronza I jáne II» qabatları), úshinshisi - eneolit yamasa keyingi neolit («bronza III» qabatı), tórtinshi jáne besinshi - neolit (qabatlar «neolit IV jáne V» ), altınshı - mezolitke deyin ( «Neolit VI qabatı»). Xisar materialı IV jáne V qabatlar boldı.
Xisar mádeniyatınıń negizgi izertlewshileri A.P.Okladnikov jáne V.A.Ranov bul jerde Orta Aziyanıń tawlı aymaqlarında keń taralǵan diyxanshılıq imádeniyatına tán bolǵan turpayı tas qurallardı ushıratadı. Xisar mádeniyatı ornalasqan jerler tastı qayta islewshi dáslepki ustaxanalardıń qaldıǵına uqsas keledi. Ayırım jerlerde qoldan jasalǵan ıdıslardıń ishki betinde barmaq izleri saqlanǵan.
Xisar mádeniyatı neolittiń sońǵı etapına kiritilip, b.e.sh. 3-2 mıń jıllıqqa (Okladnikov, 1958; 1961) yamasa b.e.sh. IV-II mıń jıllıq (Ranov, 1956; 1958; 1963) penen belgilenedi.
Xisar estelikleri eki tipke bólinedi:
1) waqıtsha qonıslar, ádette úzindi mádeniy qatlamǵa iye (Qum-tepa, Tanga-Tovri, Dagacha, Tuguzak, Gulikandoz)
2) bir neshe mádeniy qatlamǵa iye bolǵan wzaq periodlı qonıslar (Tutkaul, Say-Sayed, Kuy-Bulen, Ak-Tangi) onda órilgen taslar menen oshaqlar, qurılıssız hám inventarlarsız jalǵız qábirler tabılǵan.
|
| |
