|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 45/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Начало формы
3. Jeytun mádeniyatınıń negizgi estelikleri
Negizgi qazılǵan esteliklerge - Jeytun Ashxabad, Chagallıtepe, Meana awılınıń janındaǵı Manjuqlıdepe, Shopandepe, Togolokdepa h.t.b. ulıwma jámi bolıp 13 iri estelikler atap ótiledi. Jeytun mádeniyatınıń negizgi estelikleri Jeytun menen Shopan-Depeniń qonısları bolıp tabıladı. Jeytun mákan ornı Ashxabadtan arqa-batısqa qaray qaray, qaladan 30 km qashıqlıqta Qara-Qumnıń dáslepki qumlı dizbegindegi aymaǵında ornalasqan. Mákan orınnıń ózi arqadan qublaǵa qaray 60 m, jáne batıstan shıǵısqa qaray 120 m-dey qumlı tóbeniń basında jaylasqan. 1957-jılǵı qazıw nátiyjeli kórsetkenindey, Shopan depede tómengi gorizont tipindegi mádeniy qatlamlar alǵashqı qonıstıń pútkil aymaǵına taralǵanlıǵı anıqlanǵan.
Úlken arxeologiyalıq obektlerdiń biri Pessedjik tepe boladı. Onıń mádeniy qatlamı 3,5 metr bolıp, olardıń jayları Jeytunlardıń jaylarına uqsas bolıp keledi. Turaq jaylardıń polı sıbalǵan. Jay diywalları qara hám qızǵısh reńli boyawlar menen boyalıp, diywallarǵa geometriyalıq naǵıslar salınǵan. Bulardan basqa, Tagala tepe, Minjikli tepe, Shopan tepe hám basqa estelikler kiredi. Olar shıǵıs Kaspiy boyında jaylasqan. Túrkmenstandaǵı Jeytun hám Jebel estelikleri, bir mádeniy komplekstiń eki bólegi bolıp, Jeytunda xojalıqtıń tiykarı diyxanshılıq bolǵan. Jebelde, xojalıqtıń tiykarın sharwashılıq tutqan.
4. Qadimgi-tepa esteligi.
Qadimgi-tepa. Bul estelik Jeytun sıyaqlı, neolit dáwirine tán. Qadimgi tepe Ashxabad oblastınıń Kaaxqa rayonındaǵı Chach awılınan qublaǵa qaray 7 km jerde ornalasqan. Bul esteliktiń 100 m kv. jeri ashılǵan. Onda oshaqları bolǴan tórt múyeshli úyler hám xojalıqáhmiyetine iye bolǵan xanalar tabılǵan. Úylerdiń diywalları paxsadan kóterilgen bolıp, polı háklengen, olarda qızıl oxra izleri de ushırasadı. Olardıń polı hátteki ganch penen sıbalǵan. Mádeniy qatlamınan oraq, biz, jarma tas, adam menen haywanlardıń músinsheleri jáne basqa zatlar tabılǵan. bul estelik janındaǵı Shaǵıllı tepadan dándi untawshı hár túrli tas quraldarı da tabılǵan.
Qadimgi-tepanıń 3 bólmesinde qoldan jasalǵan keramika ıdıslar menen olardıń sınıqları tas quraldarı menen birge tabılǵan. Esteliktiń eki bólmesinen keramika ıdıslardıń sınıqları, ushırındılar, nukleuslar, teskishler, oraq, qırǵısh, biz, tas pıshaqlar jáne basqa zatlar tabılǵan. Qadimgi-tepadan ılaydan jasalǵan shaxmat danasın esletiwshi buyım, súyek iyneler, geyde hák tastan mramordan islengen zergerlik buyımlar da tabılǵan.
Qadimgi-tepadan kesalar, lágenler de tabılıp, ornamentleri Jeytunnan tabılǵan ıdıslardıń ornamentine uqsas keledi. Qadimgi-tepadan tabılǵan shaxmat tasları, keramika ıdıslar, tas qurallar jáne basqaları óz xarakteri boyınsha Jeytun, Cholontepa, Pamajtepa, Tuǵoloqtepa, Shanidar B-1 jáne jaqın Shıǵıstıń basqa jerlerinen tabılǵan. Usıǵan baylanıslı Qadimgi-tepa esteligi neolit dáwirine tán bolıp, Jeytun mádeniyatınıń orta basqıshına sáykes keledi.
Úy-jaylar, tabılǵan buyımlardıń xarakterine qarap, Qadimi tepalıqlar otırıqshı turmıs keshirip, ert e diyxanshılıq penen shuǵıllanǵan, mal baqqan degen juwmaqqa keliwimiz múmkin.
Solay etip, Turkmenistannıń qublasındaǵı Jeytun, Qadimi tepa, Tuǵalaqtepa kibi estelikler Orta Aziyadaǵı eń eski diyxanshılıq mádeniyatınıń dáslepki oraylarınan biri bolıp tabıladı.
Начало формы
Neolitlik oylap tabıwlar: 1 - túbi ushqır ıdıs; 2 – retushlanǵan ushları; 3 - tastan islengen baltalar hám tesla; 4 - matanıń túrleri; 5 – toqıma túri; 6 - súyek garpunlar menen oq ushıları.
|
| |
