|
TEMA: 13. TÚSLIK TÚRKMENISTANDA ISLEP SHIǴARIWSHI XOJALIQ TÚRINDEGI MÁDENIYAT
|
| bet | 43/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022TEMA: 13. TÚSLIK TÚRKMENISTANDA ISLEP SHIǴARIWSHI XOJALIQ TÚRINDEGI MÁDENIYAT
Reje:
1. Jeytun mákan ornına ulıwma xarakteristika.
2. Jeytun mádeniyatınıń izertleniw tariyxı.
3. Jeytun mádeniyatınıń negizgi estelikleri.
4. Qadimgi-tepa esteligi.
1. Jeytun mákan ornına ulıwma xarakteristika.
Jeytun mákan ornı. Bul estelik Túrkmenstanda ǵana emes, ulıwma Orta Aziyadaǵı neolit dáwiriniń eń belgili esteliklerinen biri. Ol Ashxabadtan arqaǵa qaray 25 km jerdegi bálent bolmaǵan tóbeshikte ornalasqan. Bul alǵashqı awıl bir neshe úyden ibarat bolıp, olardıń maydanı 25-30 kv.m. quraydı. paxsa ılayına maydanlanǵan saban qosılıp, ol diywaldıń bekkemligin asırǵan. Úyler tuwrı tórt múyeshli bolıp, yuir xanalı, hár birinde óz aldına oshaqlar ornalasqan. Úylerdiń sırtı menen diywalları saban ılay menen sıbalıp, oxra menen boyalǵan. Olardıń janında sklad, saray hám xojalıq ushın zárúrli uralar da bar. Hár úyde 5-6 adamnan turatın shańaraq turǵan. Jeytun awılında shama menen 150-180 adamnan turatın 30-ǵa jaqın úy bolǵan degen gipotezalar bar.
Jeytunnıń qarabaxanalarınan biyday, arpa izleri, jarma tas, tas baltalar, qashaw, oraq, qural sıpatında isletilgen ótkir qırlı tasshalar, burǵılaw parmalar, qırǵıshtar, segmentlik qurallar, trapeciya, nukleuslar, oq ushları tabılǵan. Sonıń menen birge monshaqlar, urshıq, zergerlik buyımlar, hátteki shaxmat figuralarına uqsas figuralar tabılǵan. jaytundaǵı úyler ılaydan islengen bolıp, adamlar men haywanlardıń pisirilgen músinleri tabılǵan. Keramikanıń sınıqları keńistikte keń taralǵan. Jeytunlılar b.e.sh. VI—V mıń jıllıqlarda ómir súrip, negizinen diyxanshılıq, mal sharwashılıǵı menen derlik ańshılıq penen shuǵılanǵan.
Конец формы
Начало формы
Jeytun mádeniyatı b.e.sh. VII mıńınshı jıllardıń 2-yarımı – b.e.sh. VI mıńınshı jıllardı óz ishine aladı. Túrkmenstannıń qubla-batısında Kopet taw eteklerinde b.e.sh. VII mıńınshı jılları Jeytun mádeniyatı qaliplesedi. Bul jerde adamlar otırıqshı bolıp jasap diyxanshılıq penen shuǵıllanadı. Jeytun mádeniyatı Kishi Aziya, jaqın shıǵıs jerlerinde etnosler menen baylanıslı boladı. Bul regionlarda jasaǵan qáwimler óz-ara etnomádeniy baylanısta bolıp, xojalıq formasınıń bir túrliligi, tábiyǵıy jaǵdayınıń ulıwmalıǵı menen ayırılıp turadı. Ekonomikasınıń tiykarın diyhanshılıq, sharwashılıq hám ańshılıq quraǵan.
Jeytunlılardıń 29 úyi ashılıp, olarda 180 adam jasaǵanı anıqlanadı. Jeytunlılar keramikanı qoldan tayarlaǵan. Bir topar keramikaların boyaw menen bezegen. Olardıń arasında adam hám haywanlardıń músinleride ushırasadı. Miynet quralları bolǵan pıshaq, oraq, skrebok, oq jay ushın skobalar tastan islegen. Geometriyalıq mikrolitler balta hám teskish bolıp esaplanadı.
Olarda ana urıwı basım bolıp, xojalıqta hayallar abıroyı joqarı bolǵan. Jeytun – Orta Aziyadaǵı alǵashqı diyxanshılıq mádeniyatınıń eń eski jáne siyrek esteliklerinen biri esaplanadı.
|
| |
