|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 39/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Qızılqir I neolit mákanı. Bul estelik Buxara oazisindegi neolit dáwiri esteliklerinen biri bolıp tabıladı. Ol Buxaradan 40 km arqa-batısda jaylasqan. Mákandı arxeologik tárepten qaziw waqtında odan mákan-jay hám ustaxana tabılǵan. Mákan-jay hám ustaxana qum tóbeleri arasındaǵı taqir jerge jaylasqan. Onıń madeniy qatlamlarınan, ustaxona-mákan-jay tómen qatlamınan kelteminar mádeniyatına tán bolǵan qırǵıshlar, jonǵılar, tesgishler, párik hám páriksheler, mikrolit qurallar kóplep tabılǵan. Sonıń menen birge, ápiwayılastırıp islengen sapal ıdıslardıń siniqlarida tabılǵan.
Qızılqir I ustaxona-mákanda turar jayda, tastan qurallar, sapal ıdıslar jasaytuǵin ustaxanada bolǵan. Qızılqirdiń joqarı qatlamı bronza dáwirine tiyisli bolsa, tómen bólegi kelteminar mádeniyatına tán bolıp, sánesi eramizdan aldınǵı IV—III mıń jıllıqlarǵa barıp taqaladı. Bul jerde xalıq otırıqshı jasap, ónermentshilik, dıyxanshılıq, sharwashılıq penen shuǵullanǵan bolsa kerek. Madeniy qatlamdan tabılǵan buyımlar ilimpazlardı sonday juwmaq shıǵarıwǵa alıp kelgen.
3. Qızılqum neolit estelikleri.
Shinkeldi neolit mákanı. Bul estelik Qızılqumdan tabilǵan neolit dáwiri jay-mákanlarınan biri esaplanadı. Bul mákan Áyyemgi Zarafshan dáryasınıń eń áyyemgi ózenlerinen biri Dáryasaydiń qurib qalǵan ózeni jaǵasından batısda jaylasqan Shiikeldi degen orınnan tabılǵan. Arxeologlar Shinkeldi jáne onıń átiraplarınan nukleus, otshep, jonǵish, tas balta hám basqa tas buyımlar tapqanlar. Qánigeler tas qurallardı dıqqat penen úyrenip, Orta Aziyanıń basqa jaylarınan tabılǵan neolit dáwiri jay-mákanlarınan tabılǵan qurallar menen salıstırıwlar nátiyjesinde olar Shinkeldi makani dáslepki neolit dáwirina—eramizdan aldınǵı VI—V miń jilliqqa tiyisli degen pikirge kelgenler. Shinkeldi mákanınan tabılǵan tas buyım hám qurallar júda áyyemgilestirilip jiberilgenge uqsaydı. Sebebi Xorezm, Qaraqalpaqstan hám Buxaradaǵi neolit dáwiri estelikleri eramizdan aldınǵı IV—III mıń jıllıqlarǵa tiyisli bolıp tabıladı. Soǵan kóre, Shinkeldi mákanı eramizdan aldınǵı VI—V mıń jıllıq emes, bálki V—IV miń jilliqqa tiyisli dep atalsa, haqıyqatqa jaqın boladı.
Sońǵı jıllardaǵı qıdırıw nátiyjesinde Dáryasay ózeniniń jaǵaları átirapınnan jańa tas ásrine tiyisli plastinkalar, sınıqlar, qırǵıshlar, kesindilegishler, mayda plastinkalar, trapetsiyalar tabılǵan. Qiziǵi sonda, bul orinnan basqa jayǵa tán bolmaǵan, ayriqsha shaxdar trapetsiyalar tabildi.
Neolit dáwirine tiyisli tas buyım hám qurallar Qızılqumdaǵi Eshkiliksaydan, Xo'ja Gúmbezden, Aznek quduǵi átirapındaǵi Qoraqat degen orınnan da tabilǵan. Áyne waqıtta bul mákanlardan túrli naǵıslı ápiwayı sapal ıdıslardıń bólekleri de tabılǵan. Dáryasoydan tabılǵan tas qurallar hám sapal ıdıslar menen Eshkilik, Xo'ja Gúmbez, Qoraqatdan tabılǵan buyımlar arasında óz-ara uqsaslıqlar kóp. Bular da Dáryasoy tipindegi neolit estelikleri esaplanadı.
Arxeologlardiń pikrine qaraǵanda, Qızılqumniń qubla-batıs shetinde jaylasqan Dáryasoy tipindegi bul jay-mákanlar alǵashqi neolitge tiyisli bolıp, eramizdan aldınǵı' VI—IV mıń jıllıqlarǵa tiyisli bolıwı múmkin.
Dáryasay hám oǵan tutas bolǵan orınlardan neolit mákanlariniń tabılıwı tosınarlı emes álbette. Áyyemgi Zarafshan dáryasınıń deltalarinan biri bolǵan Dáryasayda eramizdan aldınǵı VI—IV mıń jıllıq hám odan keyingi dáwirde júda kóp suw aqqan. Neolit dáwiri adamları dárya jaǵalarında mákan tawıp, balıqshiliq, ańshılıq, itimal sharwashılıq penen de shuǵillanǵan.
|
| |
