|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 35/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Baqlaw sorawlari
Orta Aziyadaǵı neolit dáwiri ruwxıy mádeniyatı (turmıs tárizi, jámáátlik dúzimi, ideologiyası).
Orta Aziyanıń neolit estelikleriniń jaylasıw kartası
Neolit dáwiri mádeniyatında tas qurallardin’ ah’miyeti.
Sazagan awılınan tabılǵan neolit dáwirine tiyisli estelikler.
Test sorawlari
1. Neolit da`wiri sa’nesi ?
|
A) VI-III mın’ jıllıqlar
|
B) IV-II mın’ jıllıqlar
|
C) III-II mın’ jıllıqlar
|
D) VII-V mın’ jıllıqlar
|
2. Neolit atamasιn arxeologiya ilimge kim kirgizgen?
|
A) Lebbok.
|
B) M. Gerasimov.
|
C) U.I. Islomov.
|
D) E.Dyubua.
|
3. Orta Aziyadagι neolit da’wirine tiyisli qabiristan qanday at penen belgili?
|
A) Kasanjol.
|
B) Shagil.
|
C) Jayranqudιq.
|
D) Shιngeldi.
|
4. “Neolit da’wiri awdarιspag’ι” atamasιn birinshi bolιb kim isletken?
|
A) G.Chayld
|
B) Lebbok
|
C) L.Liki
|
D) Ch.Darvin
|
5. Jebel makan jayιndag’ι adamlar qaysι davirge shekem u’n’girlerde jasag’an?
|
A) Bronza
|
B) Mezolit
|
C) Neolit
|
D) Eneolit
|
6. «Miynetti ekinshi» bo`listiriw degen ne?
|
A)Diyxanshılıqtan o`nermentshiliktin` ajıralıp shıg`ıwı
|
B) Diyh’anshılıqtın’ payda bolıwı
|
C) O’nermetshiliktin’ diyh’anshılıqtan bo’linip shıg’ıwı
|
D) Temirdin’ oylap tabılıwı
|
7. «Neolit» termenin` ilimge qaysı alım kirgizgen?
|
A) Lebbok
|
B) Lomonosov
|
C) Klavdey Galen
|
D) Arastu
|
8. B.e.sh. III a’sirden baslap oq jay ushların neden jasalg’an?
|
A) Temir
|
B) Qorgasin
|
C) Mis
|
D) Jez
|
9. Jana tas da`wirin` ko`rsetin`?
|
A) neolit
|
B) eneolit
|
C) mezolit
|
D) bronza
10. Оt qashan payda bolg’an?
A) Song’i ashell
B) Paleolit
C) Eneolit
D) Neolit
|
TEMA:12. NEOLIT REVOLYUCIYASI, ÓZBEKSTAN AYMAǴINDAǴI NEOLIT DÁWIRI LOKAL MÁDENIYATI KOMPLESLERI
Reje:
1. Kelteminar mádeniyatı estelikleri. Ústirt neolit estelikleri.
2. Zarafshan dáriyasi boylarindaǵi neolit dáwiri mádeniyatı.
3. Qızılqum neolit estelikleri.
4. Oraylıq Ferǵana neolit estelikleri.
1. Kelteminar mádeniyatı estelikleri. Ústirt neolit estelikleri.
Zarafshannıń eski ózeńinde Orta Aziyadaǵı neolit dáwiriniń eń iri mákanı ornalasqan. Bunda olardıń sanı 700 den asadı, degen menen bul birden-bir mádeniy qatlamı saqlanǵan jer esaplanadı. Bul Ózbekstandaǵı neolit dáwiriniń barlıq úsh periodlıq materialların usınǵan jalǵız aymaq (Ústirtti qospaǵanda).
Házirgi waqıttaǵı qurıp qalǵan eski arnalar menen kanallar boyında hár periodtaǵı neolit estelikleriniń ornalasıwın analizlew eski Zarafshan tariyxın qayta tiklewge múmkinshilik beredi.
Tómengi Zarafshan mádeniyatınıń kremen taslarınan jasalǵan buyımlar ádette Kelteminar tipli (plastinkalı mikrolitlik óndiris) bolıp tabıladı, jáne olardıń kem degende tórt mıń jıldıqta rawajlanıwı ulıwma Kelteminar úshın belgilengen negizgi talaplarǵa say keledi. Dáslepki etapta trapeciyalar, onıń ishinde múyizlileri de keń tarqalǵan. Orta etapta olardıń ornın Kelteminar tipli oq jay ushları iyeleydi. Sońǵı etap basqa tarawlardaǵı sıyaqlı jaqsı izertlenbegen.
Keramikalarınıń ózine tán belgileri bar. Erte etapta biraz turpayı, ádette joqarǵı bólegi qırlı formaları menen sıpatlanadı. Olar tez arada hálsiz profilli tik sozılǵan diywalı menen jartı shar tárizli keselerge orın beredi. Ídıslardaǵı ornamentler tómen (Aqshadaryadan ayırmashılıǵı) bar bolsa da ıdıstıń úshten birine qollanılǵan.
Delta ishinde Kelteminardıń orta etapı menen begilenetuǵın eń úlken mádeniyat orınlarınıń biri – Tolstov ornı ashıp izertlengen. On jıldan aslam waqıt dawamında izertlenip, Janbas 4 mákanı jeke emes, al kem degende 4 ılashıq hám jer tólelerden ibarat úlken awıldıń orayı bolıp shıqqan. Onıń plastinkalı mikrolitli kremen quralları Kelteminar tipli bolǵan. Ol jerde trapeciyalar derlik joq, biraq Kelteminar tipindegi kóplegen oq ushları bar hám waqtı-waqtı menen (olar payızdıń júzden bir bólegin quraydı) japıraq tárizli oq ushları neolit texnikası menen islengen.
Tolstov mákanınıń keramikası jáne Aqshadariya deltasınıń basqa da Kelteminar mákanları ayrıqsha qızıǵıwshılıq oyatadı. Bunda tabılǵan ıdıslardıń kópshiligi ápiwayı Kelteminar formalarına tán. Az muǵdarda yamasa bir neshesinde basqa aymaqtarǵa tán bolǵan tanıs bolmaǵan siyrek gezdesetuǵın ıdıslar bar.
Bir qatar mádeniy-texnikalıq ózgesheliklerge sáykes Lyavlyakan kóliniń neolit tabılmaları Kelteminar tarixıy-mádeniy toparında óz aldına orınǵa iye. Ulıwma kremen mikrolitlik quramınıń ádewir joqarılaǵanı menen sıpatlanadı. Orta Aziyanıń kópshilik jerindegi sıyaqlı kishi simmetriyalı trapeciyalar mezolittiń sońında - neolittiń basında payda boladı, biraq olar Zarafshannıń tómengi aǵımındaǵıday hesh qanday serialı mazmundı bermeydi, jeke-dara ushırasadı. Ádette múyizli trapeciyalar joq. Qızıqlı tárepi shıǵısqa qaray bir neshe onlaǵan shaqırım jerde, Qaraqatin oypatınıń ortalıq bóleginde neolit dáwiriniń tómengi Zarafshanǵa (sonıń ishinde múyizli trapeciyaǵa) uqsas material shıqqan. Ishki Qızılqumnıń barlıq izertlengen aymaqlarında anıqlanǵan.
Lavlyakandaǵı neolit dáwiriniń keramika formaları ádette Kelteminarǵa tán, biraq ondaǵı ornamentler óziniń forması boyınsha parqlarǵa iye. Zarafshan menen Aqshadáryanıń tómengi aǵısı menen salıstırǵanda, bunda orta jáne sońǵı neolit dáwirinde (erte neolit dáwiriniń sapal ıdısları jaqsı saqlanbaǵan) ornamentler ústemlik etedi, bul Kelteminar keramikalıq ornamentlik ónerinde kem ushırasadı. Onda sońǵı Kelteminarǵa xarakterli bolǵan «terbelis», «adımlawshı taraq» usılları qollanılmaydı.
|
| |
