|
Neolit estelikleri házir Ústirttiń pútkil teritoriyasına tán
|
| bet | 36/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Neolit estelikleri házir Ústirttiń pútkil teritoriyasına tán. Olar mezolit sıyaqlı sheklewli aymaqta jáne qumlı massivler menen oypatlarda, eski ózeńler jaǵasında en jayǵan. Házirgi waqıtta esteliklerdiń lokallıq jaylasıwı tómendegishe bolinedi:
• Jarınqudıq;
• Qartpayqum qum massivi;
• Solon-chak massivi Churuk, Aydabol, Aqtaylaq, Isatay;
• Sam-Matay shóli, Alan massivi, Barlıboy;
• Kugesem aymaǵı h.t.b.
Ústіrt tegisliginde neolit dáwirine tiyisli 1500 den aslam orınlar dizimge alınǵan. Olardıń kópshiligi Ústirttiń ishki aymaqlarınan tabılǵan.
Neolit estelikleriniń úlken bólegi Churuk, Aydabol, Aqtaylaq, Isatay jáne basqalarınıń shetki bóleklerinen tabılǵan. Olardıń ishinde kóplegen mıńlaǵan tastan jasalǵan buyımlar bar úlken, shaması uzaq periodlı qonıslar (Aqtaylaq 1, Aydabol 20, Aydabol 25 jáne x.t.b.) jáne ańshılar menen jınawshılar toparına arnalǵan waqıtsha qalashalar bar. (Bijanov, 1978; 1982; 1984, 1996).
Tas quralların tipologiyalıq tallaw Ústirt neolitiniń úsh periodın ajıratıwǵa múmkinshilik berdi. Birinshi etap materialların tallaw trapeciyanıń eki túriniń xronologiyasına negizlenedi. Olar Ústirttiń erte neolit jáne neolit estelikleriniń sıpatlaması menen xarakterlenedi.
Birinshi etapqa asimmetriyalıq trapeciyaları bar orınlar kiredi (Aqtaylaq 1, Aqtóbe 2, Churuk 2, Churuk 3, Churuk 7; Sulama).
Ekinshi etapqa – erte neolit hám rawajlanǵan neolittiń aqırı. Bul xronologiyalıq topardıń materialları Ústirttiń kóplegen izertlengen aymaqlarınan tabılǵan. Usı etaptaǵı kremenler keyingi neolitlik etaptan parqı Orta Aziyanıń erte neolitlik etapına tán simmetriyalı trapeciyalardı («múyizlilerdi» qosqanda) óz ishine qamtıydı. Uqsas materiallarǵa negizlenip qarastırılıp atırǵan xronologiyalıq etaptıń absolyutlik datası b.e.sh. 6-5 mıń aralıǵında belgileniwi múmkin. Ekinshi etapta kremen inventarları sońǵı mezolit dástúrlerin atap aytqanda plastinkalı mikrolitlik kórinisti saqlap qaladı.
Úshinshi etap (sońǵı neolit). Oǵan Aqtaylaq 1 mákanı materiallarınıń bir bólegi kirip, onıń materialları aralas keledi. Bul topardıń xronologiyası b.e.sh. IV-III mıń jıllıq. Úshinshi etapta geometriyalıq formalar joq. Eki qırı qayta islengen oq ushları hár túrli ólshemi menen parqlanadı (Kosbulok 5-7; Ótebay; Shaǵala; Depme 7; Aqbulaq; Churuk 5; 1,2, Churuk 8.9; Sum-betimer 2-8; Alan 3; Isatay 2) (Bijanov, 1996: 20-31).
Ústirttiń sońǵı neolit estelikleri Kelteminar basqa da mákan orınları sıyaqlı kóp anıqlanbaǵan. Bul periodqa kiritilgen materialları shashırandı jerler, sońǵı neolit jámáátiniń daǵdarıslıq jaǵdayın kórsetedi. Demek Ústirttiń neolitlik perodınıń sońǵı dáwirin anıqlıq penen belgilew múmkin emes. B.e.sh. 2 mıń jıllıqtıń ekinshi yarımında bul jerlerge sharwa xalıqları jaylasıp, bronza sahra mádeniyatın qáliplestirgenligi málim.
|
| |
