|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 38/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Dárwazaqir II jay-mákanı. Bul estelik bir qatlamlı neolit dáwiri mákanı bolıp tabıladı. Ol Úlken Tuzkon ko'liniń arqa bóleginde jaylasqan. Qazıw jumısları nátiyjesinde odan kóp muǵdarda tas qurallar, qırǵıshlar, oraqlar, pıshaq, tas usatǵish, tesgishler, nukleusler, otshepler, plastinkalar hám tas shıǵındilar tabılǵan. Jámi 584 tas buyımnan 35 % i tas qurallar bolıp, qalǵanları tas shıǵındılarınan ibarat esaplanadi. Olar arasinda pıshaqsiman párikshelerden jasalǵan mayda quralshalar kópshilikti quraydı.
Dárwazaqir II den shıǵanaq hám marmardan jasalǵan hár túrlı formadaǵı monshaqlar da tabılǵan. Mákannan qolda isletilinip, keyin pısırılgen ılaydan islengen sapal ıdıslardıń tabılıwı dıqqatqa ilayiq bolıp tabıladı. Olar hár túrlı naǵıslar menen bezetilgen, olar kóp tárepleri menen Xorezmnen tabılǵan Kalteminar sapal idislarina uqsap ketedi.
Mohondaryadaǵi neolit dáwiri mákanlarınıń kópshiligi Úlken Tuzkon ko'li jaǵası átirapında jaylasqan bolıp, onda 35 jay-mákan tapilgap. Bul jay-mákanlar bir-birinen onsha uzaq bolmaǵan aralıqta jaylasqan. Bul orınlardan tastan jasalǵan qırǵıshlar, pıshaqlar, párikler, oraq -jonǵılar, nayza ushlari, oraqlar, kósher ushlari, sınıqlar, nukleusler, buraw, tesgishler, oraq qádemleri, jarǵishlar, dáste, artqish, qayraqtas, balta hám basqa tas buyımlar tabılǵan. Tas qurallardan tısqarı onnan taǵinshaq hám monshaqlar da tabılǵan.
Úlken Tuzkondan súyekten jasalǵan qurallar tabılǵan emes. Úlken Tuzkon mákanlarınıń kópshiliginen ılaydan islengen sapal ıdıslardıń siniqlari kóplep tabılǵan. Olardıń úlken-kishiligi, bezegi hár túrlı bolıp, awızı keńlew, páski tárepi bolsa tómenge qaray domalaq.
Kishi Tuzkon mákanlari. Bul estelikler Úlken Tuzkondan qubla hám qubla-batıs tárepinde, áyyemgi Gujayli jaǵasında jaylasqan bolıp, 3 jay-mákannan ibarat esaplanadi. Mákanlardıń madeniy qatlamlarınan qırǵısh, tesgish, oraq, nukleuslar, plastinka -páriksheler, sonıń menen birge, ılaydan islengen sepal ıdıslardıń siniqlari hám basqa buyımlar tawıp úyrenilgen.
Sapal ıdıslardıń awızı onıń orta bólegine qaraǵanda bir az keńlew. Dárwazaqir I, II, Úlken hám Kishi Tuzkon hám Tómen Zarafshannan tabılǵan sapal ıdıslar júda qalıń bolıp, qolda jasalǵan hám birdey etip kúydirip pısırılgen. Olardıń úlken-kishiligi, wazıypası, forması hám ústindegi bezawleri túrme-túr bolıp tabıladı.
Qarańǵı Shor mákanı. Bul estelik Tómen Zarafshandaǵi neolit dáwiri estelikleriniń biri esaplanadı. Ol Úlken Tuzkon ko'linen 90—100 km arqa-batısdaǵı usi atamadaǵi kól jaǵasında jaylasqan. Onda madeniy qatlam saqlanbaǵan bolıp, tas buyim hám sapal ıdıslardıń siniqlari jer júzesinen terip alinǵan.
Qarańǵı Shor mákanınan 730 ǵa jaqın tas buyımlar hám sapal ıdıslardıń siniqlari terilgen. Olar qırǵıshlar, oraq, tesgishler, nukleuslar, retushli páriksheler hám sapal ıdıs buyımlardıń siniqlarinan ibarat esaplanadi.
Qarańǵı Shor buyımları tas qurallar da, sapal ıdıslariniń sınıqlarıda Dárwazaqir hámde Úlken hám Kishik Duz-kondan tabılǵan buyım hámde sapal ıdıslarǵa uqsaydı.
Poykent mákanları. Arxeologlar qıdırıw jumısları nátiyjesida Qashqadárya eteklerindegi Qumsulton hám Poykent pasttegislerindegi qum barxanlari arasından neolit dáwirine tiyisli qatar jay-mákanlardı tabıwǵa eristiler. Poykent. mákanlarınan tas, balta, qırǵısh, tesgish, oraq hám sapal ıdıslardıń sınıqları tapildi.
Tómen Zarafshon hám Qashqadárya eteklerindegi Dárwazaqir I, II, Úlken hám Kishi Tuzkon, Qarańǵı Shor hám Poykent mákanlarinan tabılǵan tas qurallar, sapal buyımlar hám basqa buyımlar ashiyaviy dálillerdi tereń úyreniw, Jaqın Shıǵıs, Qazaqstan, Ural hám basqa orınlardan tabılǵan neolit dáwiri buyımları menen salıstırıwlar nátiyjesinde arxeologlar Tómen Zarafshan hám Qashqadárya eteklerindegi bul mákanlar Kelteminarlar mádeniyatına tiyisli bolıp, eramizdan aldınǵı IV—III mıń jıllıqqa tiyisli bolıp tabıladı, degen pikirge keldiler.
Usı orında jasaǵan adamlar termeshilik, jayran, jobayi at, jabayı shoshqa, buǵı, saygak hám basqa haywanlardı awlap, balıq tutıp, ańshılıq penen kún keshirgen. Termeshilik diyxanshiliqqa tiykar salǵan eken, xojalıqtıń bul túri Tómen Zarafshan eteklerinde endi qáliplesip atırǵan bolıp, bronza dáwirinde Zamanbaba mákanlarindaǵana dıyxanshiliqtiń ızlerı kózge taslanadı.
Eger Zarafshan eteklerindegi neolit dáwiri mákanlarınan xanaki haywanlardıń súyekleri tabilmaǵan bolsada, bul mákanda jasaǵan neolit qáwimleri xanaki haywanlarǵa iye bolıp, sharwashılıq penende bólek shuǵıllanǵan bolıwları kerek.
|
| |
