|
Orta Aziyadaǵı neolit dáwiri ruwxıy mádeniyatı (turmıs tárizi, jámáátlik dúzimi, ideologiyası)
|
| bet | 32/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-20224. Orta Aziyadaǵı neolit dáwiri ruwxıy mádeniyatı (turmıs tárizi, jámáátlik dúzimi, ideologiyası).
Ózbekstannıń shól zonaları menen oǵan jaqın aymaqlardıń neolit dáwiri arxeologiyalıq materiallarınıń kópligine qaramastan, siyrek jaǵdaylarda ǵana xalıqtıń jámáátlik dúzimi menen ideologiyalıq kóz qaras sıpatlamaların qálpine keltiriwge arnalǵan maǵlıwmatlar ushırasadı. Ózara baylanıs sıpatı boyınsha qonıslanıwdıń eki túrin ajıratıwǵa boladı:
1. Qońsı aymaqlar menen tikkeley baylanısta bolatuǵın mádeniyatlar (Tómengi Zarafshan, Lyavlyakan, Aqshadárya);
2. Salıstırmalı túrde ajıratılǵan mádeniyatlar ekologiyalıq aymaqlar (Sazaǵan, Oraylıq Ferǵana).
Ózbekstannıń qublasındaǵı eń belgili - Zarautsaydaǵı tasqa salınǵan súwretler. Onıń kópshilik bólegi neolit dáwiri hám onnın keyingi dáwirlerge tiyisli. Bunda tas betine buǵa, jeyran, eshki, jabayı shoshqanı ańlaw kórinisi ańshı iyetleri menen birgelikte berilgen. Ańshılar oq jay menen, múmkin baltalar menen yamasa bumeranglar menen qurallanǵan. Tek haywanlardıń ǵana súwreti emes, sonıń menen birge oq qajalǵan adamdardıń súwreti de berilgen. Bunda eki qurallanǵan topardıń urıs epizodın da kóriwge boladı. Zarutaydıń eń qızıqtı syujeti - «kamuflyajlı» kiyimde, keń konus tárizli shapanlarda jáne túyequsqa uqsas maskalardaǵı ańshılardıń súwreti de bar (Roginskaya, 1950; Formozov, 1951, 1966; Kabirov, 1976). Haywan yamasa quslardıń maskalarındaǵı antropomorflıq súwretler Orta Aziyanıń basqa aymaqlarında, atap aytqanda Tájikstandaǵı Shaxtı, Ishki Qızılqumnıń Kırbukan awılında gezlesedi (Ranov, 1961; Oskin, 1985).
Zarautsay hám Shaxti súwretleri oxra menen boyalıp, naskalnoy jivopis dep ataladı. Basqaları petroglifler dep ataladı, relefli diywaldıń hár túrli tegisligine sızılıp, oyılıp, sızbaylanıp tau jınısınıń tegis betine islengen.
Ózbekstannıń petroglifleri arasında Nurata tawlarında Sarmishsaydıń geybir kompoziciyaları, Chatkaldıń batıs bólegindegi Xodjakentte, Bukantaudaǵı Arkarda ushırasadı. (Kabirov, 1976; Xujanazarov, 1985; Oskin, 1985).
Jartastaǵı neolitlik súwretler tek ǵana tariyxıy maǵlıwmatlardı ózinde jámlep qoymastan, alǵashqı dáwirdegi jámáátlik dúzimniń ruwxıy mádeniyatı haqqındaǵı bahalı derekler esaplanadı.
|
| |
