|
Конец формы
2. Orta Aziya aymaǵındaǵı neolit dáw
|
| bet | 30/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Конец формы
2. Orta Aziya aymaǵındaǵı neolit dáwiriniń izertleniw tariyxı hám arxeologiyalıq mádeniyatı.
B.e.sh. VII mıń jıllıqtıń aqırında Orta Aziya dáslepki xalqı tas ásiriniń sońǵı etapı - neolit dáwirine qádem bastı. Bul texnologiyanıń gúlleniw dáwiri, dástúriy materiallar - tastı, súyekti jáne aǵashtı qayta islew, untaw, burǵılaw, kesiw sıyaqlı progressiv usılları keńnen jetilisti.
Tábiyat qubılısın biliw, ósimliklerdiń tirishilik ciklları, olardıń ósiwi menen jetilisiwin ciklların túsiniwge háreketleri, mádeniyattıń hár túrliligi, arxeologiyalıq jaqtan eń aldı menen súwretlew óneriniń payda bolıwı, sol dáwir adamları sanasınıń rawajına alıp kelgen. Angliya arxeologı G.Chayldtıń pikiri menen aytqanda adamzat tariyxındaǵı bul hádiyseni «neolitlik revolyuciya» dep ataydı.
Neolit (jańa tas ásiri) - arxeologiyalıq izertlew boyınsha Orta Aziyadaǵı tas ásiriniń sońǵı dáwiri paleolit penen mezolitke qaraǵanda jaqsı izertlengen. Nátiyjeler boyınsha:
- Djeytun (Qubla Túrkmenstan) (Masson V.M. 1960, 1966, 1971);
- Kelteminar (Ámiwdáryanıń tómengi aǵısı menen Qızılqumdaǵı Zarafshan) (Tolstov S.P. 1948; Vinogradov A.V. 1957, 1968, 1981);
- Xisar mádeniyatı (Tájikstannıń orta jáne qubla bólegi) (Ranov V.A. 1982, 1985, 1998; Vinogradova N.M., Ranov V.A., Filimonova T.G. 2007),
- Oraylıq Ferǵana mádeniyatı (Ferǵana oypatında) (Islamov U.I., Timofeev V.T., 1980); - Sazaǵan mádeniyatı (Orta Zarafshan) (Djurakulov M.D., Xolmatov N.U. 1991);
- Ústirt mádeniyatı (Ústirt platosı) (Bijanov E.B. 1978, 1982, 1996).
Bul mádeniyatlardıń xronologiyalıq sheńberi b.e.sh. VII-VI-III mıń jıllıqlardı qamtıydı.
Djeytun tipindegi alǵashqı keramikanı 1931-jılı gidrogeolog Raspopov Kelyata stanciyasınıń janınan tapqan. Masson V.M. tárepinen 1958-jılı qonıstıń oraylıq bóleginde júrgizilgen úlken stacionarlıq jumıslar nátiyjesi «Djeytun mádeniyatı» terminin ilimge kiritiwge negiz bolatuǵın materiallardı bergen. (1960, 37-109 better).
Belgili rus alımı A.P.Okladnikov Tájikstan aymaǵındaǵı Xisar mádeniyatınıń esteliklerin izertlegen. 1950-jıl basında Tepe-Gazion shoqısınan alǵashqı neolit dáwirin tapqan.
Neolitlik Kelteminar mádeniyatın S.P.Tolstov Xorezmniń oń jaǵalawında, Ámiwdáryanıń eski deltası Aqshadárya territoriyasınan tabılǵan.
Zarafshan ózeńiniń orta aǵısı menen onıń tawlı territoriyasında júrgizilgen izertlewlerdiń nátiyjesinde Sazaǵan neolit mádeniyatı anıqlanǵan. Házirgi waqıtta bul mádeniyattıń esteliklerin izertlewler dawam etpekte.
Oraylıq Ferǵanadaǵı alǵashqı tas dáwiriniń orınların 1958-jılı B.Z.Gamburg penen N.G.Gorbunova tárepinen kewip qalǵan Damkóldi izertlew waqtında ashılǵan. 1963, 1964 jılları Oraylıq Ferǵanada izertlewlerdi Yu.A.Zadneprovskiy dawam ettirgen. júrgіzdі.
|
| |
