|
Materiallarınıń sıpatlaması
|
| bet | 26/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-20222. Materiallarınıń sıpatlaması.
Ústirt mezoliti ushın mikrolit elementlerdiń kóp úlesi bar plastinkalıq ıdıraw texnikası indikativli bolıp tabıladı. Negizgi materiallar ortasha profilli jáne dúziw profilli mikro plastinalardıń bólekleri boldı. Siyrek jaǵdaylarda úlken keń tabaqshalar qollanıldı. Ekinshi islew beriw texnikasında ónimniń bir yamasa eki sheti boyı menen, sonıń ishinde joǵarǵı yamasa tegis ushı menen qır shıǵaradı. Quraldıń eki jaǵınan pishimlep jáne kesiw arqalı shashırandı texnikası jeke usınılǵan.
Ónim túrleriniń quramına úlken, simmetriyalı jáne asimmetriyalıq trapeciyalar kiredi, olar bir qırlı, ekinshisiniń búyir qırları bar úlken jáne jińishke proporciyalar edi. Úsh sheti boyınsha doǵal retush penen, joqarǵı ushı menen oyıǵı bar úlgiler menen («múyizli» trapeciya) bar. Arqası iyilgen pıshaqlar, qıyǵash yamasa dúziw ońlanǵan joqarǵı sheti, úlken pıshaqlardıń qısqa bóleklerindegi, sonıń ishinde qosarlanǵan ushlı qırǵıshlar tán. Kópshilik plastinalarda shetleri boylap qayta islengen bir kırlı qırǵıshlar bar.
3. Ústirt mezolitiniń mádeniy ayrıqshalıǵı.
E.B.Bijanovtıń aytıwı boyınsha Kaspiy menen Qubla Araldıń mezolit mádeniy tásirinen qáliplesken Ústirtte jergilikli formasa basqasha aralas mádeniyat bolǵan. Dálil retinde ol erte mezolit yamasa keyingi paleolitke tiyisli Shikaevka trapeciyası, Qubla Araldıń erte mezolitlik Úlken Bugodok IV, Shıǵıs Kaspiy aymaǵınıń - Defe-Chaganak, Qubla-batıs Qazaqstanda – Evgenevkanı keltirip ótedi.
Sonıń menen birge, E.B.Bijanov Ústirt industriyası menen salıstırılatın orınlar arasındaǵı ayırmashılıqtı atap ótip, Ústirt uchastkalarına názer qaratıp, Esen 2 jáne Churuk 12 tipli jergilikti paleolit negizinde payda bolıwı múmkin hám arnawlı mádeniyatqa biriktiriwge múmkinshilik beredi degen pikirde.
Ústirt mezolitiniń xronologiyası tuwralı másele gipotetikalıq bolıp tabıladı. E.B.Bijanovtıń aytıwı boyınsha Ústirttiń alǵashqı jerleriniń jasın Shikaevka II joǵarǵı paleolit dáwiri menen Qubla Araldıń erte mezolitlik materialları - Úlken Bugodok IV tipi boyınsha en jayǵan mezolitti anıqlawǵa boladı
Absolyutlik sanlar menen esaplaǵanda bul b.e.sh. VIII-VII mıń jıllıq periodtı E.B.Bijanov b.e.sh. 7-6 mıń jıllıqlarǵa sáykes keletin sońǵı mezolit yamasa erte neolit dáwirine jatqızadı.
Ústirttiń geometriyalıq mikrolitleri pishimi, ólshemi yamasa quramı jaǵınan Shikaevqa uqsas emes. Sonıń menen, birinshisiniń trapeciyaları oyıs-dóńes yamasa oyıs qiǵash búyir jiyeklerge iye, al ekinshileri tegis. Sońǵısınıń ólshemi biraz úlken. Eki trapeciya menen úshmúyesh Shikaev periodına saykes.
Ústirttegi mezolitlik orınlardıń az bolıwına qaramastan, E.B.Bijanov olardı xronologiyalıq toptarǵa bóliwge háreket jasadı. Tórt toparǵa bólip, olardıń ekewin mezolit dáwirine kiritedi. Aidabol 16, 25-shi materialdarı menen usınılǵan alǵashqı toparǵa «ushqır jáne doǵal» múyeshleri bar asimmetriyalıq trapeciyalar jáne ushları menen artqı jaǵı qıyǵash plastinalardıń kópshiligi qırǵıshlar, eki jaǵı qırlanǵan tas ushları tán. Onıń sánesi – rawajlanǵan mezolit b.e.sh. VIII-VII mıń jıllıq.
Aydabol 6, 9, 11, 21, 22, Djarınqudıq 1 materialları simmetriyalı jáne asimmetriyalıq trapeciyalardıń «ushqır múyeshleri» bar, ushı qıysayǵan jáne artqı jaǵı doǵal plitalardıń azlıǵı menen, qırǵıshlar menen parqlanadı. Onıń jasın mezolittiń sońǵı yamasa neolittiń erte periodı - b.e.sh. VII-VI mıń jıllıqlar menen belgileydi.
Ústirttegi mezolit adamlarınıń sharwashılıǵı miynet qurallarınıń tik trasologiyalıq analiz nátiyjesinde anıqlanǵan. Onıń negizi ańshılıq penen terimshilik bolıp, terini qayta islew, súyek oyıw, aǵash ońlaw jetekshi orınǵa iye bolǵan.
Evropadaǵı joqarǵı paleolit estelikleri menen uqsaslıǵı boyınsha Ústirt territoriyalarına mákan basıwı negizinen Qarabayır ishki qurılımı bar ańshılıq toptardan yamasa birlespelerden turatıǵınlıǵın boljaydı. Ústirt adamlarınıń Kaspiy jáne Qubla Aral mezolit orınları menen tıǵız baylanısınıń onıń ekonomikalıq faktorın belgilep berdi. G.N.Matyushin jáne E.B.Bijanov bul baylanıslarǵa bir neshe ret názer qaratadı. Ústirttiń mezoliti jergilikti neolit mádeniyatın qáliplestiriwde baslı rol atqardı, onıń materiallarında aldıńǵı dáwir dástúriniń táseri kórinedi.
|
| |
