|
Orta Aziyadaǵı neolit dáwiri xojalıǵınıń ózine tán ózgeshelikleri
|
| bet | 31/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-20223. Orta Aziyadaǵı neolit dáwiri xojalıǵınıń ózine tán ózgeshelikleri.
Neolit dáwiriniń Orta Aziyanıń kóplegen jazıqlarındaǵı neolit dáwiriniń xalıq xojalıǵınıń negizgi ekonomikalıq baǵıtı – ańshılıq, balıqshılıq, terіmshilik bolǵan. Ózbekstan aymaǵında xojalıq túrleri birdey bolmadı.
Ózbekstan territoriyasındaǵı neolit, Kelteminar turǵınlarınıń xojalıǵı tolıǵı menen Aqshadárya deltasındaǵı materiallar negizinde, ásirese Tolstov mákan ornındaǵı qazba jumısları nátiyjesi menen izertlengen.
Orta Aziyanıń shól jazıqlarında neolit esteliklerinen tabılǵan jabayı buǵalar menen túyelerdiń súyeklerі úlken qızıǵıwshılıq oyatadı. Eki órkeshli túye Baktriyaǵa tiyisli dep boljanadı. Aqshadárya menen Zarafshan eskі deltasınıń xojalıq turmısındaǵı ańshılıq faunanıń tiplik quramınıń uqsaslıǵın anıqladı. Aqshadárya deltasınıń belgisiz túrlerdiń ishinde tek sahra qoshqarı tabılǵan.
Ózbekstannıń basqa aymaqlarında neolit dáwiriniń sútemiziwshilerdiń qaldıqları Sazaǵan mádeniyatı ornınan tabılǵan. Orta Aziyadaǵı neolit tipleri arasında balıqshılıq Aqshadárya deltası materialları negizinde jaqsı izertlengen.
Tolstov mákan ornına alınǵan balıq súyekleriniń kollekciyası Ózbekstandaǵı usı túrdegi eń iri kollekciyalardıń biri bolıp tabıladı. Olar: shortan (86%), sazan (8,6%), sudak (2%).
Firuza zergerlіk buyımları Ózbekstandaǵı neolit dáwiriniń kóplegen jerlerinde gezlesedi, olardıń kópiligi Qızılqumda Lyavlyakan kóli menen Beshbұlaq oypatındaǵı bar.
Ústirttiń shıǵıs boyında, Qasqa jol degen jerden, neolit dáwirine tiyisli adamnıń qábiri tabıldı. Qábirge 35-40 jaslı adamdı jerlegen. Adam menen birge teńiz baqanshaǵın hám gúlal ıdıs buyımların salıp kómgen.
Zarafshannıń tómengi bóliminde jasaǵan adamlar ańshılıq hám balıqshılıq penen kún kórgen. Usı dáwirde, Orta Aziyanıń taw hám taw aldı eteklerinde Xisir mádeniyatın payda etken qáwimler jasaydı. Bul mádeniyat Tájikstan aymaǵına keń taraladı. Xisir mádeniyatı elede kem úyrenilgen bolsada, usı mádeniyatqa uqsas qáwimler, arqa Tájikstan, Ferǵana, Íssıq kól aymaqlarında ushırasadı. Miynet quralları kremen taslardan islenip, tas balta, oq jay ushı, pıshaq, nayza ushınan ibarat bolǵan. Xisir mádeniyatınıń erte dáwirine Tórt qabul mádeniyatı jatadı. Qoybulaq mádeniyatı orta neolit dáwirge, al Gozuan tepe sońǵı dáwirine tuwra keledi. Ulıwma Tórt qabul mákan b.e.sh. 5150-1400 mıńınshı jıllardı óz ishine aladı. Tórt qabullılar túlki, bóri, buǵa, jabayı eshki, qoy hám basqa haywanlardı uslap awqatlanǵan. Solay etip olar ańshılıq, terimshilik, keyin ala sharwashılıq penen shuǵıllanǵan.
Qazaqstan dalalarında neolit dáwirinde tábiyattıń tayın jemislerin paydalanıw hám óndirip shıǵarıw usılıda dawam etedi. Biraq Qazaqstan aymaǵı jaqsı izertlenbegen.
|
| |
