Tarmoq texnologiyalari

154 
IV
 
BOB.
 
INTRENET-
 
GLOBAL
 
KOMPYUTER
 
TARMOGʻI 
§ 4.1. Internet paydo bo’lishining tarixi 
4.1.1 – mavzu. Internet tarixi 
Axborot–kommunikasiya 
texnologiyasi 
muhitida 
innovasiya 
jarayoni juda yuqori suratlar bilan o’sayotgani odatiy holga aylanib 
bormoqda. Ayniqsa, bu internet global tarmog’i uchun harakterlidir. 
Hozir Internet nafaqat behisob hajmdagi axborotga ega bo’lgan global 
kompyuter tarmog’i hisoblanishi bilan birga behisob odamlar uchun 
prinsipial yangi muloqot qilish muhitiga aylanib bormoqda. Internet 
gorizontal usul deb atalishi mumkin bo’lgan yangi insoniy muloqot 
usulini kashf etmoqda. U paydo bo’lgunga qadar muloqot va axborot 
tarqalishi asosan vertikal tarzda bo’lgan. Masalan, avtor kitob yozadi, 
o’quvchilar uni o’qiydi, radio va televideniya eshittirish va ko’rsatuv 
uzatadi–tamoshabin va tinglovchilar uni ko’radi va tinglaydi, gazeta 
yangiliklar nashr qiladi–obunachilar uni o’qiydi va h.k. Unga talab juda 
yuqori bo’lsada, teskari aloqa umuman yo’q edi. Gazetalarga 
yuboriladigan xatlar, radio va teleko’rsatuvlardagi talab va mulohazalar 
yuqoridagi fikrimizga guvohlik berib turibdi. Konkret bir kitob 
o’quvchilari o’rtasida, konkret uzatuv tinglovchilari o’rtasida axborot 
almashuvi praktik tomondan amalga oshishi qiyin edi. Internet esa, son–
sanoqsiz iste’molchilar davrasi uchun axborot tarqalishini ta’minlaydi. 
Shu bilan birga, ular osongina muhokamaga kirishishlari mumkin 
bo’ladi. 
Hozirgi vaqtda internet global tarmog’i gorizontal informasion 
muloqot uchun ajoyib imkoniyatlarga ega. Internetni bizning 
turmushimizga keng miqyosda tatbiq etishda xech qanaqa tashkilot 
bo’lmaydi. Tarmoq xuddi hodisa kabi mustaqil rivojlanib boraveradi, 
butun insoniyat uning dvigateli hisoblanadi. Hozir internetning asosiy 
g’oyasi–bu axborotlarni erkin ravishda tarqatish va odamlar o’rtasida 
aloqa tiklashdir. Bu odamlar, xalqlar mamlakatlar o’rtasidagi diniy, 
ideologik va har xil to’siqlarni olib tashlashdagi eng samarali yo’ldir. 
Internet texnologik jarayondagi eng ahamiyatli demokratik ish 
vositalardan biri hisoblanadi. paydo bo’lishi bilan axborot aksariyat 
dunyo odamlarining potensial imkoniyatiga aylanib bormoqda.Telegraf, 
telefon, radio, televideniya va kompyuter texnikalar chambarchas 
bog’langan holda barcha global kommunikasiyalar yagona butunlikda 
integrallashadi. Bu yerda gap axborotni tarqatish mexanizmi, odamlarni 
birlashtirish, masofa, vaqt, davlat va ko’plab shunga o’xshash chegaralar 

155 
mavjudligidan qat’iy nazar ularning o’zaro muloqotda bo’lishlari 
to’g’risida ketmoqda. Internet behisob miqdordagi axborotlarga ega 
bo’lgan holda, iste’molchilarga katta informasion xizmat spektrini 
taqdim etadi. Uni shartli ravishda ikki kategoriyaga bo’lish mumkin: 
tarmoq abonetlari aro axborot almashuvi; axborotni qidirish va tarmoq 
ma’lumotlar bazasidan foydalanish.
Internet tarmog‘i XX asrning 60-70 yillarida atom yordamida 
urush xolatida xam ishlaydigan kommunikatsiya tarmog‘ini tashkil 
qilishga qaratilgan mudofaa loyihasidan kelib chiqqan. Ishlab 
chiqaruvchilar fikricha, tarmoqning eng muhim sifati – bu xujum ob’ekti 
bo‘lishi mumkin bo‘lgan yagona boshqaruv markaziga ega emasligidir. 
Anarxik tuzilmaga ega bo‘lgan tarmoq yaratilgan, unda bir xisoblash 
mashinasi ixtiyoriy boshqa xisoblash mashinasidan ustun emas, va xech 
qaysi kompyuter tarmoqni ishlashi uchun o‘ta muxim axamiyat kasb 
etmaydi. Keyinchalik Internetni tadqiqot, kommersiya va vaqtichog‘lik 
uchun qo‘llanilishi bu loyihaning kutilmagan natijasi bo‘ldi.
1961 yili Defence Advanced Research Agensy (DARPA) AQSh 
ning mudafaa vazirligi topshirig‘iga asosan paketlarni uzatish uchun 
mo‘ljallangan tajribaviy tarmoq yaratish loyihasiga qo‘l urdi. Bu tarmoq 
ARPANET deb atalib, turli kompyuterlar orasida barqaror aloqani 
ta’minlash usullarini tadqiq etish uchun mo‘ljallangan edi. 1972 yilda 
ARPANET tarmog‘ini birinchi namoyishi bo‘lib o‘tdi, unda R. 
Tompson elektron pochtani kashf etdi. Shu vaqtda tarmoqda ma’lumot 
uzatish protokoli - TCP/IP yaratilgan edi. TCP/IP – bu turli 
kompyuterlar o‘zaro aloqani qanday bog‘lashini aniqlab beradigan ko‘p 
sonli kommunikatsiya protokollari yig‘indisidir.
1973 yilda R. Kan va V. Serf Internet tarmog‘i tuzilma g‘oyasini 
ilgari surishadi, va birinchi marta tarmoqqa AQSh tashqarisidan 
bog‘lanish amalga oshiriladi. ARPANET tajribasi shu qadar 
muvafaqqiyatli ediki, juda ko‘p tashkilotlar kundalik axborot 
almashinuvi maqsadida bu tarmoqqa ulanishni xoxlashdi.
1975 yili ARPANET tajribaviy tarmoqdan ishchi tarmoqqa 
aylandi. Tarmoqni boshqarish ma’suliyatini Defence Communication 
Agency (DCA) xozirda Defence Information Systems Agency (DISA) 
deb nomlanuvchi tashkilot oldi. Lekin ARPANET rivojlanishi shu bilan 
to‘xtab qolmadi: TCP/IP protokollari rivojlanishda davom etdi. 1977 
yilda birinchi 100 ta tadqiqotchilarga elektron pochta xizmati taqdim 
etildi.[19] 
1983 yilda Military Standarts (MIL STD), ya’ni xarbiy standartlar 

156 
tarkibiga kirgan TCP/IP protokollari uchun birinchi standart ishlab 
chiqildi, va shundan keyin xamma tarmoq foydalanuvchilari ushbu 
yangi protokollarga o‘tishga majbur bo‘lishdi. Ushbu yil Internet 
tarmog‘ining tug‘ilgan yili deb hisoblanadi
. 
DARPA 
ushbu 
protokollarga o‘tishni yengillashtirish maqsadida Berkley Software 
Design firmasi raxbariyatiga TCP/IP protokollarini Berkeley (BSD) 
UNIX da tadbiq etish taklifi bilan murojaat qildi. Shunday UNIX va 
TCP/IP ittifoqi boshlandi. Bir qancha vaqtdan so‘ng TCP/IP xammaga 
tushunarli oddiy standartga moslashtirildi, va Internet atamasi keng 
qo‘llana boshlandi.
1983 yili ARPANET dan AQSh mudofaa vazirligining Defence 
Data Network (DDN) ga taalluqli bo‘lgan MILNET ajralib chiqdi. 
Internet atamasi MILNET va ARPANET ning birlashtirgan yagona 
tarmoq uchun qo‘llanila boshlandi.
1984 yilda Internetga 1000 hisoblash mashinasi ulandi, 1989 yilda 
– 100 ming ta, 1992 yilda esa 1 000 000 hisoblash mashinasi ulandi.
1992 yilda Tim Bernes-Li WWW - “Butun dunyo o‘rgimchak 
to‘ri”ni kashf qildi. Internet ISOS jamiyati shakllana boshlandi. Internet 
tarixida World Wide Web yaratilishi muxim axamiyat kasb etdi. 
Yevropa yadroviy tadqiqotlar tashkiloti (SERN Jeneva) fizigi tomonidan 
xamma fiziklar va boshqa olimlar tomonidan Internet tarmog‘ida 
taqsimlangan axborotdan oson usulda foydalanish g‘oyasi ilgari surildi. 
O‘sha vaqtda mavjud bo‘lgan Internet vositalari foydalanuvchilardan 
tarmoq xaqida katta bilimga ega bo‘lishni talab etardi, shuning uchun 
axborotni uzatish va taqdim etishning yangi usuli ishlab chiqildi. sERN 
tomonidan WWW xususiyatlari nashr etilgandan so‘ng foydalanuvchilar 
WWW mijozlari va serverlari uchun dasturiy ta’minot yozishni 
boshlashdi, bu esa o‘z navbatida “Butun dunyo o‘rgimchak to‘ri”ni 
xozirgi ko‘rinishiga olib keldi.
Internet tarmog‘i tarixida uchinchi muhim voqea bu NCSA Milliy 
kompyuter ilovalari markazi dasturchilar guruhi tomonidan birinchi 

Download 7,35 Mb.