-rasm. O‘rnashgan joy va funksiyalar

166 
 
4.2.5-rasm. URL-adres strukturasi. 
Uznet (Uznet = uz + net) — Internet tarmog‘ining O‘zbekistondagi 
qismi. Uznetda rus tili keng tarqalgan, bu Uznetni Runetga “qisman 
kiritish” imkonini beradi. O‘zbek tilidagi saytlar orasida O‘zbekiston 
Vikipediyasi mavjud. Ko‘p xollarda Uznet deyilganda Tas-IX trafikni 
almashtirish tarmog‘i tushuniladi, chunki Tas-IX ichidagi resursga kira 
oladigan ko‘pchilik provayderlar abonentlari uchun u tekindir. 
.uz domen zonasi 1995 yil 29 aprelda registratsiyadan o‘tdi va 
2001 yil oxiriga qadar erkin foydalanishda bo‘lgan, bu vaqtda domen 
zonasini ma’muriyatlash xuquqi nemis kompaniyasi Euracom 
Equipment GmBH ixtiyoriga o‘tdi, uning O‘zbekistondagi vakili Tomas 
kompaniyasidir. 
2002 yil dekabrida .uz domen zonasiga xuquq O‘zAAA (xozirgi 
O‘zbekiston 
respublikasi 
axborot 
texnologiyalari 
va 
kommunikatsiyalarni 
rivojlantirish 
vazirligi) 
tizimiga 
kiruvchi 
UZINFOCOM markaziga berildi, bu markaz xozirgi vaqtgacha bu 
xuquqqa ega. 
2010 yil fevralida 10 000 domen ro‘yxatga olindi, 2015 yi 
avgustida ro‘yxatga olingan domenlar 23 000 dan ortib ketdi. 
4.2.2. Internet sohasidagi standartlar 
Internet – tarmoqlar ichidagi eng o‘zgachasidir. Amaliyotda 
istalgan ob’ekt resurslarni yoki ularga kira olishni taklif qilishi uchun 
Internetga ulanishi mumkin. Internetda axborotning istalgan turi xech 
qanday cheklanishsiz bemalol aylanib yurishi mumkin. Internet tarmog‘i 
ishlashini tartibga soluvchi markaziy organ mavjud emas, lekin ma’lum 
bir fundamental prinsiplarni o‘rnatuvchi va tarmoq ishlashini 
boshqaruvchi tashkilotlar mavjud. O‘z falsafasi bo‘yicha Internet 
tarmog‘i avtonomdir va xatto anarxiyalikdir; oqibat natijada bu uning 

167 
qudrati va zaifligidir. 
Bir qator tashkilotlar mavjudki, ular Internetni ma’muriylashtirish 
va qo‘llab-quvvatlashda bo‘yicha turli tadbirlarda qatnashadilar. Mazkur 
kitob kontekstida bunday tashkilotlar qatorida quyidagilarni aytib o‘tish 
lozim: CERT, IAV, IETF, IESG, IRTF, ICANN va The Internet Society 
(ISOC sifatida ma’lum bo‘lgan, Internet jamiyati). 
Kompyuter himoyasi buzilishiga e’tibor beradigan guruh (CERT) -
Karnegi-Mellona Universitetining ekspertlar guruhi, ular Internet 
tarmog‘ida kompyuter himoyasi buzilishi bilan bog‘liq masalalarga 
javob berishadi. CERT 1998 yilning noyabrida ARPA tomonida o‘z-
o‘zidan ko‘payuvchi virusli dasturlarni paydo bo‘lishi bilan bog‘liq bir 
qator insidentlarga reaksiya sifatida tashkil etildi.
Internet arxitekturasi bo‘yicha Kengash(IAB), dastlab – Internet 
tarmog‘ining koordinatsion Kengashi –
tarkibi 12 ekspertdan iborat 
ko‘ngilli organ, ular Internet ehtiyojlariga yordam berish uchun 
o‘zlarining kompaniyalari-sponsorlari resurslaridan foydalanishadi. IAB 
ikkita muammoli (ishchi) guruhlar: IETF va IRTF faoliyatini 
nazoratlaydi va koordinatsiyalaydi. Natijada bu tashkilotlar texnik 
siyosat va ishchi yo‘nalishni ishlab chiqaradi. 
Internetning injenerlik muammolari guruhi (IETF) 
ustivorliklarni 
aniqlaydi, o‘rnatadi va qisqa muddatli masalalar va muammolar, 
jumladan protokollar, arxitektura va ekspluatatsiya bo‘yicha yechimlar 
ishlab chiqadi. Taklif etilgan standartlar Internetda So‘rovlar, 
kommentariyalar va takliflar (RFC) ko‘rinishida e’lon qilinadi. 
Standartning oxirgi versiyasi ishlab chiqilgandan so‘ng u tasdiqlash 
uchun 
Internet injenerlarini boshqarish guruhiga(IESG) 
kelib tushadi. 
Internetning ilmiy-tadqiqot muammoviy guruhi(IRTF) 
uzoq 
muddatli masalalar, jumladan adreslash tuzilmalari va texnologiyalar 
bilan shug‘ullanadi. 
Ismlar va nomerlarni berish bo‘yichaInternet korporatsiya 
(ICANN)- 
1999 yilda tashkil etilgan notijorat tashkilot. ICANN 
portlarning umumiy ma’lum bo‘lgan nomerlarini taqsimlash, IP-
adreslarni boshqarish va domen ismlarini berish bo‘yicha IANA federal 
organining vakolatlarini o‘ziga olish uchun tashkil etildi. Portlar 
nomerlari 0 dan 65 536 gacha diapazondagi 16-bitli kattaliklarni tashkil 
etadi. Umumiy ma’lum bo‘lgan portlar 0 dan 1 023 gacha diapazon 
ichidagi raqamlar bilan nomerlanadi va tizimiy jarayonlar yoki amaliy 
dasturlarda foydalaniladi. Umumiy ma’lum bo‘lgan portlar misollar 
ko‘rsatish mumkin: SMTP (Pochtani uzatish oddiy protokol), protokoli 

168 
uchun 25 port, HTTP (Gipertekstli transport protokoli) protokol uchun 
80 port Telnet Distansion xizmati uchun 107 port. TCP/IP protokoli 
bazazidagi Internet mijoz/server muxitida, server amaliy daraja 
protokolini hisobga olib, portlarni belgilaydi, u mijoz darajasida 
bajariladi.Shuningdek ICANN kompyuterlarni Internetga joylashtirishni 
xoxlagan tashkilotlarga IP-adresni belgilaydi;IP-adreslar soni tashkilot 
xajmiga bog‘liq. 
Internet jamiyati (ISOC)
– ko‘ngilli tashkilotdir, u Internetni 
ma’muriyatlashtirish uchun qandaydir formal strukturani bildiradi. 
Internet jamiyati standartlar bo‘yicha qarorlar qabul qilish vakolatini 
rasmiy xolda IESG ga bergan. 

Download 7,35 Mb.