Tarmoq texnologiyalari

164 
yoʻlidir. Paketning yoʻli avvaldan maʻlum emas va u bevosita uzatish 
jarayonida aniqlanadi. 
Oxirgi qurilmalarni Internetga kirishi Internet xizmatlarini yetkazib 
beruvchilar yoki Internet-provayderlar orqali amalga oshiriladi. Internet-
provayderlar quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
-marshrutizatorlar va aloqa liniyalari tarmogʻini taqdim etadi va 
oxirgi qurilmalarni tarmoqqa turli usulda ulanish imkoniyatlarini taklif 
etadi, masalan -Dial-up, raqamli AL yordamida keng polosali ulanish, 
lokal tarmoq orqali yuqori tezlikli kirish, simsiz kirish; 
-Web-saytlar tarmogʻiga bevosita (toʻgʻridan-toʻgʻri) ulanish. 
Mahalliy Internet-provayderlar milliy va xalqaro zvenolar 
provayderlariga ulanishadi. (4.2.3-rasm.) 
Magistral operatorlari ulkan territoriyalarda (mamlakat, kontinent) 
magistralaloqa kanallariga ega boʻlishadi. Regional operatorlar bitta 
regionda (viloyat, oʻlka, shtat) xizmatlarni taqdim etadi. Lokal 
operatorlar shahar chegarasida xizmatlarni taqdim etadi. 
Har bir Internet-provayder maʻmuriy birlik boʻlib, IP protokoli 
boʻyicha maʻlumotlarngi uzatadi va Internetda qabul qilingan ismlar va 
manzillar boʻyicha kelishuvlarga rioya qiladi. Hostlar, marshrutizatorlar 
va Internetning boshqa komponentlari tarmoq ichida axborotni qabul 
qilish va uzatishni boshqarish uchun protokollardan foydalanishadi. 
 
4.2.3-rasm. Internet-provayderlarning tuzulmasi. 
Protokol
– tarmoqda axborotni uzatish qoidalari to‘plami, apparat 
va dasturiy ta’minotni birgalikda ishlashini ta’minlash uchun barcha 
kompaniyalar bu protokollarga amal qilishlari lozim. Protokol - xabarlar 
turi va formatini, xabarlarni uzatilish tartibini belgilaydi.
Internet tarmog‘i turli 
qoidalar
(protokollar) bo‘yicha ishlaydigan 

165 
tarmoqlarni birlashtiradi. Turli qoidalarni moslashtirish uchun 
shlyuzlar
(maxsus kompyuterlar) qo‘llanadi. Internet tarmog‘ida protokollarni 2 
turi mavjud – bazaviy va amaliy. Bazaviy protokollar (TCP/IP) 
ma’lumotlarni tarmoq bo‘yicha fizik jo‘natilishiga javob beradi. Amaliy 
protokollar – maxsuslashtirilgan xizmatlar ishlashiga javob beradi, 
masalan (http – gipertekstli xabarlarni uzatish protokoli, ftp – fayllarni 
uzatish protokoli). 
TCP/IP bazasidagi Internetning mijoz/server muhitida, server 
amaliy daraja (satx) protokolini hisobga olib portlarni belgilaydi, u 
mijoz satxida bajariladi. Port nomeri – bu 0 dan 65 536 gacha 
diapazondagi 16-bitli kattalikdir. 
Umum ma’lum portlar tizim jarayonlarida yoki amaliy dasturlarda 
ishlatiladi. Ular 0dan 1 023 gacha diapozondagi sonlar bilan 
nomerlanadi. Misol, port 25- SMTP protokoli (Pochtalarni uzatishning 
oddiy protokoli), port 80 - HTTP protokoli. 

Download 7,35 Mb.