164
yoʻlidir. Paketning yoʻli avvaldan maʻlum emas va u bevosita uzatish
jarayonida aniqlanadi.
Oxirgi qurilmalarni Internetga kirishi Internet xizmatlarini yetkazib
beruvchilar yoki Internet-provayderlar orqali amalga oshiriladi. Internet-
provayderlar quyidagi funksiyalarni bajaradi:
-marshrutizatorlar va aloqa liniyalari tarmogʻini
taqdim etadi va
oxirgi qurilmalarni tarmoqqa turli usulda ulanish imkoniyatlarini taklif
etadi, masalan -Dial-up, raqamli AL yordamida
keng polosali ulanish,
lokal tarmoq orqali yuqori tezlikli kirish, simsiz kirish;
-Web-saytlar tarmogʻiga bevosita (toʻgʻridan-toʻgʻri) ulanish.
Mahalliy Internet-provayderlar milliy va xalqaro zvenolar
provayderlariga ulanishadi. (4.2.3-rasm.)
Magistral operatorlari ulkan territoriyalarda (mamlakat, kontinent)
magistralaloqa kanallariga ega boʻlishadi. Regional operatorlar bitta
regionda (viloyat, oʻlka, shtat) xizmatlarni taqdim etadi.
Lokal
operatorlar shahar chegarasida xizmatlarni taqdim etadi.
Har bir Internet-provayder maʻmuriy birlik boʻlib, IP protokoli
boʻyicha maʻlumotlarngi uzatadi va Internetda qabul qilingan ismlar va
manzillar boʻyicha kelishuvlarga rioya qiladi. Hostlar, marshrutizatorlar
va Internetning boshqa komponentlari tarmoq ichida axborotni qabul
qilish va uzatishni boshqarish uchun protokollardan foydalanishadi.
4.2.3-rasm. Internet-provayderlarning tuzulmasi.
Protokol
– tarmoqda axborotni uzatish qoidalari to‘plami,
apparat
va dasturiy ta’minotni birgalikda ishlashini ta’minlash uchun barcha
kompaniyalar bu protokollarga amal qilishlari lozim. Protokol - xabarlar
turi va formatini, xabarlarni uzatilish tartibini belgilaydi.
Internet tarmog‘i
turli
qoidalar
(protokollar) bo‘yicha ishlaydigan
165
tarmoqlarni birlashtiradi. Turli qoidalarni moslashtirish uchun
shlyuzlar
(maxsus kompyuterlar) qo‘llanadi. Internet tarmog‘ida protokollarni 2
turi mavjud – bazaviy va amaliy. Bazaviy protokollar (TCP/IP)
ma’lumotlarni tarmoq bo‘yicha fizik jo‘natilishiga javob beradi. Amaliy
protokollar – maxsuslashtirilgan xizmatlar ishlashiga javob beradi,
masalan (http – gipertekstli
xabarlarni uzatish protokoli, ftp – fayllarni
uzatish protokoli).
TCP/IP bazasidagi Internetning mijoz/server muhitida,
server
amaliy daraja (satx) protokolini hisobga olib portlarni belgilaydi, u
mijoz satxida bajariladi. Port nomeri – bu 0 dan 65 536 gacha
diapazondagi 16-bitli kattalikdir.
Umum ma’lum portlar tizim jarayonlarida
yoki amaliy dasturlarda
ishlatiladi. Ular 0dan 1 023 gacha diapozondagi sonlar bilan
nomerlanadi. Misol, port 25- SMTP protokoli (Pochtalarni uzatishning
oddiy protokoli), port 80 - HTTP protokoli.
