180
Internet tarmogʻi
turli
qoidalar
(protokollar) boʻyicha ishlaydigan
tarmoqlarni birlashtiradi. Turli qoidalarni moslashtirish uchun
shlyuzlar
(maxsus kompyuterlar) qoʻllanadi.
Umumiy maʻlum portlar tizim jarayonlarida yoki amaliy dasturlarda
ishlatiladi. Ular 0dan 1 023 gacha diapozondagi sonlar bilan
nomerlanadi. Misol, port 25- SMTP protokoli (Pochtalarni uzatishning
oddiy protokoli), port 80 - HTTP protokoli.
Bir necha standart protokollar toʻplami (ularni
yana steklar deb
atashadi) mavjud, ular juda koʻp tarqalgan:
−
ISO/OSI protokollar toʻplami;
−
IBM System NetWork Architecture (SNA);
−
Digital DECnet;
−
Novell Net Ware;
−
Apple, apple Talk;
−
Internet global tarmoq protokollar toʻplami, TCP/IP.
Bu roʻyxatga global tarmoqni kiritilganligi tushunarli, chunki OSI
modeli har qanday ochiq tizimda ishlatiladi.
Sanab oʻtilgan protokol toʻplamlari uchta asosiy turga boʻlinadi:
−
amaliy protokollar
(OSI modeli amaliy, prezentatsion va aloqa
vaqtini boshqarish bosqichlar vazifasini bajaradi);
−
transport protokollari
(OSI modelining transport va aloqa vaqtini
boshqarish bosqichlar vazifalarini bajaradi);
−
tarmoq protokollari
(OSI modelining
uchta pastki bosqichlar
vazifalarini bajaradi).
Amaliy protokollar
– ilovalarning muloqoti va ular oʻrtasidagi
axborot almashinuvini taʻminlaydi. Ularning koʻp ishlatiladigani va
taniqliligi quyidagilardir:
−
FTAM (File Transfer Access and Management) – fayllarga
bogʻlanish OSI protokoli;
−
X.400 – elektron pochtalarni halqaro
almashish uchun CCITT
protokoli;
−
X.500 – bir necha tizimda fayl va katalog xizmati CCITT
protokoli;
−
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) – elektron pochta
almashinuvi uchun Internet global tarmoq protokoli;
−
FTP (File Transfer Protocol) – fayllar
uzatish uchun Internet
global tarmoq protokoli;
181
−
SNMP (Simple Network Management Protocol) – tarmoq
monitoringi, tarmoq qismlarini nazorat va ularni boshqarish protokoli;
−
Telnet – Internet
global tarmoq protokoli, u uzoqdagi hostlarni
qayd qilish va ularda axborotga ishlov berish vazifasini bajaradi;
−
Microsoft SMBs (Server Message Blocks, serverni xabar berish
bloklari) va mijoz qobigʻi
yoki Microsoft redirektorlari;
−
NCP (Novell Net Ware Core Protocol) va mijoz qobigʻi yoki
Novell redirektorlari.
