2) tarbiyaviy: o`quvchilrga iqtisodiy tejamkorlik tarbiyasi berish;
3) rivojlantiruvchi: O`quvchilarda Paskal dasturlash tilida miqdorlardan foydalanish ko`nikmalarni rivojlantirish.
1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi
Axborotlar ustida bajariladigan amallarga oid vazifalarni bajara oladi;
2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi
axborot hajmi, uzatish tezligi bilan bog‘liq masalalarni, axborotlarni qayta ishlashni mustaqil bajara oladi;
3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi
Axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini hisoblay oladi;
DTS: Paskal tilida jadval ko`rinishidagi miqdorlarning nomlanishi va tavsiflaninishi haqida ma’lumotga ega bo`lish.
Darsning borishi
I. Tashkiliy davr
II. Takrorlash
Belgili o‘zgarmas deganda nimani tushunasiz? Misollar keltiring.
Satrli o‘zgarmaslarning belgili o‘zgarmaslardan farqi nimada?
Sonli o‘zgarmaslarning qanday turlarini bilasiz?
Mantiqiy o‘zgarmaslar qanday qiymatlarni qabul qilishi mumkin?
O‘zgaruvchilarning o‘zgarmaslardan farqi nimada?
III. Yangi mavzuni o`rganish
Kundalik hayotimizda ko‘p turdagi jadvallardan foydalanamiz: dars jadvali, shaxmat yoki futbol o‘yinlari bo‘yicha musobaqa jadvali, Pifagor (karra) jadvali, kelishiklar jadvali va boshqalar. Jadvalni tashkil etuvchilar uning elementlari deyiladi.
Jadval ko‘rinishidagi miqdorlar bir o‘lchovli (chiziqli), ikki o‘lchovli (to‘g‘ri to‘rtburchakli), uch o‘lchovli (parallelopipedli) va hokazo bo‘ladi. Biz bu darslik chegarasida chiziqli va to‘g‘ri to‘rtburchakli jadvallarni ko’rib chiqamiz.
Chiziqli jadvallar satr yoki ustun shaklida ifodalanadi. Masalan, sinfingizdagi o‘quvchilar ro‘yxati sinf jurnalida ustun shaklidagi jadval ko‘rinishida yozilgan. O‘quvchilarning familiyalari bu jadvalning elementlarini tashkil etadi. Ularning har biri o‘z tartib raqamiga ega va har bir tartib raqamga faqat bitta o‘quvchining familiyasi mos keladi.
Ikki o‘lchovli jadvallar ustunlar va satrlardan tashkil topadi (matn protsessori va elektron jadvallarga oid mavzularni eslang). Ularning elementlari ustun va satrlar kesishgan kataklarda joylashadi. Bunday jadvallarda biror elementni ko‘rsatish uchun uning nechanchi satr va nechanchi ustunda joylashganligini, ya’ni satr va ustun bo‘yicha tartib raqamlarini bilish kerak bo‘ladi. Demak, ikki o‘lchovli jadvalning har bir elementiga ikkita (satr va ustun bo‘yicha) tartib raqami mos keladi.
Paskal dasturlash tilida jadvallar bilan ishlash uchun massiv tushunchasi kiritilgan. Massiv – jadval ko‘rinishidagi miqdor bo‘lib, u aniq sondagi bir turli va tartiblangan (ya’ni, tartib raqamiga ega) elementlar majmuidan iborat. Massiv elementlarining tartib raqami butun sonlarda ifodalanadi, ya’ni ular manfiy son bo‘lishi ham mumkin.
Paskalda har bir massiv o‘z nomiga ega bo‘lib, ularni nomlash o‘zgaruvchilarni nomlash kabidir. Masalan: a5, dars_jadvali, tub_sonlar.
Massiv elementlarining tartib raqami indeks deb ataladi va indeks kvadrat qavs ichida yoziladi. Masalan, a[5] yozuvi – a nomli massivning beshinchi elementini bildiradi, ya’ni, massiv nomi – a, indeks – 5.
1–misol. A nomli 7 ta elementdan iborat chiziqli jadvalni hosil qiling.
Tartib raqami
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Qiymati
|
x
|
A
|
a
|
t
|
r
|
z
|
m
|
Demak, jadval elementlari va ularga mos qiymatlar quyidagicha moslikda ekan:
Jadval elementi
|
A[1]
|
A[2]
|
A[3]
|
A[4]
|
A[5]
|
A[6]
|
A[7]
|
Qiymati
|
x
|
A
|
a
|
t
|
r
|
z
|
m
|
Ikki o‘lchovli massiv elementlari ikkita indeks orqali aniqlanib, ular o‘zaro vergul bilan ajratib yoziladi va birinchi indeks satr tartib raqamini, ikkinchi indeks ustun tartib raqamini bildiradi. Masalan, S[4,3] yozuvi – S nomli massivning 4-satri va 3-ustuni kesishgan katakda joylashgan elementini bildiradi.
2–misol. S nomli 4´5 (4 ga 5, ya’ni 4 ta satrli va 5 ta ustunli) to‘g‘ri to‘rtburchakli jadvalni tasvirlang (katakchad ko’k rangda jadval elementlari yozilgan).
|
Ustun bo‘yicha tartib raqami
|
Satr bo‘yicha tartib raqami
|
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
1
|
3.2
S[1,2]
|
1.37
S[1,3]
|
-1.25
S[1,4]
|
7.12
S[1,5]
|
-11.4
S[1,6]
|
2
|
0.5
S[2,2]
|
1.1
S[2,3]
|
1.2
S[2,4]
|
-1,1
S[2,5]
|
4.22
S[2,6]
|
3
|
-0.1
S[3,2]
|
1.01
S[3,3]
|
71.2
S[3,4]
|
4.1
S[3,5]
|
-4.11
S[3,6]
|
4
|
6.3
S[4,2]
|
-7.01
S[4,3]
|
1.5
S[4,4]
|
7.5
S[4,5]
|
-1.09
S[4,6]
|
Jadvaldan ko’rinadiki, masalan, S[1,3]=1.37, S[2,2]=0.5, S[4,6]= –1.09.
Dasturda massivlar o‘zgaruvchilar kabi albatta tavsiflanishi zarur. Buning uchun Paskal dasturlash tilining Array xizmatchi so‘zi ishlatiladi. Bu so‘zdan keyin kvadrat qavs ichida massivning birinchi va oxirgi elementlarining tartib raqamlari o‘zaro ikkita nuqta (..) bilan ajratib yoziladi. Davomida Paskalning of xizmatchi so‘zi va undan keyin massiv elementlarining turi yoziladi. Masalan:
|
