| Molekulyar haydash. Bu usul yuqori temperaturada qaynaydigan va issiqlikka chidamsiz eritmalarni ajratish uchun qo’llaniladi.
Ushbu jarayon o’ta past vakuumda, ya’ni bosim 1,31…0,13 Pa bo’lgan oraliqda olib boriladi.
Molekulyar haydash eritmani tashqi yuzasidan bug’latish orqali amalga oshiriladi. Jarayon bir – biriga yaqin o’rnatilgan bug’latish va kondensatsiyalanish yuzalarida ro’y beradi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, ular orasidagi masofa odatda 20…30 mm, ya’ni molekulalarning erkin harakati uzunligidan kam bo’lishi kerak. Bunday holatda issiq yuzadan ko’tarilayotgan yengil uchuvchan komponent molekulalari sovuq yuzaga urulishi bilan kondensatsiyalanadi. Bug’lanish va kondensatsiyalanish yuzalari o’rtasidagi temperaturalar farqi 100°C atrofida.
Rektifikatsiya.
Suyuqlik aralashmalarini tashkil etuvchi komponentlarga bir necha marta qisman bug’latish va bug’larni kondensatsiyalash natijasida ajratishga rektifikatsiya deyiladi.
Odatda, eritmalarni to’la ajratishni faqat rektifikatsiya usuli ta’minlaydi. Bu jarayon nasadkali yoki tarelkali kolonnalarda o’tkaziladi. Kolonnada bug’ va eritma qarama – qarshi yo’nalishda harakatlantiriladi va har bir to’qnashish moslamasida bug’ kondensatsiyalansa, eritma esa bug’ning kondensatsiyalanish issiqligi hisobiga qisman bug’lanadi.
Shunday qilib, bug’ yengil uchuvchan komponent bilan, kolonnadan pastga oqib tushayotgan suyuqlik esa – qiyin uchuvchan komponent bilan boyitiladi. Bug’ va eritmaning ko’p marta to’qnashishi hisobiga distillyat butunlay yengil uchuvchan, kub qoldig’i esa – qiyin uchuvchan komponentdan tarkib topgan bo’ladi.
Rektifikatsiya jarayonini hisoblashda quyidagi tahminlar qabul qilinadi:
a) 1 kmol bug’ kondensatsiyalanish davrida 1 kmol suyuqlik bug’lanadi. Demak, rektifikatsion kolonnaning istalgan ko’ndalang kesimida harakatlanayotgan bug’ning miqdori bir xildir;
b) deflegmatorda kondensatsiyalanayotgan bug’ning tarkibi o’zgarmaydi. Demak, rektifikatsion kolonnadan chaqib ketayotgan bug’ning tarkibi distillyatnikiga teng (yd = xd);
c) eritma bug’lanishi davrida uning tarkibi o’zgarmaydi. Demak, bug’lanish davrida hosil bo’lgan bug’ning tarkibi kub qoldig’inikiga tenglashadi, ya’ni (yw = xw).
Ko’pincha rektifikatsiya jarayoni t – x, y diagramma yordamida tasvirlanadi (10.8 – rasm).
Konsentratsiyasi x1 bo’lgan bosh-lang’ich eritma qaynash temperaturasi t1 gacha qizdirilganda, suyuqlik bilan muvo-zanatdagi bug’ olinadi va u kondensat-siyalanganda yengil uchuvchan kompo-nentga boyitilgan x tarkibli suyuqlik hosil bo’ladi. Ushbu suyuqlik yana qizdirilsa va uning temperaturasi t2 gacha yetkazilsa, hosil bo’lgan bug’ning kondensatsi-yalanishi natijasida x3 tarkibli suyuqlikni olamiz. Shunday qilib, bug’lanish va kon-densatsiyalash jarayoni ko’p marta qay-tarilsa, boshlang’ich eritmani toza, yengil va qiyin uchuvchan komponentlarga ajra-tish mumkin.
| 