Geodeziyada ko‘pincha qiyalik burchagi n o‘rniga zenit oralig‘i
z o‘lchanadi. Uni (9.1) formuladagi n o‘rniga qo‘yilsa, n = 90° -
z bo‘lganidan:
h =
S ctg
z +
i -
l , (9.2)
bu ifoda
geodezik nivelirlash formulasi deyiladi va katta masofa- larda nisbiy balandliklarni teododitda o‘lchashda qo‘llaniladi.
Ko‘pincha hisoblashlarni yengillashtirish maqsadida
reykadagi kuzatish balandligi l asbob balandligi
i ga teng qilib belgilanadi. U holda (9.1) ifoda quyidagi ko‘rinishga keladi:
h =
S tg n, (9.3)
(9.3) ifoda qiya nurda nivelirlash formulasi deyiladi.
Taxeometrik syomkani bajarishda qiya masofa
D ipli dalno- merda o‘lchanganligi uchun uning ufqiy qo‘yilishi
S =
D cos
2 n (9.4)
formula bo‘yicha hisoblanishini e’tiborga olsak,
h =
D sin 2n (9.5)
2
ga ega bo‘lamiz.
(9.4), (9.5)ning qiymatlari mikro EHM da yoki maxsus taxe- ometrik jadvallardan topiladi [28].
(9.1) formulani keltirib chiqarishda sathiy sirt ufqiy tekislikni ifodalaydi va qarash nuri to‘g‘ri chiziq deb faraz qilingan. Haqi-
Agar (9.10)
formulaga Yer radiusi R » 6400 km qo‘yilsa va reykagacha bo‘lgan masofa yuz metrlarda ifodalansa:
f = 0,66
S 2.
Agar
S = 300 m bo‘lsa,
f = 1 mm, ya’ni u sezilarli va uni hisob- ga olmaslik mumkin emas.
(9.9) formula aniq teodolitlarda katta oraliqdagi nuqtalar o‘zaro nisbiy balandliklarni aniqlashda hamda elektron taxeometrlarda topografik syomkalarni bajarishda qo‘llaniladi.