№
|
Tayanch iboralar
|
Izoh
|
1
|
Agronomik kimyo yoki agrokimyo
|
ekinlarni yetishtirish jarayonida ularning hosildorligini oshirish, sifatini yaxshilash, tuproq va oʻgʻitlarning oʻzaro ta’siri haqidagi fandir. Agrokimyoning oʻz oldiga qoʻygan maqsadi - oʻgʻitlarning turli shakillari va xususiyatlarini, ularni tuproq bilan oʻzaro ta’sirining oʻziga xos belgilarini, oʻgʻitlarning eng samarali shakillari, normalri, ularni qoʻllashning usullari va muddatlarini hisobga olgan holda oʻsimliklarning oziqlanishi uchun eng yaxshi sharoitlar yaratishdan iboratdur.
|
2
|
Oʻsiliklarning moslashuvi
|
oʻsimlik organizimlarining yashash sharoitlariga moslashuvi.
|
3
|
Adsorbent
|
yuzasida adsorbtsiya amalga oshayotgan jism (tana).
|
4
|
Agrar siyosat
|
dalatning yer va undan foydalanish borasida olib boradigan siyosati.
|
5
|
Azotli oʻgʻitlar
|
oʻsimliklarning oziqlanishida azot manbayi sifatida qoʻllaniladigan organik va mineral moddalar. Azotli oʻgʻitlar organik (goʻng, torf, compost), mineral (ammiakli selitra, mochevina, ammoniy sulfat) va yashil oʻgʻitlar (lyupin, seradella va boshqa oʻsimliklarning yashil massasi) ga boʻlinadi. Mineral azotli oʻgʻitlarda azot ammiak, ammiak nitrat, nitrat va amid holida uchrashi mumkin.
|
6
|
Azotobakter
|
tabiatda (tuproq va suvda) keng tarqalgan, atmosfera azotini oʻzlashtira oladigan mikroorganizim. U tabiatda azotni aylanishida, shu bilan birga tuproqni atmosfera azoti hisobiga azotli birikmalar bilan boyitishda muhim rol oʻynaydi.
|
7
|
Komponent
|
biron narsaning tarkibiy qismi.
|
8
|
Azotfiksatsiya
|
atmosferadagi azot malekulalarining bogʻlanishi va uni azotli organik moddalarga-aminokislota va boshqalarga aylanish jarayoni. Azotfiksatorlar, jumladan tuganak bakteriyalar tomonidan amalga oshiriladi. Azotning tabiatda aylanishi, tuproqning bogʻlangan azot bilan boyishida muhim rol oʻynaydi.
|
9
|
Oʻgʻit normasi
|
Oʻsuv davri 1 ga ekinzorga solinadigan oʻgʻit miqdori. Turli usullar bilan hisoblanadi.
|
10
|
Sugʻorish normasi
|
1 ga maydondagi ekinlarni bir marta sugʻorish uchun ishlatiladigan suv miqdori, m3/ga bilan oʻlchanadi. Sugʻorish normalarining yigʻindisi mavsumiy sugʻorish normasini tashkil qiladi.
|
11
|
Yorliq, etiketka
|
agrokimyoviy tajribalar oʻtkazilayotgan paytda uzatishlar olib borilayotgan oʻsimliklarga osiladigan yorliq.
|
12
|
Efemerlar
|
rivojlanish davrini (urugʻdan unib chiqqandan pishib
etilgungacha boʻlgan) juda ham qisqa muddatda oʻtaydigan oʻsimliklar.
|
13
|
Oʻgʻitlarning samaradorligi
|
mineral va organik oʻgʻitlarning paxta hosili va uning sifatini oshirishdagi rolini belgilovchi koʻrsatgich. Oʻgʻitlar samaradorligi uning hisobga olingan qoʻshimcha hosilni pulga chaqish yoʻli bilan aniqlanadi.
|
14
|
Tuproq eroziyasi
|
tuproqlarning eng unumdor qatlamlarini va shuningdek, tuproqdagi jinslarni qor va yomgʻir suvlari (suv eroziyasi), shamol ta’sirida (shamol eroziyasi) - emirilish jarayoni.
|
15
|
Elita xoʻjaligi
|
urugʻchilik xoʻjaligi- ekinlarning eng yaxshi navlari urugʻlarni koʻpaytirish bilan shugʻullanadigan xoʻjalik.
|
16
|
Elyuviy
|
togʻ jinslari hosil boʻlgan joylarda qoladigan nurash mahsuloti. Elyuviyga qarama qarshi mahsulot allyuviy boʻlib, shamol va oqar suvlar ta’sirida olib ketiladi.
|
17
|
Endoderma
|
oʻsimliklar poya va ildizida boʻlib barcha ichki toʻqimalarni oʻrab, ularni birlamchi poʻstloqdan ajratib turuvchi hujayra qatlami.
|
18
|
Endosperm
|
koʻpchilik gul oʻsimliklarining urugʻlarida murtakning rivojlanishi uchun zarur boʻladigan moddalar toʻplanadigan oʻziga xos oziq toʻqimalari.
|
19
|
Quvvat almashinuvi, energetik almashinuv
|
oʻsimliklarning quvvatiga boʻlgan talablarini qondirishda kerak boʻladigan oʻzaro aloqador murakkab jarayonlarni majmui.
|
20
|
Qand moddalari
|
oʻsimliklarning ayrim organlarida koʻp miqdorda toʻplanadigan zaxira (zapas) moddalar. Koʻp hollarda qand moddalaridan monosaxaridlar glyukoza va fruktoza, disaxaridlardan- saxaroza toʻplanish jihatidan ustunlik qiladi.
|
21
|
Sedimentastiya
|
suyuqlik yoki gazlardagi muallaq holda turgan zarrachalarni ogʻirlik kuchlari yoki boshqa kuchlar ta’sirida choʻkishi.
|
22
|
Selekstiya
|
hayvon va oʻsimliklarning mavjud zot va navlarini takomillashtirish va shuningdek, yangilarini yaratish haqidagi fan va shu yoʻnalishdagi amaliy faoliyat.
|
23
|
Selitralar
|
kaliy, natriy, bariy va shu kabilarning nitratli tuzlari; qimmatli oʻgʻit sifatida katta ahamiyatga ega.
|
24
|
Tuproqlar seriyasi
|
tuproqlarning amerikancha klassifikastiyasidagi asosiy taksonomik birlik.
|
25
|
Siderat
|
tuproqning organik modda va azot bilan boyitish maqsadida unga qoʻshib haydab yuboriladigan koʻkarib turgan oʻsimlik massasi.
|
26
|
Siderastiya
|
yashil oʻgʻit (siderat) qoʻllash yoʻli bilan tuproq unumdorligini oshirish.
|
27
|
Siderit
|
FeCO3 formula bilan ifodalanuvchi suvsiz karbonatlar gruppasi.
|
28
|
Simbioz
|
har xil turga oid organizmlarning birlikda hayot kechirishi. Bunda sheriklar bir-biridan bevosita foydalanishadi, masalan, tuganak bakteriyalar va dukkakli ekinlar kabi.
|
29
|
Minerallarning sintezlanishi
|
minerallarning ion (atom)lar yoki amorf moddalardan yangidan hosil boʻlishi.
|
30
|
Oʻsimlik navi
|
nasldan naslga oʻtadigan ma’lum bir mustahkam morfo- biologik, xoʻjalik belgilari va xususiyatlariga ega boʻlgan bir turga oid boʻlgan ekinlarning yigʻindisi; madaniy ekinlarning eng quyi klassifikastiya birligi.
|
31
|
Superfosfat
|
apatit va fosforitlarga sulfat kislota (glauber tuzi va boshqa moddalar) ta’sir ettirib olinadigan sun’iy mineral oʻgʻit.
|
32
|
Termostat
|
turli predmetlarni oʻzgarmas haroratda tutib turish uchun ishlatiladigan asbob.
|
33
|
Tigel
|
olovga chidamli materiallar (chinni, loy, grafit, platina va boshqa) dan tayyorlanadigan maxsus idish.
|
34
|
Torsion tarozi
|
aniq oʻlchashlar chogʻida qoʻllanadigan bir pallali tarozi.
|
35
|
Fenologik kuzatishlar
|
ilmiy va hoʻjalik maqsadlarida oʻsimliklardagi rivojlanish davrlarning boshlanganligini va oʻtishini hisobga olish.
|
36
|
Fitin
|
koʻpgina oʻsimliklarda uchraydigan fosforning organik birikmasi.
|
37
|
Fosfatlar
|
tarkibidagi fosfor kislotasining tuzlarini tutgan mineral moddalar guruhi.
|
38
|
Xloroz
|
tuproqda temir etishmasligi va boshqa sabablar bilan oʻsimlikda roʻy beradigan kasallik holati.
|
39
|
Xloroplastlar
|
yashil oʻsimliklar hujayra protoplazmasidagi xlorofill, shuningdek, karotin va ksentofill tutgan oʻziga xos yashil tanachalar.
|
40
|
Xlorofill
|
oʻsimlik barglari va boshqa organlarning yashil tus olishiga sabab boʻladigan boʻyoq modda (pigment).
|
41
|
Xromoplastlar
|
oʻsimliklar hujayrasi protoplazmasidagi sariq yoki qizil rangli oʻziga xos tanachalar.
|
42
|
Shamozit
|
mineral, varaqasimon silikatlarning kichik sinfga mansub temirlixlorit.
|
43
|
Atmosfera
|
yer sharini o‘rab olgan havo qobig‘i.
|
44
|
Arid iqlim
|
Yogʻingarchilik miqdori oʻsimliklar vegetatsiyasi uchun yetarli bo‘lmagan quruq, issiq kontinental iqlim.
|
45
|
Kislotali tuproqlar
|
pH ko‘rsatkichi 7 dan kichik bo‘lgan tuproqlar
|
46
|
Akkumulyatsiya
|
geologiyada quruqlik yuzasidagi yoki suv havzasi tubiga mineral moddalarning yoki organik choʻkindilarning toʻplanishi, gidrogeologiyada faol yer osti suvlari toʻplanishi.
|
47
|
Aktiv g‘ovaklik
|
tog‘ jinslarida yer osti suvlari erkin harakatlanadigan g‘ovaklar va boshqa bo‘shliqlarning devorchalari gigroskopik va parda suvi bilan qoplanganligi uchun harakatlanayotgan yer osti suvlari sezilarli ishqalanish va tortishish kuchiga duch kelmaydi.
|
48
|
Anaerob jarayon
|
kislorodsiz muxitda hayvon va oʻsimlik qoldiqlarining rivojlanish (chiqish, oʻzgarishi) jarayoni.
|
49
|
Havo namligi
|
Havodagi suv bugining miqdori.
|
50
|
Biosfera
|
Havo qatlamining yer shari yuzasidagi bir qismini, gidrosferani, yer po‘stining ustki qatlamlarini qamrab olgan, organizmlar rivojlangan alohida qoplama.
|
51
|
Kolloid aralashmalar
|
dispers faza va dispers muhitdan tashkil topgan har xil dispers tizimlar.
|
52
|
Korroziya
|
tog‘ jinslarining suv, shamol, va sh.k. koʻchirib yuradigan bo‘laklanuvchan material bilan charxlanish, silliqlanish, jilolanish va uyilish jarayoni.
|
53
|
Kapillyar suvlar
|
grunt bo‘shliqlarini egallab turgan va tashkil topgan yuza bilan cheklangan suvlar.
|
54
|
Konstitutsion suv
|
minerallarning kristall panjaralariga OH, H, H2O ionlari shaklida kiradigan suv.
|
55
|
Gilli jinslar
|
Choʻkindi jinslar bo‘lib, tarkibida gilli minerallar ko‘pligi, molekulalararo kuchning mavjudligi va nihoyatda mayda zarrachalar orasida ilashish borligi tufayli ular yaxlit holida turadi.
|
56
|
Barxanlar
|
Choʻllardagi kuchma qumtepalar. Shamol kuchi tasirida bir joydan ikkinchi joyga koʻchib yuradi va bir necha sm dan yuzlab m gacha koʻchadi.
|
57
|
Botqoqlik
|
yilning ko‘p qismida gruntning ustki qatlamini haddan tashqari namligi, torf hosil bo‘lish jarayonlarining mavjudligi va botqoqlik oʻsimliklari oʻsishi bilan xarakterlanuvchi hudud.
|
