53
Telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish
Toshkent axborot texnologiyalari texnikumi 2-bosqich talabasi
Zokirova Shaxzoda Anvar qizi
Annotatsitya: Raqobat va bozorda aloqa xizmatlari ko'lamining sezilarli
darajada kengayishi, foydalanuvchilarni aloqani tashkil qilish uchun texnik
imkoniyatlarining mavjudligi bilan emas, balki sifat va miqdoriy ko'rsatkichlar,
masalan, kafolatlangan xizmat sifati, harakatchanlik, kirish uskunasining ko'p
qirraliligi, turli standartlarga mos kelishi.
Shu sababli, telekommunikatsiyalarni boshqarish sohasidagi samarali yechimlar
har qanday miqyosdagi aloqa tarmoqlarining asosiy tarkibiy qismlari - mahalliy
tarmoqlardan tortib milliy va xalqaro tarmoqlargacha. Tarmoq operatori quyidagi
funktsiyalarni amalga oshirishga imkon beradigan tarmoq yoki aloqa xizmatlarini
boshqarish markaziga ega bo'lishi kerak:
- mavjud tarmoqlarni optimal boshqarish va istiqbolli tarmoqlarni loyihalashni
amalga oshirish;
- yangi foydalanuvchilarni jalb qilish va qo'shimcha daromad manbalarini
yaratish uchun yangi xizmatlarni tezkor joriy etish;
- foydalanuvchilarga xizmat ko'rsatishning standart sifatini ta'minlash, shu
jumladan nosozliklardan keyin uskunani tiklash vaqtini minimallashtirish va
foydalanuvchilarga texnik yordam ko'rsatish;
- minimal xarajatlar bilan optimal operatsion xarajatlarga erishish.
Kalit so'zlar: Telekomunikatsiya, tarmoqni bajarish vazifalari, xavfsizlikni
boshqarish, Tarmoqni ishlashi haqida malumot
Asosiy qism: Telekommunikatsiyalarni boshqarish tizimini ishlab chiqish va
joriy etish muammosini hal qilish uchun Xalqaro elektro-aloqa ittifoqi (XEI)
telekommunikatsiyalarni boshqarish tizimini (tarmoqni) mantiqiy tavsiflash usuli
bo‘lgan TMN – modelidan (Telekommunikatsiyalarni boshqarish tarmog‘i)
foydalanishni
tavsiya
qiladi.
Ushbu
kontseptsiya
telekommunikatsiyalarni
boshqarishning ko'p bosqichli iyerarxik tuzilishini nazarda tutadi.
Model besh bosqichdan iborat bo’lib, ular:
1) tarmoq uskunalarini o'z ichiga olgan tarmoq elementlari darajasi: kanallar,
kommutatsiya tizimlari, multipleksorlar, kanal hosil qiluvchi uskunalar va boshqalar;
2) tarmoq elementlarini boshqarish darajasi - alohida tarmoq elementlarini
boshqaruvchi elementar boshqaruv tizimlarini ifodalaydi (bu daraja boshqaruv
54
tizimining yuqori darajalarini muayyan uskunani boshqarishning tafsilotlari va
xususiyatlaridan ajratib turadi);
3) tarmoqni boshqarish darajasi - oldingi darajadagi boshqaruv tizimlarining
ishlashini muvofiqlashtiradi, kanallar konfiguratsiyasini boshqaradi, turli
texnologiyalarning transport tarmoqlarining ishini muvofiqlashtiradi va hokazo (bu
darajadagi tarmoq foydalanuvchilar o'rtasida xabarlarni uzatib bir butun bo’lib
ishlaydi);
4) xizmatlarni boshqarish darajasi - tarmoq faoliyatining abonentlar yoki boshqa
xizmat ko'rsatuvchi provayderlar bevosita duch keladigan jihatlarini qamrab oladi va
quyidagi funktsiyalarni bajaradi: xizmat ko'rsatish sifatini nazorat qilish, xizmat
ko'rsatish shartnomalari shartlariga rioya etilishini nazorat qilish, abonentni boshqarish
va xizmatlarni ro'yxatdan o'tkazish, foydalanuvchilarni qayd etish, qo‘shish yoki
o‘chirish, manzillarni belgilash, hisob-kitoblarning avtomatlashtirilgan tizimlarini
tashkil etish, tashqi boshqaruv tizimlari bilan o‘zaro aloqalar;
5) biznesni boshqarish darajasi - tarmoqqa egalik qiluvchi tashkilot faoliyatining
moliyaviy jihatlarini hisobga olgan holda tarmoqni strategik boshqarishni amalga
oshiradi.
Tarmoqni boshqarish vazifalari funktsional sohalarga bo'linadi:
1)
Tarmoq konfiguratsiyasi va nomlarini boshqarish - tarmoq elementlari
va butun tarmoq parametrlarini o'rnatadi va o'zgartiradi. Ushbu vazifalar guruhi
yordamida
tarmoq
manzillari,
identifikatorlar,
kommutatsiya
stantsiyalari,
marshrutizatorlar, foydalanuvchi-tarmoq interfeyslari va boshqalar kabi elementlarning
geografik joylashuvi aniqlanadi. Tarmoq konfiguratsiyasi odatda xaritada uning
elementlari orasidagi haqiqiy ulanishlar orqali ko'rsatiladi. Tarmoq va uning
elementlarining konfiguratsiyalari avtomatik, yarim avtomatik va foydalanuvchining
shaxsan o’zi orqali amalga oshirilishi mumkin.
2) Nosozlik oqibatlarini boshqarish - bu funktsiyalar guruhi tarmoqdagi
nosozliklar va nosozliklar oqibatlarini aniqlash va bartaraf etishni (xato xabarlarini
ro'yxatga olish, ularni berilgan atribut bo'yicha filtrlash, nosozliklar sabablarini tahlil
qilish), marshrutlash xatosi xabarini o'z ichiga oladi va shu kabi muammolarni
nazoratga olishda mutaxassislarni jalb qilish talab etiladi. Umumiy foydalanishdagi
telekommunikatsiya tarmoqlarida nosozliklarni boshqarish ham avtomatik, ham yarim
avtomatik tarzda amalga oshirilishi mumkin. Yarim avtomatik rejimda boshqaruv
tizimi hujjatlarni tuzadi, tiklash ishlarining bosqichlarini nazorat qiladi va
55
muvaffaqiyatsiz elementlarni tiklash operatsiyasi mutaxassislar tomonidan amalga
oshiriladi.
3) Samaradorlikni boshqarish - ushbu vazifalarning o'ziga xos funktsiyalari:
- foydalanuvchilarga xizmat ko'rsatish darajasi to'g'risidagi kelishuv (SLA -
Services Level Agreement) bajarilishini nazorat qilish;
- aloqa yo'nalishlari yoki virtual ulanishlarning harakat intensivligini nazorat
qilish;
- tarmoq elementining mavjudligi koeffitsientini aniqlash (uzatish tizimi,
kommutatsiya stansiyasi, paketli kommutatsiyalangan tarmoqdagi uchdan uchiga
virtual ulanish);
- rejalashtirish va operatsion boshqaruv maqsadlari uchun tarmoqning ishlashi va
ishonchliligini tahlil qilish.
4) Xavfsizlikni boshqarish - ma'lum bir tarmoq boshqaruv tizimi bo’lib,
xavfsizlikni boshqarish funktsiyalariga ega bo'lmasligi mumkin. Telekommunikatsiya
tarmog'i operatori foydalanuvchining autentifikatsiyasini, ruxsatni boshqarishni,
tarmoq resurslariga kirish huquqlarini tayinlashni va tekshirishni ta'minlaydigan
maxsus xavfsizliknii boshqaruvchi texnologiyalarini sotib olishi mumkin.
5) Tarmoqning ishlashi haqidagi hisobot - ulanishlar, kanallar, xizmatlar kabi
tarmoq resurslaridan foydalanishni ro'yxatga olish, ushbu va boshqa resurslardan
foydalanganlik uchun haq olish funktsiyalarini o'z ichiga oladi.
Xulosa qilib aytganda telekommunikatsion tarmoqlar ko’p bosqichli bo’lib ularni
to’g’ri boshqarishda, imkoniyatlaridan to’laqonli foydalanishda va xavfsizligini
ta’minlashda operator kerak bo’ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Lashina, M.V. Iqtisodiyot va marketingda axborot tizimlari va texnologiyalari:
Darslik - M.: KnoRus, 2018;
2. Odintsov, B.E. Iqtisodiy faoliyatni boshqarishda zamonaviy axborot
texnologiyalari (nazariya va amaliyot): Darslik - M .: Vuzovskiy darsligi, 2018;
| 