|
Tema: Tálim quralları tálım texnologiyasinıń quramı
|
| bet | 1/2 | | Sana | 18.12.2023 | | Hajmi | 56,5 Kb. | | #122165 |
Bog'liq OZIM XABAR TEX
Tema: Tálim quralları – tálım texnologiyasinıń quramı
Joba
Tálim quralları.
Tálim quralları hám olardıń wazıypaları
Tálim qurallarinıń klassifikatsiyası
Tálim metodları tálim quralları menen birgelikte qollanıladı. Tálim quralları - bul jańa bilimlerdi ózlestiriw ushın oqıtıwshı hám oqıwshılar tárepinen paydalanilatuǵın obekt. Tálim quralları sabaq barsında úlken áhmiyetke iye. Tálimniń barlıq quralları tálim maqsetlerin nátiyjelı ámelge asıradı.
Didaktik qurallar degende - oqıw hám kórgezbeli qóllanbalar, kórsetiwli apparatlar, texnikalıq qurallar túsiniledi. Tálim quralları ózinde oqıw -tárbiyalıq maqsetke erisiw ushın zárúr bolǵan materiallıq yamasa ruwxıy qádiriyatlardı sáwlelendiredi. Ádetde olar tálim metodlarına uyqas jaǵdayda paydalanıladı. Biraq eger metodlar «qanday oqıtıw» sorawına juwap bersa, qurallar bolsa, «onıń járdemınde nenı oqıtıw» kerek degen sorawǵa juwap beredi. Dástúriy túrde qolanilatuwǵın tálim qurallarına sabaqlıq, súwretler, kesteler, oqıw ustaxanası úskeneleri, laboratoriyalar, informaciya quralları, oqıw procesin shólkemlestiruw hám basqarıw quralları kiredi. Didaktik qurallar metodlar sıyaqlı bilimlendiriwge tiyisli, tárbiyalıq hám rawajlantıratuǵın funktsiyalardı atqaradı. Bunnan tısqarı oqıwshılardıń oqıw -biliw iskerligin payda etiw, basqarıw hám baqlaw wazıypaların atqaradı.Didaktik qurallar audiovizuallik tolıq maǵlıwmatlardı motivatsion, informaciya, tálim procesin basqarıw, optimallastırıw funktsiyaların atqaradı. Pándı oqıtıw menen baylanıslı túrde tálim quralı saylanadı. Oqıtıwshı óziniń qálewı boyınsha kórgezbeli material, oqıw qóllanbadan paydalanıwı múmkin. Tálim quralın qóllawdıń taǵı bir tárepi álbette tálim procesiniń strukturalıq bólegi retinde sáwlelendiriwi bolıp tabıladı. Tálim quralın tańlap alıw tálim metodın tańlap alıw menen baylanıslı. Eger tálimnıń aktiv metodı (kitap menen islew, shınıǵıwlardan) paydalanilsa, ol jaǵdayda halda oqıw qóllanbaları, sabaqlıqlar hám tálimniń texnikalıq qurallarınan paydalanıladı.
Tiykarınan tálimniń aktiv-texnikalıq quralları ámeliy metodlarda paydalanıladı. Tálimniń aktivlikti salıstırǵanda kem talap etetuǵın metodları (oqıwshılar esitedi, yaǵnıy gúrriń, lekciya, túsindiriw, ekskursiya) tálimniń kórgezbeli qurallarından paydalanıladı. Tálimniń kórgezbeli quralları pedagogdıń ózi tárepinen dúzilgen bolıwı múmkin. qurallardıń qálegen túrinen paydalanıwda ólshew hám sáykeslikke itibar beriw kerek. Mısalı, kórgezbeli qurallardıń sanı jeterlı bolmawi bilimlerdiń sapasına tásir kórsetedi, biliwge qızıǵıwshılıqtı tómenletedı, obrazlı oylawdı rawajlandirmaydi. Olardan hádden tıs paydalanıw oqıwshılardıń úyrenilip atırǵan pánge jeńıl-jelpı qarawına alıp keledi. Quramalı temalardı úyreniwde 4-5 demonstratsiya optimal esaplanadı.
Tálim quralları klassifikaciyası anıq hám birden-bir bolıwı múmkin emes. Tálim quralınıń áhmiyetli tárepi olardıń birgelikte qollanılıwı bolıp tabıladı hám hesh qashan bir-birin biykar etpeydi. Oqıtıwshınıń wazıypası - sabaq procesin aktivlestiruv ushın tálimniń nátiyjeli quralın tańlap aladı.
Tálim quralların klassifikaciyalawda túrli tiykarlarǵa kóre jantasıw múmkin:
- iskerlik sub'yektiga kóre;
- iskerlik ob'yektiga kóre;
- oqıw informaciyaına munasábetine kóre;
- oqıw processindegi wazıypasına kóre.
Iskerlik sub'yekti boyınsha tálim quralları úyretiw hám úyreniwge bólinedi.
Úyretiw quralları. Mısalı, kórsetiwli-tájiriybe quralları. Bunday qurallar oqıtıwshı tárepinen temanı túsindiriw hám bekkemlew ushın qollanıladı.
Úyreniw quralları. Mısalı, laboratoriya -praktikum quralları. Bunday qurallar oqıwshılar tárepinen jańa bilimlerdi iyelew ushın qollanıladı. Didaktik qurallar oqıtıwshı hám oqıwshınıń ıskerlıgıne qaray,
ekige bólinedi. Birinshisine , zatlar oqıtıwshı tárepinen tálimniń máqsetlerin nátiyjeli realizatsiyalaw ushın qollanilsa,
ekinshisi - bul oqıwshılardıń individual quralları, sabaqlıqlar, dápterler. Bunnan tısqarı didaktik qurallar oqıtıwshı hám oqıwshılar iskerlik túrine kóre sport quralları, botanika hám geografiya maydanshası, kompyuterlerge de bólinadi. Iskerlik obektlerı boyınshada tálim quralları ekige bólinedi:
Material tálim quralları. Bul oqıw qóllanbaları, sabaqlıqlar, kesteler, maketlar, modeller, oqıwtexnik qurallar, mebel, oqıw-laboratoriya apparatları, kórgezbeli qurallar bolıwı múmkin.
Ideal tálim quralları - bular pedagog hám oqıwshılar jańa bilimlerdi iyelewde qollanılatuǵın qurallar: sızılmalar, sxemalar, diagrammalar, suwretleytuǵın, kórkem óner, sóylew, xat hám basqalar. Ideal qurallar - bul «pıkırler haqqındaǵı pikirler» oqıtıwshı olardı úyretiw ushın belgilengen formada kórsetiwi zárúr. Mısalı, materializatsiya - abstrakt simvollar formasında kórsetiletuǵın qural (grafiklar, kesteler, sızılmalar verbalizatsiya - sóylew bayanı formasında kórsetiletuǵın qural (analiz, talqılaw, dálillew).
Material hám ideal qural bir-birin toldıradı. Material tálım qural qızıǵıwshılıq hám dıqqattı oyatıw, ámeliy háreketlerdi ámelge asıruw menen baylanıslı bolsa, ideal qurallar - logikalıq talqılaw. Materialdı tushuntirish, sóylew mádeniyatı, yad alıw menen baylanısli. Oqıw informaciyasına munasábetine kóre tálim quralları jańa materialdı úyreniw quralları, tákirarlaw, bekkemlew, ulıwmalastırıw quralları, bilimlerdi qadaǵalaw quralları, oqıw procesin shólkemlestiruwdı basqarıw quralları hám informaciya qurallarına bólinedi. Oqıw processindegi wazıypasına kóre tálim quralları kommunikatsiya (baylanıs) hám oqıw jumısları qurallarına klassifikaciya etiledi. Oqıw jumısı wazıypa, mashqala, máselelerdi sheshiw, túrli shınıǵıwlardı orınlaw procesi bolıp tabıladı. Tálim - kommunikatsiya (baylanıs) oqıtıwshı hám oqıwshılardıń oqıw iskerligi esaplanatuǵın kommunikativ-iskerlikli process. Kommunikatsiya - bul kodlaw (oqıtıwshı sóylewindegi atamalarda ), uzatıw (jazılıw ) hám oqıwshılardıń informaciyanı qabıllawı (túsiniw hám dáslepki eslep qalıw Didaktik qurallar sezim qılıw, seziw ushın paydalanıwına kóre de klassifikaciya etiledi. Bunday baylanıslılıqqa kóre didaktik qurallar vizual (kóriw) - haqıyqıy (original) zatlar yamasa túrli obrazlı ekvivalentleri, diagrammalar, kartalar ; audial (esitiw) - radio, magnitofon, muzıka ásbapları ; audioizual (kóriw-esitiw) - dawıslı filmler, televidenie, kompyuterler, didaktik mashinalar, elektron sabaqlıqlar. Tálimniń texnikalıq quralları bul ózinde oqıw - informaciyaların ekranlı -dawıslı sáwlelendiriwshi ásbap hám úskeneler bolıp tabıladı. Olarǵa tómendegiler kiredi: oqıw kinofilmlari; diafilmlar; kompyuterler; magnitofon qayısları ; radioe**tirish; teleko'rsatuvlar. Tálimdiń texnikalıq quralların tómendegi túrlerge ajıratıw múmkin: informaciya ;
aralas (kombinatsion);
trenajyor ; bilimlerdi baqlaw quralları ;
audiovizual qurallar.
Ta'limning texnikalıq quralları tómendegi funktsiyalardı atqaradı tálimdiń sapası hám natiyjeliligin asıradı ;
oqıw procesiniń jedellashuvini támiyinleydi;
oqıwshılardı aqıl etiwge jóneltiredi; oqıwshılarda bilimlerdi iyelewge salıstırǵanda úlken qızıǵıwshılıq payda etedi;
dúńyaǵa kózqarastı, isenimdi, oqıwshılardıń etikalıq túsin qáliplestiriwge járdem beredi; oqıw jumisına salıstırǵanda oqıwshılarda emotsional munasábetti asırıwdı támiyinleydi;
bilimlerdi qadaǵalaw, ózinen-ózi baqlawdı támiyinleydi. Respublikamız mekteplerinde hár túrli oqıw quralları, sabaqlıq, oqıw qollanbası, xrestomatiya, shınıǵıwlar jıynaǵı, sózlik, enciklopediya, xabarnama, t.b., kórsetpeli qurallar: súwret, plakat, sxema, karta, sızılma, keste, diagramma, mulyaj, chuchela, kartochka, al`bom, t.b., texnikalıq qurallar; diafil`m, diapozitiv, kinofil`m, video magnitofon, televidenie, magnit lentasındaǵı jazıwlar, gramplastinka, oqıtatuǵın mashinalar, lingafon kabineti, fil`moskop, epidioskop, kodoskop, kinoproektor hám basqalar barǵan sayın keń qollanılmaqta.
Keyingi jılları oqıtıwdıń texnikalıq qurallarına onıń jańa túrleri: komp`yuter hám internet qosıldı. Olardan paydalanıp oqıtıw procesin Komp`yuter. Komp`yuterdiń islenip shıǵılıwı menen oqıtıwdı komp`yuterlestiriw jańa zaman talabına aylandı. Onıń oqıtıw procesinde qollanılǵanına kóp waqıt bolǵan joq. Biraq usı azǵana waqıt ishinde komp`yuterdiń oqıtıwdaǵı áhmiyeti oǵada kúshli sezilmekte. Sebebi komp`yuter muǵallimniń oqıtıwdaǵı, oqıwshınıń oqıwındaǵı zamanagóy, texnikalıq qural sıpatında bilim beriwde hám bilimdi ózlestiriwde úlken imkaniyatlarǵa iye.
Baslawısh klasslarda komp`yuter oqıwshılardı oqıw hám esaplaw kónlikpeleri menen qurallandırıwda keń qollanılmaqta. Máselen, oqıwshılar matematikadankomp`yuter járdeminde qosıw, alıw, kóbeytiw hám bóliw ámellerin orınlawǵa, hár túrli didaktikalıq oyınlar oynawǵa, ana tilinen shınıǵıwlar islewge úyrenedi.
Joqarı klasslarda komp`yuterden barlıq pánlerdi oqıtıwda paydalanıladı. Mısalı, biologiya sabaqlarında komp`yuterde paxtanıń qurılısı modellestiriledi, ximiya sabaq-larında hár túrli reakciyalar islenedi, Qaraqalpaqstan tariyxı sabaqlarında xronologiyalıq kesteler dúziledi. Ózbekistan geografiyası sabaqlarında ayırım aymaqlarǵa ekonomikalıq tallaw jasaladı, t.b. Komp`yuter járdeminde oqıwshılarǵa pán (tema) boyınsha kórsetpeli maǵlıwmatlar, másele, mısal, shınıǵıw, test hám basqa materiallar tez usınılıwı hám tez sheshiliwi múmkin.
Oqıtıw procesinde komp`yuterdi qollaw ushın pán metodistleri tárepinen belgili tilde, algoritmde plenkaǵa jazıl-ǵan arnawlı oqıtıw baǵdarlamaları dúziledi. Oqıwshılar dáslep komp`yuterde ol baǵdarlamanıń ayırım bólimlerin orınlawǵa, keyin pútin baǵdarlamanı orınlawǵa úyrenedi
|
| |
