72
15-mavzu:
TEMIR-BETON MAHSULOTLARI VA KONSTRUKSIYALARINI ARMATURALASH
Reja:
1. Polatli armatura tasnifi.
2. Po‘lat armaturalarining asosiy turlari.
Temir-beton mahsulotlari va konstniksiyalarini armaturalash. Beton boshqa tosh
materiallari kabi egilish va cho‘zilishga
qarshiligi past, lekin armatura bilan birgalikda uning
mexanik xususiyatlari yaxshilanadi.
Betonning mexanik xususiyatlari yaxshilanishiga armatura va betonning yaxshi
tishlashishi sabab bo‘lib, bu ikki material orasidagi yukning ratsional bo‘linishini ta’minlaydi.
Birgalikda ishlash muhimligi po‘lat va betonning
issiqlikdan kengayish, qiymatining
yaqinligi bo‘lib, aloqa hududida haroratning o‘zgarishida ichki kuchlanish kamayadi va bundan
tashqari beton armaturani korroziyadan mustahkam saqlaydi. Shuning uchun beton
konstruksiyalar armaturalanadi. Tishlashishni
oshirish uchun davriy profilli, shuningdek,
payvandlangan to‘r va karkaslar qo‘llaniladi.
Polatli armatura tasnifi.
Betonni armaturalashda, asosan, uglerodli va past legirlangan
po‘lat armaturadan foydalaniladi.
Po‘lat armatura quyidagicha tasniflanadi: asosiy texnologiyasi bo‘yicha – qizdirib
prokatlangan,
termik mustahkamlangan, sovuq holda tortilgan; konstruksiyada qo‘llash
sharoitiga ko‘ra – zo‘riqtirilgan va zo'riqtirilmagan; profili bo‘yicha silliq va davriy profilli;
kimyoviy tarkibi bo‘yicha – asosiy kimyoviy elementlar tarkibida aniqlanishi bo'yicha
markalarga ajratiladi; xususiyati bo‘yicha – yumshoq va qattiq; yetkazib berish sharoiti bo‘yicha
– novdali (prutkovy) va o'ramli (buxta) po‘lat armaturalar. Novdali po‘lat sterjenlar uzunligi 6-
12 m ko‘rinishda, alohida buyurtma uchun 18 m gacha va hatto 25 m gacha, diametri 10 mm dan
ortiq, og‘irligi 5 t gacha bo‘lgan pachkalar holida yetkaziladi. Diametri 10
mm dan kam va
uzunligi 200 m gacha bo‘lgan, shuningdek, o‘rama simli armaturalar o‘ralgan (buxta) holda
yetkazib beriladi.
Mamlakatimiz sanoatlarida har xil fizik-mexanik xossalarga ega bo‘lgan 3-90 mm
diametrda po‘latli armatura ishlab chiqariladi (14.1-jadval).
Po‘lat armaturalar ekspluatatsiya davrida juda chidamli.
Po‘lat armaturaning asosiy xarakteristikasi – me’yoriy qarshilik bilan xarakterlanadigan
uning cho‘zilishga bo‘lgan mustahkamligidir.
Simli armaturalar va ular asosidagi eshilgan (пряд) va arqon (канат) ko‘rinishidagi
mahsulotlaming mexanik xususiyatlari shartli
elastiklik chegarasi s
0,01
va shartli oquvchanlik
chegarasi s
0.2
, chunki elastik bo‘lmagan deformatsiya sinash davrida cho‘zilishga berilishi
o‘lchash bazasida 0,01 va 0,2 % ga yetishi bilan xarakterlanadi.
Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarda sim mustahkamligidan to‘liq foydalanish uchun
shartli
oquvchanlik chegarasi s
0.2
vaqtinchalik qarshilikka yaqinlashishi va natijada armaturani
cho‘zishdagi plastik deformatsiyaning kamayishiga olib kelishi zarur. Sanoatimizda ishlab
chiqariladigan o‘ta pishiq sim, eshilgan ip va arqonlar o‘ta elastiklikka egadir: σ
0.01
> 0,6 σ
v
;
σ
0.2
> 0,8 σ
v
.
