vositalar komplekslari esa – har xil turdagi ta’minlash
komplekslari va
komponentlari majmuidan tashkil bo‘ladi. Vazifasi ishlab-chiqarish-texnikaviy
bo‘lgan mahsulotlarga taalluqli kombinatsiyalashgan ALTVKlar ikki turga
bo‘linadi:
dasturaviy-metodik kompleks (DMK);
dasturaviy-texnikaviy kompleks (DTK).
Dasturaviy metodik kompleks loyihalash ob’ekti (ob’ektning bir yoki bir
necha qismi yoki bir butun ob’ekt) bo‘yicha tugal loyiha echimini olish yoki
unifikatsiyalashgan protseduralarni bajarish uchun zarur bo‘lgan dasturaviy,
informatsion va metodik ta’minotlar (matematik va lingvistik ta’minotlar
komponentlari bilan birga) komponentlarining o‘zaro bog‘langan
majmuidan
iborat.
Vazifasi bo‘yicha DMKlar umumtizimiy DMKlarga va bazaviy DMKlarga
bo‘linadi; bazaviy DMKlar o‘z navbatida muammoga yo‘nalgan va ob’ektga
yo‘nalgan DMKlarga bo‘linadi.
Dasturaviy-texnikaviy kompleks DMKlarning texnikaviy ta’minotning
komplekslari va (yoki) komponentlari bilan o‘zaro bog‘langan majmuidan iborat.
Vazifasi bo‘yicha DTKlar avtomatlashtirilgan ish joyi (AIJ) va markaziy
hisoblash komplekslari (MHK)ga bo‘linadi.
Vositalar komplekslari o‘zlarining hisoblash va informatsion resurslarini
birlashtirib nimtizim yoki butun tizimlarning lokal hisoblash tarmoqlarini tashkil
qilishi mumkin.
Dasturiy informatsion, metodik,
matematik, lingvistik va texnikaviy
ta’minot turlarining komponentlari vositalar komplekslarining tarkibiy qismi
hisoblanadi.
ALTVK funktsiyalarini samarali bajarishi vositalar komplekslari tarkibiga
kiruvchi komponentlarni sotib olinadiganlari bilan o‘zaro moslashuvini
ta’minlagan holda ishlab chiqish hisobiga erishilishi kerak.
8.2-rasm. ALT vositalari kompleksi va komponentlarining turlari
Loyihalanayotgan ob’ektlar parametrlariga misollar.
Porshenli kompressorlar uchun:
chiquvchi parametrlar –
kompressor unumdorligi, dvigatel quvvati,
yonishning maksimal bosimi, sikllar soni, yonilg‘i sarfi;
Ichki parametrlar – klapanlardan oqib o‘tish koeffitsienti, ishqalanish
koeffitsientlari, ichki bo‘shliqlarning geometrik o‘lchamlari;
Tashqi parametrlar – atrof-muhit harorati, so‘rishning birinchi bosqichida
gaz bosimi, chiqarish tizimidagi qarshilik.
Elektron kuchaytirgichlar uchun:
chiquvchi parametrlar – o‘rta chastotalarda kirish qarshiligi, yoyilib ketish quvvati;
ichki parametrlar –
rezistorlar qarshiligi, kondensatorlar sig‘imi, tranzistorlar
parametrlari;
Tashqi parametrlar – yuk sig‘imi va qarshiligi, ta’minlash manbalari
kuchlanishlari.
Optik pribor uchun:
chiquvchi parametrlar – sferik abberatsiya, koma, asttimatizm,
tizimning fokus
masofasi;
ichki parametrlar – linzalar sirtlarining radiuslari va ular orasidagi masofa;
tashqi parametrlar – atrof-muhit harorati va sh.k.
Chiquvchi, ichki va tashqi parametrlar sonini m, n, l orqali, bu
parametrlarning vektorlarini esa mos ravishda Y=(y1, y2, ..., ym), H=(h1, h2, ...,
hn), Q=(q1, q2, ..., ql) deb belgilaymiz. Tizimning xossalari ichki va tashqi
parametrlarga bog‘liq, ya’ni
Y = F (H, Q).
(1.1)
(1.1) bog‘lanishlar tizimi ob’ektning matematik modeliga misol bo‘ladi.
Bunday MM mavjudligi X va Q vektorlarning ma’lum qiymatlari bo‘yicha
chiquvchi parametrlarni osonlik bilan baholash imkonini beradi. Lekin (1.1)
bog‘lanishning mavjudligi uning ishlab chiquvchiga ma’lumligini va V vektorga
nisbatan xuddi shunday ochiq ko‘rinishda taqdim qilinishi mumkinligini
bildirmaydi. Odatda, (1.1) ko‘rinishdagi matematik
modelni faqat juda sodda
ob’ektlar uchungina olish mumkin bo‘ladi. Loyihalanayotgan ob’ektdagi
jarayonlarning matematik bayonining fazaviy o‘zgarishlar vektori V ishtirok
etadigan tenglamalar tizimining modeli beriladigan holat tipik bo‘ladi:
LV(Z)=
(Z).
(1.2)
bu erda: L – qandaydir operator,
Z – mustaqil o‘zgaruvchilar vektori; umumiy vektori; umumiy holda vaqt
va fazaviy koordinatalarni o‘z ichiga oladi;
(Z) – mustaqil o‘zgaruvchilarning berilgan funktsiyasi.
Fazoviy o‘zgaruvchilar ob’ektning fizikaviy yoki informatsion holatini tavsiflaydi,
ularning vaqtda o‘zgarishi esa ob’ektdagi o‘zgaruvchi jarayonlarni ifodalaydi.
