Birinchi mikrosxemalar yaratilganidan bir necha yil o’tib, 1969
yilda Intel
firmasi tomonidan ikki kilobit hajmga ega tezkor xotira mikrosxemasi yaratildi.
Unda birinchi marta 10000 dan ortiq tranzistor bitta kristallga joylangan edi.
Tezkor xotira qurilmasi bir turdagi xotira uyachalarining to’plami bo’lgani sababli
ularni bitta mikrosxemaga joylash anchagina oson kechdi. Lekin kompyuterning
boshqa qurilmalarini mikrosxema ko’rinishida ishlab chiqish bu qadar oson emas
edi, bu qurilmalarda
tranzistorlar
xotira
qurilmasidagi
kabi
regulyar
(takrorlanuvchi) tarzda joylashgan emas. Bu mikrosxemalarning topologiyasini
ishlab chiqish, ya’ni unda joylashtiriladigan minglab tranzistorlarning o’zaro
joylashishi va bir-biri bilan bog’lanishini bexato amalga oshirish eng qiyin va
tijorat tomonidan eng qimmat qadam edi.
Oradan ikki yil o’tib, 1971 yil shu kompaniya 4004 markali birinchi
mikrosxemaga joylangan protsessorni ishlab chiqdi. Bu mikrosxemalar keyinchalik
mikroprotsessor deb atala boshlandi. Bu mikrosxemaga
ikki mingdan ortiq
tranzistor joylangan bo’lib, u to’rt razryadli markaziy protsessor edi, ya’ni u ikkilik
sanoq sistemasidagi to’rt xonali sonlar ustida arifmetik va mantiqiy amallarni
bajara olar edi. Bu mikroprotsessor mikrokalkulyatorlar yasash uchun
mo’ljallangan edi. Lekin ularni buyurtirgan yapon firmalaridan biri buyurtmadan
voz kechdi va bu mikroprotsessorlar ochiq savdoga chiqarib yuborildi.
Raqamli elektronikaning bu yutug’i keng ommaga ma’lum bo’lib,
katta
shov-shuvga sabab bo’ldi. Oradan bir yil o’tib, kompaniya 1972 yil navbatdagi
mikroprotsessorni,
bu
safar
birinchi
sakkiz
razryadli
8008
rusumli
mikroprotsessorni sotuvga chiqardi. Bu bevosita kompyuterlarda qo’llash uchun
mo’ljallangan mikroprotsessor edi. Bu mikroprotsessor kompyuter arxitekturasi
(uning tarkibiy tuzilishi va ichki tuzilmasi) ni butkul o’zgarishiga olib keldi. 1976
yilda sotuvga chiqarilgan 8080 rusumli mikroprotsessor
kompyuter olamida
inqilob yasab, ommaviy shaxsiy kompyuterlarning paydo bo’lishiga olib keldi. Bu
mikroprotsessor va uning analoglari (yoki klonlari, ya’ni uning o’rnini bosa
oladigan, lekin boshqa kompaniyalar tomonidan ishlab chiqilgan mikrosxemalar)
Z80, KR580 va boshqalar asosida yaratilgan shaxsiy kompyuterlar bir necha yuz
dollar narxda ommaviy ravishda sotila boshlandi. Bu kompyuterlarni kompyuter
texnikasidan uzoq bo’lgan odamlar ham sotib ola boshladilar. Mikroprotsessorlarni
boshqa kompaniyalar ham ishlab chiqara boshladilar.
Ular orasida Zilog va
Motorola kompaniyalarini alohida ta’kidlash lozim. 8080 mikroprotsessori va
uning klonlari tarixda eng ko’p va eng uzoq ishlab chiqarilgan mikroprotsessor
hisoblanadi. Ular XXI asrning boshida ham uchinchi dunyo davlatlari tomonidan
ishlab chiqarilar edi. Unda bor-yo’g’i 6000 ta tranzistor bo’lib, uni ishlab chiqarish
keyinchalik juda arzonlashib ketdi. Bir vaqtlar bir
necha yuz dollar turgan bu
mikroprotsessor oxirgi paytda donalab emas, balki kilogrammlab sotila boshlandi.
Unga ko’plab dasturiy ta’minot ishlab chiqilganligi, sodda arxitekturasi, yangi
dasturlar ishlab chiqish osonligi tufayli bu mikroprotsessorlar
turli raqamli va
maishiy buyumlar: printerlar, monitorlar, videomagnitafonlar, televizorlar, musiqiy
markazlar, ossillograflar, liftlar, svetoforlar, avtomobillar, o’yinchoqlar, boshqarish
va kuzatish tizimlarida hamda boshqa joylarda keng ishlatilgan. Oxirgi paytda
boshqa umumiy va maxsus mikroprotsessorlarning arzonlashishi bilan bu
mikroprotsessorning qo’llanishi to’xtadi.
Intel protsessorlarining oilasi.
(1-jadval
