7
8-masala. Agrotexnika talablariga ko‘ra, donni uzoq vaqt saqlash uchun
uning namligi (kondension holati) – 14% bo‘lishi zarur. Agar yangi yig‘ishtirib
olingan donning namligi 22% bo‘lsa, uni kondension holatgacha quritilganda
massasi qancha foizga kamayadi (5-6-sinf matematika; qishloq xo‘jaligi asoslari,
texnologiya fani)?
9-masala. Silos bostirishda namligi 75% bo‘lgan ko‘k massa hosil qilish
uchun namligi 80% va 35% bo‘lgan o‘simliklardan qanchadan olish kerak (5-6-
sinf matematika; qishloq xo‘jaligi asoslari, texnologiya fani)?
10-masala. Metall konstruksiyali fermaning sterjeni uzunligi 5 dm bo‘lib, har
bir sterjen 2 dm dan uzayib boradi. 7 ta sterjenning uzunligini toping (5-rasm. 9-
sinf algebra; texnika, texnologiya fani)?
11-masala. Qulay sharoitda bitta bakteriya bir minutda ikkitaga ko‘payadi. 7
minutdan so‘ng bakteriyalar soni qancha bo‘ladi (6-rasm. 9-sinf algebra; biologiya,
texnologiya fani)?
5-rasm. 6-rasm.
12-masala. Ma’lumki, tokarlik stanogida kesish tezligi
мин
мм
Dn
V
/
1000
formula bo‘yicha hisoblanadi. Bunda D ishlov berilayotgan sirtning diametri (mm
hisobida), n – detalning bir minut-dagi aylanishlar soni. O‘zgaruvchi n ni
o‘zgarmas kattalik deb hisoblab tokarlik-revolver stanogi uchun
)
( D
t
V
bog‘lanish grafigini yasang.
5-расм
8
Bunda D=70 mm deb olib, 6-rasm n=70, 105, 158, 220, 330, 494 bo‘lgan
holatlar uchun grafik yasang (8-9-sinf algebra va kasb ta’limi).
Bunday masalalarni ko‘plab keltirish mumkin. Bulardan mehnat va kasb
ta’limi darslarida muntazam foydalanib borish orqali o‘quvchilarning fanlarga va
kasblarga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish, turli fanlarning turmushda va texnikada
qanday qo‘llanilishini ishonarli tarzda ko‘rsatib berish mumkin.
Yuqorida bayon etilgan ma’lumotlardan ayon bo‘ladiki, o‘quvchilarni
o‘qitish, tarbiyalash mashaqqatli ish hisoblanadi. Bunda o‘qituvchining eng
mashaqqatli ishlaridan biri shuki, u har bir o‘quvchining shaxsiy (individual)
xususiyatlarini hisobga olgan holda mashg‘ulotlarda barcha o‘quvchilarning
faolligiga erishishdan iborat. Bu o‘rinda o‘quvchining faolligi o‘z-o‘zidan
oshmasligini, balki bu ongli munosabat natijasi ekanligini yoddan chiqarmaslik
zarur. Modomiki, faollik onglilik natijasida vujudga kelar ekan, u ta’lim -tarbiya
ishining mazmuni, tashkil etish shakli, amalga oshirish metodlari va vositalarini
o‘zaro muvofiqlashtirishni taqozo etadi. O‘qituvchi ongli ravishda o‘quvchilarda
o‘qishga qiziqishini yanada oshirishi lozim.
“Inson hayoti bir manzildan ikkinchi manzilga qarab yuriladigan yo‘lga
o‘xshaydi. Bu yo‘lning tekis, ravonligi, past-balandligi ko‘p bo‘lar ekan. Biz bu
zamon bamisoli tog‘ oshayotgan odamlarmiz. Tog‘ yo‘li mardlik, jasoratni ham,
bag‘oyat hushyorlikni ham talab etadi,”
5
– degan edi sevimli shoirlarimizdan biri,
O‘zbekiston Qahramoni E.Vohidov. Xuddi shu singari o‘quvchilarga ta’lim-tarbiya
berish, ularni kasb-hunar tanlashga yo‘llash ham mashaqqatli ish hisoblanadi.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, umumta’lim maktablarida boshqa fanlardan
farqli ravishda “Texnologiya” fani mashg‘ulotlarida o‘quvchilarning faolligini
oshirish orqali ularda ishlab chiqarish sohalari haqidagi tushunchalarni
shakllantirishda katta imkoniyatlar mavjud. Chunki “Texnologiya” fani
mashg‘ulotlarida nazariy ta’lim amaliy ta’lim bilan uzviy bog‘lab olib boriladi. Bu
o‘quvchilarning mustaqil ishlashini, imkoniyat darajasida o‘z qobiliyatlarini
namoyon etishlarini ta’minlaydi. O‘quvchilar mashg‘ulotlar davomida o‘zlari
yaratgan buyumlarni ko‘rib quvonadi, yonidagi o‘rtoqlari yasagan buyumlar bilan
9
taqqoslaydi, yutug‘idan mag‘rurlanadi, kamchiligi bo‘lsa to‘g‘rilaydi. Bu esa
o‘quvchilarni mustaqil shaxs bo‘lib kamolga yetishishlaridagi ilk qadamlari
bo‘ladi. Bunday ishlarni tashkil etishda o‘qituvchining mahorati, xususan,
mashg‘ulot ko‘rinishiga qarab o‘qitish shakli va metodlarini qo‘llashi muhim
amiyatga egadir.
Keyingi paytlarda mamlakatimizda ta’lim sohasida katta o‘zgarishlar ro‘y
bermoqda. Buni ta’lim tizimini isloh qilishga qaratilgan direktiv hujjatlar, ta’lim
standartlari, o‘quv dasturlari va yaratilayotgan adabiyot-lar hamda qad rostlayotgan
yangi ta’lim muassasalari misolida yaqqol ko‘rish mumkin.
_________________________
5
Shomirzayev M.X., Karimov I.I. Texnologiya fanini o’qitishda innovatsion pedagogik
texnologiyalar.- T.: “Universitet”, 2020. – 167 b.
Shu bilan birga, o‘z yechimini kutib turgan ayrim ishlar ham mavjud.
Shulardan biri darslarda o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish, mustaqil
fikrlash va ishlay olish faoliyatiga o‘rgatishning yanada samarali shakl va
usullarini ishlab chiqib, hayotga tatbiq etishdir.
Ta’lim mazmuni yaxshilash, o‘qitishning turli xil faol usullaridan foydalanish
zamon talabiga aylanib qoldi. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi mehnatining natijasi
ko‘p jihatdan o‘quvchilarning faolligiga bog‘liqdir. Buning uchun o‘qituvchi
yangiliklar izlashi, tashabbuskorlik va ijodkorlik namunalarini ko‘rsatishi kerak.
Shuning uchun
“Texnologiya” fani darslarini takomillashtirish, bunda
o‘quvchilarning nazariy va amaliy ish faoliyatini faollashtirish, ularda faol
ishlashga oid mehnat ko‘nikmalarini shakllantirish katta ahamiyatga egadir, deb
hisoblash mumkin.
Yuqorida bayon qilingan fikrlarga asosan quyidagilarni xulosa qilish mumkin:
1. O‘quvchilarni ishlab chiqarishning asosiy bo‘g‘inlari, sohalari bilan
tanishtirishda, ularni mustaqil hayotga tayyorlashda va turli kasblarni tanlashga
yo‘naltirishda “Texnologiya” fani darslarida katta imkoniyatlar mavjud. Shu
sababli “Texnologiya” fani darslarini tashkiliy-uslubiy, ilmiy-texnikaviy, g‘oyaviy-
10
siyosiy tomondan puxta o‘tkazishga erishib borish har bir “Texnologiya” fani
o‘qituvchisining kasbiy burchidir.
2. “Texnologiya” fani darslarida o‘quvchilarning bilish faoliyatini
follashtirish, ularda ijobiy va ijodiy ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish – o‘ta
muhim pedagogik, psixologik, fiziologik va texnik-texnologik omillar orqali
amalga oshiriladigan murakkb jarayondir. Shuni unutmaslik kerakki, bu ishlarni
amalga oshirishda o‘qituvchining o‘rnini hech narsa bosa olmaydi. Shu sababli
avvalo o‘qituvchining o‘zi tinmay kasbiy mahoratini, ilmiy-uslubiy saviyasini
oshirib borishi kerak.
3. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, ta’lim-tarbiya ishlarida o‘quvchilarning
bilish faoliyatini faollashtirish, amaliy ishlarni tushun-gan holda bajarish
ko‘nikmalarini singdirish – asta-sekinlik bilan amalga oshiriladigan va uzoq davom
etadigan pedagogik faoliyat jarayonidir. Ya’ni o‘quvchi birdaniga faol, ishni tez va
mukammal bajaradigan bo‘lib qolmaydi. Shuning uchun bu ishlarda shoshma-
shosharlik qilish yaramaydi. Balki ishni uzoq istiqbolni ko‘zlagan holda chidam
bilan olib borishga to‘g‘ri keladi. Turli davrlarda yashab o‘tgan barcha buyuk
allomalar tomonidan yoshlarni yangicha yashashga va tafakkur yuritishga o‘rgatish
hamma vaqt ham davr talabi ekanligi ta’kidlangan. Bunda o‘quvchilarning
faolligini oshirish muhim ahamiyatga egadir. Chunki o‘quvchi ta’lim-tarbiya
jarayonida faol bo‘lsa – u a’lochi va jamoatchi o‘quvchi bo‘ladi. Shu ruhda
tarbiyalangan o‘quvchi esa kelajakda ham o‘zining bu xususiyatini saqlab qolgan
holda, hatto rivojlantirgan holda faol ishchi-xizmatchi, bir so‘z bilan aytganda,
jamiyatning faol a’zosi, fuqarosi bo‘lishi mumkin.
4. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘tiladigan “Texnologiya” fani
mashg‘ulotlarida o‘quvchilarga ta’lim-tarbiya berish va bu jarayonda ularning
faolligini oshirish uchun oddiy, ya’ni o‘qitishning an’anaviy shakl va metodlari
bilan bir qatorda innovatsion pedagogik texnologiyalardan ham foydalanish yaxshi
natija beradi. Bu ishlarning samaradorligini oshirish uchun avvalo shu ishlarni
amalga oshirish bosqichlarini oldindan puxta loyihalashtirib olish kerak.Odatda har
qanday odamga bilgan narsalari haqidagi ma’lumotlarni berish ular uchun unchalik
11
qiziq tuyulmaydi. Shuning uchun ham biz o‘quvchilarga bilishni xohlagan
narsalari haqida ma’lumot bersak ular uchun qiziqarliroq bo‘ladi.
| 