Til va madaniyat amaliy filologiya

Tabiiy tilni qayta ishlashda so‘zlar orasidagi masofani aniqlash algoritmlaridan foydalanish
71
belgilarini o‘zaro taqqoslash hamda Hamming masofasini aniqlovchi 
o‘zgaruvchi olishimiz va uni doimo o‘zgarishlar jarayonida oshirib 
borishimiz talab qilinadi. Misol qilib “daftar” hamda “maktab” 
so‘zlardan foydalanilganda ular orasidagi Hamming masofasini 
hisoblash ko‘rsatilgan. 
1-rasm. Hamming masofasini aniqlashga oid misollar
Boshqacha qilib aytganda, “daftar” so‘zidan “maktab” so‘zini 
hosil qilishimiz uchun 3 ta belgini o‘zgartirish yetarli bo‘ladi. 
Satrlarda belgilar soni tengligi orqali natijaga erishishimiz uchun 
faqatgini belgilar almashuvini qo‘llashimiz yetarli bo‘ladi. Xuddi shu 
usulda quyidagi misollarda ham Hamming masofasi hisoblanadi. 
1. “kun” va “tun” bir xil uzunlikdagi so‘zlar aynan 1 ta turli 
belgiga ega demak, ular orasidagi Hamming masofasi 1 ga teng 
bo‘ladi.
2. “uycha” va “uyat” so‘zlarida o‘zbek tilida ikkala so‘z ham 4 
ta harfdan iborat, lekin belgilar soni turli (mos ravishda 5 ta va 4 ta) 
bo‘lganligi sababli Hamming masofasini aniqlashning iloji yo‘q.
3. 00010011 va 01010111 ikkilik sanoq sistemasiga tegishli 
bo‘lgan ushbu sonlar orasidagi 3-va 6-belgilar farq qilganligi sababli 
Hamming masofasi 2 ga teng. 
O‘zgarmas n uzunlikdagi satr uchun Hammming masofasi n 
uzunlikdagi so‘zlar to‘plamining ko‘rsatkichidir (hamming fazosi deb 
ham ataladi). Chunki u musbat va simmetriya shartlarini bajaradi. 
Agarda ikki so‘zning Hamming masofasi 0 ga teng bo‘lsa, ular 
aynan bir xil bo‘ladi. Bundan tashqari ushbu qiymatlar uchburchak 
tengsizligini ham qanoatlantiradi. Haqiqatan ham, agar uchta a, 
b va c so‘zlari ko‘riladigan bo‘lsa, a satrning i-o‘rindagi qiymati 

72
Nizomaddin XUDAYBERGANOV, Shaxboz HASANOV 
b satrning i-o‘rindagi qiymati va c satrning xuddi shu qiymatlari 
solishtiriladigan bo‘lsa nazariya to‘g‘riligini ko‘rish mumkin 
bo‘ladi. Demak, a va c orasidagi Hamming masofasi a va b hamda 
b va c orasidagi Hamming masofalarining yig‘indisidan katta emas.
Ikkita ikkilik sanoq sistemasidagi a va b qiymatlar uchun Hamming 
masofasi a XOR b dagi birlar soniga teng. Ushbu qiymat esa kodlash 
nazariyasida xatolikni aniqlash va xatolarni tuzatish yo‘nalishida 
foydalaniladi [Derek, 2003, 255].
Tabiiy tilni qayta ishlash yo‘nalishida qisqa uzunlikdagi 
so‘zlar orasidagi masofalarni aniqlash hamda ularni to‘g‘irlash 
orqali foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bundan tashqari 
kodlash nazariyasi sohasida ham ikkilik sanoq sistemasida berilgan 
xatoliklarni aniqlash va bartaraf etish uchun samarali yechim bo‘la 
oladi. Katta hajmdagi matn yoki hujjatlar uchun foydalanish uchun 
yuqori samaradorlikka ega emas.

Download 0,51 Mb.