|
Tiykarg’i bo’lim 1 Kompaniya strategiyasin belgilewshi faktorlar
|
| bet | 1/3 | | Sana | 27.11.2023 | | Hajmi | 212.67 Kb. | | #106710 |
Bog'liq Kirisiw 29-M bosh ta\'lim metodlari va vositalari, Kiberxavfsizlik Asoslari 11-amaliy Ish, ПУТЕВОЙ ЛИСТ - копия, vjoAE2IjK7eR7F5xmVeM0kqxv-QMxNdn, QIBRSMI yong\'inga qarshi, metodika 15-mavzu, 500 TA TEST SAVOLLARI Sotsial psixologiya 12.05.2023 yangi, Choriyeva 5-mustaqil ish D, Choriyeva 4-mustaqil ish E......, Choriyeva D., Kirisiw, Erkin A\'zam. Shoirning to\'yi (qissa), axborot-12, OPERASION HISOB YORDAMIDA DIFFERENSIAL TENGLAMALAR VA TENGLAMALAR
Kirisiw
Tiykarg’i bo’lim
2.1 Kompaniya strategiyasin belgilewshi faktorlar
2.2 Strategiyani islep shig’iw
2.3 Kompaniya strategiyasinin’ qa’liplesiwine ta’sir etiwshi faktorlar
Juwmaqlaw
Paydalanilg’an a’debiyatlar
Kirisiw
Strategiya ulıwma tárizde firmanıń poziciyasin bekkemlew, qarıydarlardıń talapların qandırıw hám qoyılǵan maqsetlerge erisiwge qaratılǵan basqarıw rejesi bolıp tabıladı. Anıq strategiyanı tańlaw rawajlanıwdıń múmkin bolǵan túrli jolları hám usılları ishinen eń maqul variantin tańlap alıw bolıp esaplanadı.
Strategiyanı islep shıǵıw menedjerlerdiń tiykarǵı funkciyalarınan biri bolıp tabıladı. Strategiya qanshelli jaqsı oylanǵan hám ámelge asırılǵan bolsa kompaniya poziciyasi sonshelli kúsheyedi. Kompaniya menedjerleriniń shólkem iskerliginiń qanday túrleri menen shuǵıllanbaqshi hám keleshekte qanday bolıwdı qa’leydi degen máselege qarasları strategiyalıq kóriw dep ataladı.
Strategiyalıq kóriw biz kimbiz, ne qilip atirmiz, ne qılajaqpız degen sorawlarǵa juwap beredi. Geyde kompaniyalar óziniń wazıypasın nadurıs belgilep, onı tek paydada dep oylaydi. Biraq payda kompaniya atqaratuǵın jumıstıń nátiyjesi bolıp tabıladı. Tek payda alıwǵa qaratılǵan kompaniyanıń missiyasi kárxanalardı bir birinen parıqlaw imkaniyatın joǵaltadı. Hár bir kompaniya óziniń ko’rinisi, imidjine ıye boliwi kerek.
Strategiya ulıwma alǵanda kárxananıń abırayın bekkemlew, tutınıwshılardıń talapların qanaatlandırıw hám qoyılǵan maqsetlerge erisiwge qaratılǵan basqarıw jobası sanaladı. Anıq strategiyanı tańlaw - rawajlanıwdıń múmkin bolǵan turli jolları hám usillarınıń ishinen eń optimalın tańlap alıw bolıp esaplanadı.
Kárxananı basqarıw jobası tómendegi tiykarǵı funkciya hám bólimlerdi óz ishine aladı: támiynat, ondiris, finans marketing, xızmetkerler, ilimiy izertlewler hám islenbeler.
Strategiya - shólkemniń shólkemlesken wazıypa hám maqsetlerine erisiwde paydalanılatuǵın shólkemlesken háreketleri hám shólkemdi basqarıwǵa qatnası sanaladı. Sonıń menen birge biznes tarawın hám maqsetin belgilew, qısqa hám uzaq múddetli wazıypaların (baǵdarların) anıqlaw, maqsetke erisiw strategiyasın belgilep alıw strategiyalıq jobanı quraydı.
Strategiyalıq basqarıw - bul kompaniyanıń uzaq múddetli maqsetleri hám háreketlerine tiyisli basqarıw funkciyalarınan biri bolıp tabıladı. Strategiyanı qáliplestiriw (háreket qılıw tártibi) jáne onıń anıq qurallari basqarıwdıń tiykarǵı hám jaqsı basqarıw kompaniyasınıń a’himiyetli belgisi bolıp tabıladı.
Shólkemniń strategiyalıq basqarıwınan paydalanıwdıń abzallıǵı hár bir mámleket ekonomikasındaǵı zamanagóy jaǵday ushın júdá a’himiyetli bolıp tabıladı. Sonday etip, konseptual pikirlewge iye bolǵan hám házirgi yamasa keleshekke tiyisli bolıwınan qaramastan, tábiyaatta strategiyalıq qararlar qabıl ete alatuǵın menedjerlerdiń jańa áwladına bolǵan mútajlik úlken. Bul menedjerlerge olar kórgen shólkemdi jaratılıwina múmkinshilik beredi. Házirgi waqıtta, mámleketlerdiń ekonomikalıq jaǵdayı, ótken krizis fonında, júdá biyqarar bolıp qalıp atır, shólkem basshısınıń rawajlanıw ushın, oǵan boysinatuǵın shólkem ushın tuwrı strategiyalardı tańlaw qábiliyeti bólek áhmiyetke iye. Baslıq anıq hám tuwri maqsetke erisiw, arnawlı bir waqıt ishinde kerekli nátiyjelerdi alıw kerek. Maqset nátiyjeler hám strategiya olarǵa erisiw bolıp esaplanadı. Strategiya -strategiyalıq hám finanslıq wazıypalardı orınlaw ushın baslıqtıń quralı. Strategiyanı anıqlaw ushın shólkemniń ishki jaǵdayı hám sırtqı faktorlardı úyreniw kerek.
Tek bazarda óz kompaniyasınıń poziciyasin anıq kórsetip, bazardıń ayriqsha qásiyetlerin esapqa alǵan halda, basshi belgilengen maqsetlerge hám finanslıq nátiyjelerge erisiwge járdem beretuǵın strategiyanı jaqsılawdi anıqlawı múmkin.
"Strategiya" sózi grek tilinen kelip shıǵıp hám "urısta áskerlerdi jaylastırıw kórkem óneri" yamasa "generaldin’ kórkem óneri" degen mánisti ańlatadı. Bul áskeriy termin qániygeler, menedjment teoriyası hám ámeliyatınan keń paydalanılǵan. Menedjmentte shólkemniń strategiyası -shólkemniń missiyasi tárepinen anıqlanǵan ideal joybarǵa dáslepki jaǵdaydan háreket qılıw processinde shólkemlerdi basqaratuǵın principler kompleksi. Shólkemniń strategiyası joybarlastırılǵan háreketlerden hám ayirim jaǵdaylarda kerekli ózgerislerden ibarat. Shólkemniń ámeldegi strategiyası shólkem ishinde hám sırtında júz bergen waqıyalardı esapqa alǵan halda basshi tárepinen dúziledi. Strategiyanı islep shıǵıw ushın isbilermenniń uqıpı hám strategiyalıq pikirlew qa’biliyetine ıye boliwi kerek. Menedjer óz strategiyasın shólkemnen sırtta júz bergen waqıyalardı, atap aytqanda, qarıydarlardıń mútajliklerin, konkurentlerdin’ sońǵı háreketlerin, bazardıń múmkinshilikleri hám qawip-qa’terlerin, jańa biznes sharayatların maksimal dárejede esapqa alıwǵa háreket etiwi kerek.
Tiykag’i bo’lim
2.1 Kompaniya strategiyasin belgilewshi faktorlar
Bir qansha sharayatlar kompaniya strategiyasın qáliplestiriw processine kiredi. Faktorlardıń óz ara háreketi hám strategiyaǵa tásiri ózgerip turadı. Birdey sharayatta ámelge asırılatuǵın strategiyalar joq. Hátteki bir tarmaq ishindegi faktorlarǵa qarsı ilajlardı kompaniyalar óz strategiyası tiykarında ámelge asırıw lazım. Usı sebepli strategiyanı islep shıǵıw processinde ishki hám sırtqı faktorlardı analizlewge tuwra keledi.
Kárxana óz strategiyası quramına kiritiletuǵın maqsetler nızamlıq, sociallıq jaqtan jámiyetke hám mámlekettiń siyasatına, normativ hújjetlerge ham puqaralıq jámiyetke sáykes bolıwı shárt.
Maqsetlerdi qoyıw- biznes missiyasınıń arnawlı maqsetler qatarına aylanıw procesi sanaladı. Házirgi waqıtta shólkemniń hár bir bólimin kerekli tárepke baǵdarlaw procesi de usı formada baslanadı.
Maqsetler menedjer tabısqa erisiwi ushın áhmiyetli dep esaplanǵan áhmiyetli nátiyje ushın zárúr sanaladı. Arnawlı nátiyjeler ádette tarmaqtıń sheńberi hám dárejesin, jumıstıń rawajlanıwı, investiciyalardıń qaytımlılıǵın, dividendlerdiń ósiwin, bazardıń ólshemlerin, sapalı ónimniń yamasa texnologiyalıq liderliktiń abıroyın, turaqsız ekonomikada isley alıw qábiliyetin, diversifikaciya dárejesin, finanslıq qúdiretin, tutınıwshılarǵa xızmet kórsetiwin, qun boyınsha básekilese alıw qábiletin óz ishine alıwı múmkin.
Dúnyadaǵı belgili kompaniyalardıń maqsetlerine mısal keltiremiz:
• Federal Express: Dún`yadaǵı eń úlken hám eń jaqsı transport kompaniyasi bolıw
• Alcan Aluminum: Eń arzan alyuminiy islep shıǵarıwshı kárxana bolıw.
• General Electric: Dún`yadaǵı eń qúdiretli básekiles bolıw, kompaniya biznesiniń hár tarawında bazardaǵı úlesi boyınsha birinshi yamasa ekinshi orındı iyelew.
• Atlas Corp: Arzan altın islep shıǵarıwshı ortasha islep shıǵarıwshı bolıw hám altın islep shıǵarıw kólemin jılına 125000 unciyaǵa jetkizip, 1500000 unciyag’a teń altın zapasına iye bolıw.
• Black and Decker: jańa ónimler islep shıǵarıwdı hám biznesti globallastırıwdı dawam ettiriw. Bul jerde de uzaq múddetli, hám qısqa múddetli maqsetler talap etiledi. Uzaq múddetli maqsetler eki qıylı boladı: birinshiden, olar uzaq múddetli maqsetlerge erisiwi ushın búgin ne islew kerekligin kórsetedi, ekinshiden bunday maqsetlerdiń bar bolıwı menedjerdi uzaq múddetli perspektivanı esapqa alǵan halda búgingi qararlardı qabıl etiwge umtıldıradı.
Qısqa múddetli maqsetler izbe izlik penen eń jaqın keleshekte qaysı nátiyjelerge operativlik penen erisiw kerekligin kórsetip beredi. Olar shólkemge tańlap alınǵan joldan barıwı ushın kerek bolǵan tezlikti de, isleniwi kerek bolǵan jumıslardıń talap etilgen dárejesin de (qashan hám qansha dárejede kóp jumıs isleniwi kerekligin) kórsetedi.
Shólkemniń maqset hám wazıypaları ashıq-aydın bolıwı lazım. Bazı kompaniyalardıń menedjerleri hár bir sheshiwshi nátiyje ushın maqsetlerdi belgileydi hám sońınan erisiw lazım bolǵan maqsetlerge qaray qatań háreket etedi. Ádette olardıń menedjerleri, iltimasqa hám jaqsı niyetlerge tayanatuǵın kompaniyalarǵa qaraǵanda tabısqa erisiwge jaqsı talaban boladı. Bul jerde «dáramattı maksimallastırıw», «qárejetlerdi kemeyttiriw», «ónimdarlıqtı arıttırıw», «sawda kólemin arıttırıw» sıyaqlı tayanısh terminlerdi isletpew kerek.
Strategiyalıq pikirlew ushın maqsetler ierarxiyasın basshılıqtıń barlıq dárejeleri ushın kompleks ráwishte belgilep alıw áhmiyetli. Bul barlıq menedjerler ushın wazıypaların anıqlastırıwdan basqa, olarǵa erisiwdiń reallıǵın da támiyinleydi (bul maqsetke proceske tómengi dárejedegi menedjerler de qatnasadı).
Kompaniya ushın akcionerler dáramatın arıttırıwdıń eń jaqsı jolı investiciyalardıń qaytıw tezligin arıttırıw strategiyasınan paydalanıwdı, bul bolsa kompaniya ónimdarlıǵın kórsetiwshi júdá jaqsı indikator bolıp tabıladı, yaǵnıy olardıń ónimdarlıǵı qansha joqarı bolsa, dividend tólew qábiliyeti de sonsha dárejede joqarı boladı. Bunnan tısqarı, investiciyalardıń tez qaytıwı kompaniya akciyalarına bolǵan talaptıń kúsheyiwine de alıp keledi.
2.2 Strategiyani islep shig’iw
Kompaniyanıń strategiyası haqqında aytqanda, bir tárepten, strategiya deterministik, yaǵnıy anıq joybarlastırılǵan hám basqa tárepten stokastik, yaǵnıy tosınarlı faktorlar tásiri astında qáliplesedi. Kompaniyanıń juwmaqlawshı strategiyasında arnawlı bir komponenttiń ústinligi kompaniyanıń islew ortalıǵınıń biyqararlıq dárejesine baylanıslı. Sırtqı ortalıqtıń biyqararlıǵı qanshellilik biyik bolsa, kompaniyanıń strategiyasında menedjerlerdiń tosınarlı dóretiwshilik jandasıwı jaǵdaydı bahalawǵa múmkinshilik beredi.
Sonday etip, strategiya - joybarlastırılǵan háreketler hám firmanıń jańa jaǵdayǵa iykemlesiwi, básekige shıdamlı ústinlikke erisiw ushın jańa múmkinshilikler hám básekige shıdamlı poziciyalarin ku’sheytiw ha’reketlerinin’ kombinaciyası.
Potencial strategiya hár bir zat penen shuǵıllanadı: tovarlar hám processler, klientler hám jetkizip beriwshiler, kompaniyanıń óz mápleri jáne onıń social sharayatları, basqarıwları hám basqalar. Tuwrı dúzilgen strategiya shólkemniń sheklengen resurslarin sırtqı hám ishki ortalıqtaǵı ózgerislerdi esapqa alǵan halda eń nátiyjeli tárizde tártipke salıw hám tarqatıw imkaniyatın beredi.
Izertlew, satıw, marketing, finans, miynet resursları - bul sıyaqlı strategiya pútkil kompaniya jáne onıń bólek baylanısı ushın zárúr bolıp tabıladı. Kompaniyanıń ulıwma strategiyası da’slep kompaniyanıń minez-qulqlarınan hám menedjerler tárepinen usınıs etilgen jańa ideyalardan kelip shıǵadı. Strategiyanı qáliplestiriwde kóplegen múmkin bolǵan variantlardan biri bazarda ózgerislerge juwap beretuǵın indikator retinde isleytuǵın menedjer jańa múmkinshilikler izleydi hám túrli waqıtlarda hám kompaniyanıń túrli bólimlerinde alınǵan túrli aǵıs hám júrislerdiń sintezatori esaplanadı.
Shólkem strategiyasi - bul kompaniyanı ha’zirgi jag’dayinan erispekshi bolǵan statusqa shekem bolǵan jol hám qalay etip jetkeriw múmkin degen máseleni sheshiw ushın kórsetpe esaplanadı. Ádette strategiya 4 dárejede islep shıǵıladı:
1) korporativ strategiya (kompaniya hám onıń iskerlik baǵdarları boyınsha ulıwma strategiya);
2) jumıs baǵdarı strategiyası (kompaniyanıń hár bir baǵdarı ushın strategiya);
3) funkcional strategiya (kompaniyanıń hár bir funkcional strukturası ushın strategiya);
4) ámeliy strategiya (tiykarǵı strukturalar: zavodlar, sawda bólimsheleri hám bólimler ushın);
"Strategiyalıq joybarlaw” - turaqlı ózgerip turatuǵın sırtqı ortalıqta uzaq múddetli maqsetlerge erisiw ushın kólem hám háreketler baǵdarın tańlaw.
Strategiya tek joqarı basqarıwshı apparat sheńberinde islep shıǵılıwı múmkin emes. Onı islep shıǵıwdıń tómendegi tórt basqıshtı ajıratıp alıw maqsetke muwapıq:
◼ korporaciya sheńberinde,
◼ bólimler sheńberinde
◼ funkcional sheńberinde
◼ tómengi dárejedegi menedjerler (dala komandirleri).
Kárxanaǵa (shólkemge) uzaq múddette básekige shıdamlılıqtı saqlap qalıw imkaniyatın beretuǵın strategiyanı islep shıǵıwdıń áhimiyeti asa úlken. Báseki ortalıǵında hám tez ózgeriwshen’ bazar konyunkturasinda shólkem tek ámeldegi iskerlikte resurslardan paydalanıw natiyjeliligin asırıw menen baylanıslı ishki mashqalalardi sheshiwge itibar qaratqan halda tabıslı isley almaydı. Shólkemniń sırtqı ortalıqtaǵı ózgerislerge iykemlesiwin támiyinleytuǵın strategiyanı islep shıǵıw a’himiyetli bolıp tabıladı.
Shólkemniń rawajlanıw strategiyasın islep shıǵıw procesi tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı:
1) shólkemniń missiyasin, onıń maqsetin, sociallıq-ekonomikalıq ro’lin anıqlaw;
2) shólkemniń strategiyalıq maqsetlerin qáliplestiriw;
3) sırtqı ortalıqtı analiz qılıw;
4) shólkemniń ishki múmkinshiliklerin, onıń kúshli hám hálsiz táreplerin analiz qılıw;
5) strategiyalardi islep shıǵıw hám analiz qılıw variantları (strategiyalıq alternativalar) hám strategiyanı tańlaw;
6 ) strategiyanı ámelge asırıw;
7) strategiyalıq qadaǵalaw, strategiyanı bahalaw.
Missiya- Shólkem bazar mútajliklerinen kelip shıqqan halda, básekiles ústemshilikler hám tosqınlıqlardıń bar ekenliginen kelip shıqqan halda, ózi jo’nelisine iye rawajlanıw baǵdarın xarakteristikalaydı.
Keleshektegi strategiyalıq maqsetler strategiyalıq kórinisin anıqlawǵa múmkinshilik beredi. Strategiyalıq joybarlawdıń bir bólegi retinde maqsetlerdi túrli jollar menen analizlew múmkin. Ádette, tómendegi maqsetler túrleri ajratıladı:
Bazar (bazardıń qaysı segmentin qamtıp alıw joybarlastırılǵan, shólkemniń tiykarǵı iskerliginde qanday ústin ta’repler bar);
Islep shıǵarıw (qaysı texnologiyalar zárúr iskerlik kólemin hám jumıs, xızmetler sapasın támiyinleydi);
Finanslıq-ekonomikalıq (finanslıq támiyinlewdiń tiykarǵı derekleri ne hám prognozlı finanslıq nátiyjeler saylanǵan strategiya);
Social (shólkem iskerligi pútkil jámiyet yamasa onıń bólek qatlamlarınıń arnawlı bir social mútajliklerin qandırıwdı qanday dárejede támiyinleydi).
Strategiyalıq joybarlawdıń bul basqıshında anıqlanıwı kerek bolǵan tiykarǵı parametrlerdi ko’rsetiw múmkin:
Iskerlik ámelge asırilatuǵın aymaq;
Kompaniyanıń ónimleri jóneltirilgen qarıydarlar gruppaları;
Arnawlı bir waqıt ishinde alınıwı kutilip atirg’an bazar úlesi;
Kárxana kólemin quraytuǵın ónimler, xızmetler túrleri;
Islep shıǵarıw quwatı;
Innovaciyalar (jańa tovarlar, xızmetler, shólkemlestiriw, islep shıǵarıw texnologiyası, basqarıw salasındaǵı innovaciyalar);
Kárxananıń ekonomikalıq rawajlanıwı kórsetkishleri (iskerliginiń ósiw pátleri, ekonomikalıq resurslar quramı hám olardan paydalanıw natiyjeliliginiń perspektivalı kórsetkishleri hám basqalar);
Kórsetkishler social rawajlanıw, xızmetkerlerdiń mútajliklerin qandırıw.
Maqsetler real, erisiw múmkin, anıq, óz-ara baylanıslı bolıwı kerek. Maqsetlerge qoyılatuǵın talaplardan biri olardıń funkcionallıǵı bolıp tabıladı. Bul basqarıwdıń túrli dárejelerindegi menedjerler maqsetlerdi bólek bólimler ushın wazıypalarǵa aylandırıwı ushın zárúr bolıp tabıladı.
Sırtqı ortalıqtı analiz qılıw maqsetlerge erisiw jolında shólkem (kárxana ) ushın múmkinshilikler hám qa’wiplerdi anıqlaw imkaniyatın beredi. Átirap -ortalıq faktorları jıyındısınan málim bir shólkem ushın eń a’himiyetli bolǵanların ajıratıp kórsetiw kerek.
Strategiya dúziwge qatnaslar tómendegishe boladı:
Bas strategiyalıq qatnas- bunda strategiyanı menedjerdiń ózi islep shıǵadı. Bunday jaǵdayda juwapker kárxananıń awhalın bahalawǵa, alternativ strategiyalarǵa hám strategiya detallarına kúshli tásir etiwshi tiykarǵı strategiyalıq hám tiykarǵı isbilermen sıpatında shıǵadı.
Wákilliklerdi beriwge qatnas- bunda strategiyanı dúziw xızmetkerlerge yamasa komissiyaǵa tapsırıladı. Bunday jaǵdayda juwapker menedjer strategiyanı islep shıǵıwdı basqalarǵa, tiykarınan, strategiyalıq jobalastırıw boyınsha personalǵa yamasa isenim bildirilgen xızmetkerlerden duzilgen arnawlı komissiyaǵa tapsıradı.
Qospa (kollaboracion) qatnas- bul aldıńǵı eki qatnas ortasındaǵı aralıq variant. Bunday usildıń eń kúshli tárepi sonnan ibarat, strategiyanı islep shıǵıw kimlerge tapsırılǵan bolsa, onı sol tapsırılǵanlardıń ózleri orınlaw kerek boladı.
Iniciativalı qatnas. Bunday qatnasta menedjer kelisilgen strategiyanı islep shıǵıw ushın strategiya detalların islep shıǵıwdan da, «ideyalar generatorları» toparın basqarıwdan da mápdar emes. Biraq, menedjer optimal strategiyanı islep shıǵıw, qorǵaw hám turmısqa engiziw ushın ushın menedjerlerdiń ózlerin baǵdarlaydı. Strategiyanı islep shıǵıw ushın menedjerler paydalanıwları múmkin bolǵan tórt tiykarǵı qatnastıń hesh biri eń jaqsı qatnas sıpatında júzege shıqpaydı. Olardıń hár biriniń kúshli hám kúshsiz tárepleri bar.
Kompaniya hám menedjerler strategiyanı islep shıǵıw boyınsha variantların hár túrli orınlaydı. Kompaniya iyesi tárepinen basqarılatuǵın kishi kompaniyalarda strategiyanı islep shıǵıw nárásmiy keshedi. Iri kárxanalar strategiyanı hár jılı hár qıylı jobalastırıwǵa hám islep shıǵıwga uqıplı. Strategiyanı belgilewdiń shólkemlesken procesinde menedjerler jeke ózleri qatnasadı. Strategiya ruwxıy aǵartıwshılıq tárepten kúshli hám bekkem bolıwi kerek. Kompaniyanıń hár bir háreketi ádep-ikramlıq, ruwxıy-aǵartıwshılıq sheńberinde bolıwı lazım. Kompaniya múlk iyeleri, xızmetkerler, qarıydarlar, jetkerip beriwshiler hám jámiyet aldında juwapker. Kompaniyanıń jetkerip beriwshiler aldındaǵı juwapkershiligi bazar qatnasıqlarına tiykarlanadı. Kompaniya menen jetkerip beriwshiler hám sherik, hám óz ara básekiles sanaladı. Sonıń ushın olar ortasındaǵı qatnaslar anıq belgilep alınıwı lazım.
Jámiyet kóz qarasınan hár bir kompaniya «jaqsı puqara» túsinigine sáykes bolıwı, óz wazıypaların hadallıq penen orınlawı, yaǵnıy salıqlardı óz waqtında tólewleri lazım.
Qáwipli faktorlar tómendegiler bolıwı múmkin: regiondaǵı qolaysız demografik ózgerisler, inflyaciyanin’ joqarı dárejesi, joqarı salıqlar, básekiniń kusheyiwi, bank kreditleri boyınsha joqarı procent stavkaları, energiya resursları, islep shıǵarıw quralları, shiyki o’nim bahalarınıń asıwı. Rawajlanıw múmkinshiliklerin jaratatuǵın qolay faktorlar tómendegiler bolıp tabıladı: tovarlar hám xızmetlerge talaptıń ósiwi, jańa bazarlarǵa shıǵıw múmkinshiligi, tiykarǵı básekishilerdin’ poziciyasiniń hálsizleniwi, arzan ekonomikalıq resurslarınıń bar ekenligi, innovaciyalıq kárxanalardı mámleket tárepinen qollap-quwatlawdıń kusheyiwi hám basqalar.
Kúshli hám hálsiz táreplerin analiz qılıw shólkemler rawajlanıw múmkinshiliklerin tuwrı belgilew ushın júdá a’himiyetli bolıp tabıladı. Bul analiz funkcional tarawlarda ámelge asiriladı: marketing, shólkemlestiriw hám islep shıǵarıw texnologiyası, finans, xızmetkerler, menedjment, mádeniyat hám shólkem imidji. Sonday etip, bólek kárxanalar ushın tómendegiler kúshli tárepler bolıwı múmkin: jaqsı materiallıq-texnikalıq baza, kadrlar resursları, bazar tájiriybesi, keń ekonomikalıq baylanıslar hám tabıslı kárxananıń ornatılǵan imidji. Kárxanalardıń hálsiz tárepleri - gónergen texnologiyalar, islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw usılları, na’tiyjeliliktiń joq ekenligi, marketingtin’ rawajlanbaǵanlıǵı, ónim ózine túser bahasınıń joqarılıǵı, mıynet haqı sistemasınıń nátiyjesizligi.
Ishki kúshli hám hálsiz táreplerdi sırtqı qa’wip hám múmkinshiliklerdi salıstırıw shólkem administraciyasına rawajlanıw múmkinshiliklerin analiz qılıw, strategiyalıq alternativalardi anıqlaw imkaniyatın beredi.
Strategiyalıq alternativalardi analiz qılıw hám strategiyanı tańlaw - tómendegi túrdegi strategiyalar qáliplesiwi kerek bolǵan eń qıyın basqısh: ulıwmaliq, básekige shıdamlı (biznes), funkcional.
Ulıwma strategiyanin’ tiykarǵı túrleri tómendegiler:
-ósiw strategiyası. Bul kóbinese jańa bazarlarǵa kirisiw, ónim túrlerin jaqsılaw arqalı hújimkar strategiya bolıp tabıladı. Ol básekishilerden aldınǵa ótiw, shólkemniń kúshli tárepleri sebepli olardı bastırıw hám innovaciyalardı engiziw ushın mólsherlengen. Bul strategiya barlıq kórsetkishlerdiń ótken jıllar dárejesine salıstırǵanda hár jılı sezilerli artıwın názerde tutadı (ónim islep shıǵarıw hám satıw kólemleri, bazar úlesi hám basqalar);
-sheklengen ósiw strategiyası. Bul strategiya turaqlı bazarlarda, dástúriy texnologiyalar sheńberinde isleytuǵın kárxanalar tárepinen qollanıladı. Rawajlanıw maqsetleri ekonomikalıq potencialdan paydalanıw natiyjeliligin asırıw hám sırtqı ortalıqtaǵı ózgerislerdi esapqa alǵan halda belgilenedi;
-turaqlılıq strategiyası ádette bazarda húkimranlıq etiwshi, úlken qawipsizlik shegarasına iye bolǵan hám óz poziciyasin saqlap qalıwǵa umtılatuǵın iri shólkemler tárepinen qollanıladı. Turaqlılıq strategiyası erisilgen kórsetkishlerge tayaniwdi, olardı sırtqı ortalıqtaǵı prognoz etilgen ózgerislerge qaray ońlawdı óz ishine aladı. Bul eń kem qáwipli háreket baǵdarı;
-kemeytiw strategiyası. Eger qayta qurıw zárúr bolsa, shólkemniń aman qalıwı qáwip astında bolǵan páseńlew dáwirlerinde qollanıladı. Bul strategiyanı ámelge asırıw rentabelsiz, rentabel bolmaǵan ónim túrlerin, artıqsha xızmetkerlerdi, tiykarǵı qurallardı, jaman islep atirǵan sawdanı xoshametlew sistemaların biykarlawdi hám materiallıq, miynet ha’m finansliq resurslarınan paydalanıw natiyjeliligin asırıw jolların izlewdi óz ishine aladı. Kemeytiw strategiyasınan ósiw strategiyasına ótiw basqıshı retinde paydalanıw múmkin;
-birlesken strategiya- ósiw strategiyaları, sheklengen ósiw, turaqlılıq, kemeytiwler birikpesi bolıp tabıladı. Bul strategiyadan filiallardıń keń tarmaǵına, túrli funkciyalarǵa iye strukturalıq bólimlerge hám ekinshi kárxanalarına iye bolǵan júdá iri shólkemler paydalanıwı múmkin. Usınıń menen birge, kárxanalar hár qıyli iskerlik hám túrli strategiyalıq jobalardı qabıllawı múmkin. Mısalı, biznestiń bólek tarmaqları hám baǵdarları joq etiliwi múmkin (kemeytiw strategiyası), basqaları bolsa ósiw strategiyaları ushın tańlanıwı múmkin.
Aqir aqıbet, strategiyalıq tańlawǵa kóplegen faktorlar tásir etedi, atap aytqanda, qáwiptiń maqul túsetuǵın dárejesi, ótken zaman tájiriybesi, bazardaǵı shólkemniń poziciyasi, keleshekti bahalaw, sonıń menen birge, shólkem administraciyasınıń mápleri, finanslıq múmkinshilikler, xızmetkerler. ilimiy tájiriybe hám basqalar.
2.3 Kompaniya strategiyasinin’ qa’liplesiwine ta’sir etiwshi faktorlar
Kompaniya strategiyasın anıqlawǵa kóplegen faktorlar tásir etedi. Bul faktorlardıń óz ara tásiri hár bir tarmaqta ózine tán ózgesheliklerge iye bolıp, waqıt dawamında ózgerip turadı. Strategiyanı belgiliwshi faktorlar bárqulla bir-birinen parıqlanadı. Kárxana barqulla da ózi qálegen strategiyanı tańlay almaydı. Onıń háreketleri nızam, mámleketlik siyasat, sociallıq tártip hám jámiyetlik status benen shegaralanadı.
Strategiyanı sociallıq talaplarǵa sáykeslestiriw tómendegilerdi názerde tutadı:
1) jámiyet mápleri hám ádep-ikramlıq normaları sheńberinde háreketsheńlikti kórsetiw;
2) sociallıq artıqmashılıqlar hám jámiyet mútájliklerine itibarlı qarap óz iskerligin tártipke salıw;
3) tártiplestiriwshi normalar menen qarama qarsılıqqa barmaw ushın zárúrli háreketlerdi óz waqtında ámelge asırıw;
4) akcionerler mápi hám akcionerlik jámiyet mápleri ortasında teń salmaqlıqtı saqlaw;
5) jámiyette kompaniyanıń puqaralıq poziciyasın támiyinlew.
Tarmaqtıń qolaylılıǵı hám talapqa iye bolıw, básekige shıdamlılıq dárejesi strategiyanı belgilewge úlken tásir kórsetedi. Kompaniya strategiyasın burın shuǵıllanbaǵan tarawǵa tiykarlanıp qurıw absolyut jaqsı nátiyjege alıp kelmeydi. Strategiya arqali kompaniya jaqsı meńgerilgen jumısqa tiykarlanıp qurıw lazım.
Strategiyada tarmaqtı biliw dárejesin esapqa alıw tiykarında onıń háreketin belgilew birlemshi faktorlardıń ápiwayı modeli esaplanadı. Bul faktorlardıń óz ara ta’siri ádette kompleks xarakterge iye bolıp, tarmaq hám kompaniya ushın ayırıqsha parıqqa iye.
Ádette, ishki hám sırtqı sharayat ortasındaǵı parıq anıq bolmasa, básekili ústilikke erisilmese, kompaniyanıń iskerligi jaqsılanbaǵan bolsa, strategiyanıń ózi tabıs keltirmeydi.
Kompaniya strategiyasın belgileytuǵın faktorlar.
Sırtqı faktorlar -Social, siyasiy sharayatlar hám nızamshılıq. Tarmaqtıń ózine tartatuǵın ta’repleri, báseki shártleri. Kompaniya ushın múmkinshilikler hám qáwip- qa’terler.
Ishki faktorlar -Kompaniyanıń kúshli hám hálsiz tárepleri, bazardaǵı báseki poziciyasi. Jeke máp, biznes filosofiyası, a’dep-ikramliliq principleri. Aksiyalardıń baxasi hám kompaniya mádeniyatı.
Tabıslı strategiya jaratıw principlerı. Isbilermenlik tájiriybesine tayanip kompaniyanı joq qılatug’in háreketlerge qarsı strategiyanı jaratıw tómendegi principlerge tiykarlanadı. Tómendegi principler ha’r ta’repleme na’tiyjeli strategiyanı jaratıwda qol keledi.
Strategiyalıq háreketlerdi jaratıń hám nátiyjeni ámelde qollanıw processinde kompaniya uzaq múddetli básekige shıdamlılıǵın támiyinleytug’inlarin abzal kóriń. Bekkem básekige shıdamlılıqtı támiyinlew ushın investitsiya qilin’.
• Hesh qashan básekishi kárxanalardıń juwap reaksiyasın tómen bahalaman’. Básekishini kúshli tárepine qaraǵanda hálsiz tárepine hújim qılıw qolayliligin umitpań.
• Qárejetlerdiń isenimli ústinligine iye bolmay turıp bahanı tómenletiwge háreket etpeń. Kúshli báseki poziciyasin hám jetkilikli finanslıq resurslarǵa iye bolmay turıp finanslıq qúdiretli kompaniyalarǵa hújim qılıwda abayli bolıń.
AQSh menejmentinde joybarlaw 1 jıldan 5 jılǵa shekem. Yaponiyada jobalar 5 jıldan 15 jılǵa shekem bolǵan múddetke islep shıǵıladı, sebebi kompaniyanıń maqseti, maksimal payda alıw emes, bálki korporatsiyanin’ bazar úlesin asırıw jáne onıń rawajlanıw keleshegin támiyinlew bolıp tabıladı. Amerika kompaniyası ushın ámeldegi rentabellikke itibar qaratqan halda saylanǵan taktik maqsetlerge muwapıq, qısqa múddette dáramattı asırıw ushın barlıq túrdegi resursların bólistiriw hám qayta bólistiriw kóz-qarasınan basqarıw sistemalarınıń maksimal maslasıwshan’lıǵına itibar qaratıw ádetiy jag’day bolıp tabıladı.
Yaponiya kompaniyalarında joybarlaw texnikalıq hám texnologiyalıq innovaciyalarǵa qaratılǵan. Tariyxıy tárepten Yaponiya Evropa hám Amerikanıń aldıńǵı texnologiyaları hám texnologiyaların aktiv ózlestirgen korporatsiyalar kóterildi hám gullep-jasnadı. Innovatsiyalar yapon biznesiniń uranı bolıp, ol onlap jıllar dawamında yaponlardin’ basqa mámleketlerden qalaqlıqtı jeńip ótiwge umtılıwınan kelip shıqqan hám sońıında Yaponiya ekonomikasın jetekshi orınǵa kóteriwge úles qosqan. Usınıń sebebinen, házir de kompaniyalar paydasınıń úlken bólegi izertlewge, jańa ónimlerdi islep shıǵıwǵa, xızmetkerlerdi tolıq hám hár tárepleme oqıtıwǵa jóneltiriledi, olardıń kópshiligi injenerlik qánigelikligine iye. Bul, sonıń menen birge, Amerika firmalarınan a’himiyetli parqı bolıp, ol jaǵdayda xızmetkerlerdiń kópshiligi ekonomikalıq yamasa yuridikalıq maǵlıwmatqa iye hám islep shıǵarıw processlerin ju’da jaqsi túsinedi.
Kompaniyanin’ strategiyasin sho’lkemlestiriwge ko'plep faktorlar ta'sir ko'rsetedi. Usi faktorlardin’ o'z-ara ta'siri har bir sanoat va kompaniya ushin o'zine xas va har doim o'z waqtinda o'zgeredi.
Hesh qashan birdey strategiyalardi saylaw usi siyaqli hallarda ju’z bermeydi. Strategiyani belgilewshi faktorlar ha’r dayim bir-birinen pariq qiladi va a’detta ju’da’ ku’shli. Strategiyani sho’lkemlestiriwdin’ tiykarg’i faktorlari to’mendegilerdi o’z ishine aladi:
- social, siyasiy, puqaralıq hám tártipke soluvchi normalar ;
- sanaattıń ózine tartatuǵındorligi hám báseki shártleri;
- arnawlı bir bazar múmkinshilikleri hám abaylar ;
- shólkemdiń kúshli hám hálsiz tárepleri, onıń básekige shıdamlı múmkinshilikleri;
- jeke maqsetleri, biznes filosofiyası, hám etikalıq pikir basshıları ;
- kompaniyanıń qádiriyatları hám mádeniyatı ;
A'dette, strategiya ishki hám sırtqı jaǵday ortasındaǵı shegara ámelge asırilmasa, tabısqa erispeydi, zárúrli básekige shıdamlı ústemshiliklerdi satıp alıw támiyinlenbeydi hám kompaniya iskerligi jaqsilanbaydi.
Barlıq ózgeriwshilerden hár qanday basqarıw sistemasında oraylıq baylanıs bolǵan adamlar bolıp tabıladı. Shólkemde insan ózgeriwshisiniń ush tiykarǵı tárepi bar:
adamlardıń minez-qulqı ;
gruppalardaǵı adamlardıń minez-qulqı ;
baslıqtıń minez-qulqı.
Shólkemdegi insan ózgeriwshen’ligin túsiniw hám basqarıw pútkil basqarıw procesiniń eń quramalı strukturalıq bólegi bolıp tabıladı hám kóplegen faktorlarǵa baylanıslı:
Insannıń qábiliyeti. Olarǵa kóre, adamlar shólkem ishinde eń anıq tárizde bólinedi. Insannıń qábiliyetleri, mısalı, úyreniw sıyaqlı ózgerislerge dus keletuǵın ayrıqshalıqlarǵa belgi etedi.
Kerek. Hár bir insan tekǵana materiyallıq, bálki psixologiyalıq mútajliklerge de iye. Basqarıw kóz-qarasınan, shólkem jumısshınıń mútajliklerin qandırıw ushın shólkemniń maqsetlerin ámelge asırıwǵa háreket etiwi kerek.
Sezimler, yamasa adamlar átiraptaǵı waqıyalarǵa qanday mu’nasábette boliwi. Bul faktor xızmetker ushın hár qıylı xoshametlewdi islep shıǵıw ushın a’himiyetli bolıp tabıladı.
Jaqsı yamasa jamanlıqlar haqqında qádiriyatlar yamasa ulıwma isenimler. Qádiriyatlar balalıqtan adamǵa qoyıladı hám pútkil iskerlik dawamında qáliplesedi. Ulıwma qádiriyatlar menedjerlerge shólkemniń maqsetlerine erisiw ushın jumısshılardı birlestiriwge járdem beredi.
Átirap- ortalıqtıń shaxsqa tásiri. Búgingi kúnde kóplegen psixologlar insannıń minez-qulqı jaǵdayǵa baylanıslılıǵın aytadı. Bir jaǵdayda, insan ózin hadal dep biledi, lekin basqa qollap quwatlaytug’in hesh kim joq. Bul dáliller, shólkem ushın kerekli minez-qulıqtı qollap -quwatlaytuǵın iste bunday átirap -ortalıqtı jaratıw zárúrligin kórsetedi.
Joqarıda sanap ótilgen faktorlar menen bir qatarda, gruppa hám basqarıw jetekshiligi shólkemdegi shaxsqa tásir kórsetedi. Hár bir insan hár qanday gruppaǵa tiyisli bolıwǵa umtıladı. Ol bul gruppanıń minez-qulqı normaların oǵan qanshelli qa’dirlep atirg’anina qaray qabıl etedi. Shólkem arnawlı bir rásmiy shaxslar toparı retinde qaralıwı múmkin hám usı waqıtta hár qanday shólkemde tekǵana professional tiykarda qáliplesken kóplegen rásmiy bolmaǵan gruppalar bar. Bunnan tısqarı, hár qanday rásmiy hám rásmiy bolmaǵan gruppada basshılar bar jáne bul jetekshilik baslıqtıń adamlardıń minez-qulqlarına tásir kórsetetuǵın hám olardı arnawlı bir tárizde orınlawǵa májbúrleytuǵın qural retinde kórinetuǵın boladı.
Barlıq ishki ózgeriwshiler óz-ara baylanıslı. Olardıń ulıwma quramında olar social injenerlik tómen sistemaları retinde qaraladı. Olardan birewiniń ózgeriwi basqalarǵa málim dárejede tásir etedi. Bir ózgeriwshini jetilistiriw shólkemniń barlıq jumısların jaqsılawǵa hám jamanlasıwına alıp keliwi múmkin. Ishki ózgeriwshiniń óz-ara tásiri shólkemniń ulıwma maqsetlerine erisiwge járdem beredi. Biraq, shólkemniń tabısı, sonıń menen birge, shólkemniń sırtqı ortalıǵına baylanıslı boladi.
|
| |
