|
Tola iplar va mahsulotlar haqida asosiy ma’lumotlar. Tolalarning tasnifi
|
| bet | 1/4 | | Sana | 12.06.2023 | | Hajmi | 263.88 Kb. | | #72229 |
Bog'liq 1- ma\'ruza variyant-5 lab-2, “Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali 3-son, Макола-Пирназаров (кафедрага), Омонова У
1-mavzu. KIRISH. TO’QIMACHILIK TOLALARI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR. TOLALARNING TASNIFI. TOLALARNING OLINISHI VA TUZILISHI. TOLALARNING TARKIBI.
Reja:
Tola iplar va mahsulotlar haqida asosiy ma’lumotlar.
Tolalarning tasnifi.
Tolalarning olinishi va tuzilishi.
Tolalarning tarkibi.
Tayanch so’z va iboralar: tola, ip, selyuloza, tabiiy, kimyoviy,ip.selyuloza, keratin, fibroin,organic, anorganik, mineral tolalar, molekulyar, tabiiy ipak sun’iy va sintetik iplar, tabiiy ipak sun’iy va sintetik iplar, murakkab organik birikma, tsellyuloza, ya’ni uglerod, vodorod va kislorotdan iborat bulgan kletchatka
Tola iplar va mahsulotlar haqida asosiy ma’lumotlar. Uzunligi ko’ndalang o’lchamlaridan ancha katta bo’lgan egiluvchan, ingichka va pishiq jismlar tolalar deb ataladi.
Kalava ip, ip gazlama, noto’qima materiallar va hokazolar tayyorlash uchun ishlatiladigan tolalar to’qimachilik tolalari deyiladi.
Uzunasiga tolalarga ajralmaydigan yakka tolalar (paxta, jun tolalari) elementlar tolalar deb ataladi. Uzunasiga o’zaro birikkan elementar tolalardan iborat tolalar (zig’ir, kanop losi, jut va hokazo tolalar) texnik tolalar deyiladi.
Uzunasiga o’nlarcha va yuzlarcha metrga yetadigan tolalar iplar deb ataladi (masalan, tabiiy ipak sun’iy va sintetik iplar). Iplar elementar va kompleks xillarga bo’linadi. Elementar ip yoki monoip – uzunasiga ajralmaydigan yakka ip. Kompleks iplar o’zaro birikkan bir necha bo’ylama elementar iplardan tashkil topadi.
2. Tolalarning tasnifi.
Tolalar ikki guruhga bo’linadi: tabiiy va kimyoviy. Tabiiy tolalar tabiatda insonning ishtirokisiz hosil bo’lgan tolalardir. Kimyoviy tolalar esa zavod va fabrikalarda ma’lum kimyoviy jarayonlar o’tkazish asosida olinadi. O’simliklardan olinadigan tolalar (tsellyulozali tollar- paxta, zig’ir, kanop losi va x. k), xayvonot tolari (oksilli tolalar- jun, tabiiy ipak) xamda minerallardan olinadigan tolalar tabiiy tolalarga kiradi. Barcha usimlik tollarining asosini murakkab organik birikma, tsellyuloza, ya’ni uglerod, vodorod va kislorotdan iborat bulgan kletchatka tashkil qiladi. Barcha xayvonot tolalari asosida yanada murakkabrok organik moddalaroksillar yotadi. Tolalar turlari ikki xil usulda: organoleptik (his qilish, sezish) va laboratoriya yo’li bilan o’rganiladi. Organoleptik (xis qilish) yo’li bilan to’qimachilik tolalarini kurish asosida yaltirokligini, rangini, uzunligi va yo’g’onligi, egriligi va yonishdagi xolatlari urganiladi. Qo’l bilan qattiq va yumshokligi, mustaxkamligi, chuziluvchanligi, issik va sovukligi o’rganiladi. Laboratoriya yo’li bilan esa tola xolati mikroskop yoki kimyoviy eritmalar yordamida aniqroq o’rganiladi. Bu holda tola tuzilishini mikraskop orqali kurib, uning tashki tuzilishini, qaysi navga tegishli ekanligini anik berishi mumkin. Birok ayrim tolalar o’zining-tashki tuzilishi bo’yicha bir-biridan fark kilmaydi, bu holda mikraskopda tekshiruv bilan birga kimyoviy usulda o’rganish kerak bo’ladi. 5 Tolaning yonish xarakteri bo’yicha aniqlash eng qulay va oson usuldir. SHuni e’tiborga olish kerakki yonish xarakteri bilan fakat bir xil tolalarni ajratish aniqroq bo’ladi. Aralash tolalarni aniqlashda xatolikka yo’l kuyish mumkin. Tolani yondirib ko’rishda uning yonish xarakteri, kulning qoldig’i va yongandagi xidi orqali tola turini aniklanadi.
Tabiiy tolalardan tashki kurinishi va yonish xarakteri jadval-1 da keltirilgan.
|
| |
