|
Polialfavitli almashtirish usullariBog'liq 61b762c5e6d666.07483815Polialfavitli almashtirish usullari aytarlicha yuqori kriptobardoshlikka ega.
Bu usullar dastlabki matn simvollarini almashtirish uchun bir necha alfavitdan
foydalanishga asoslangan. Rasman polialfavitli almashtirishni quyidagicha
tasavvur etish mumkin. N-alfavitli almashtirishda dastlabki A
0
alfavitdagi s
01
simvoli A
1
alfavitdagi s
11
simvoli bilan almashtiriladi va h. s
0N
ni s
NN
simvol bilan
almashtirilganidan so‘ng S
0(N+1)
simvolning o‘rnini A
1
alfavitdagi S
1(N+1)
simvol
oladi va h.
Polialfavitli almashtirish algoritmlari ichida Vijiner jadvali (matritsasi)T
B
ni
ishlatuvchi algoritm eng keng tarqalgan. Vijiner jadvali [RxR] o‘lchamli kvadrat
matritsadan iborat bo‘lib, (R-ishlatilayotgan alfavitdagi simvollar soni) birinchi
qatorida simvollar alfavit tartibida joylashtiriladi. Ikkinchi qatordan boshlab
simvollar chapga bitta o‘ringa siljitilgan holda yoziladi. Siqib chiqarilgan simvollar
o‘ng tarafdagi bo‘shagan o‘rinni to‘ldiradi (siklik siljitish). Agar o‘zbek alfaviti
ishlatilsa, Vijiner matritsasi [36x36] o‘lchamga ega bo‘ladi (5.2-rasm).
Shifrlash takrorlanmaydigan M simvoldan iborat kalit yordamida amalga
oshiriladi. Vijinerning to‘liq matritsasidan [(M+1),R] o‘lchamli shifrlash matritsasi
T
(Sh)
ajratiladi. Bu matritsa birinchi qatordan va birinchi elementlari kalit
simvollariga mos keluvchi qatorlardan iborat bo‘ladi.
87
ABDEF...... ......... .......ShChNg_
BDEF...... .......... .....ShChNg_A
DEFG...... .......... ......ChNg_AB
................. ……... ……………….
_ABD...... .......... ......G‘ShChNg
5.2-rasm. Vijiner matritsasi.
Agar kalit sifatida so‘zi tanlangan bo‘lsa, shifrlash matritsasi
beshta qatordan iborat bo‘ladi. (5.3-rasm)
ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_
G‘ShChNg_ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘
O‘G‘ShChNg_ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZ
ZO‘G‘ShChNg_ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXY
ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_
5.3-rasm. «G‘o‘za» kaliti uchun shifrlash matritsasi.
Vijiner jadvali yordamida shifrlash algoritmi quyidagi qadamlar ketma-
ketligidan iborat.
1-qadam. Uzunligi M simvolli kalit K ni tanlash.
2-qadam. Tanlangan kalit K uchun [(M+1),R] o‘lchamli shifrlash matritsasi
T
sh
=(b
ij
) ni qurish.
3- qadam. Dastlabki matnning har bir simvoli s
0r
tagiga kalit simvoli k
m
joylashtiriladi. Kalit keraklicha takrorlanadi.
4-qadam. Dastlabki matn simvollari shifrlash matritsasi T
sh
dan quyidagi
qoida bo‘yicha tanlangan simvollar bilan ketma-ket almashtiriladi.
1) K kalitning almashtiriluvchi s
0r
simvolga mos k
m
simvoli aniqlanadi;
2) shifrlash matritsasi T
sh
dagi k
m
= b
j1
shart bajariluvchi iqator topiladi.
3) s
or
= b
i1
shart bajariluvchi j ustun aniqlanadi.
4) s
or
simvoli b
ij
simvoli bilan almashtiriladi.
T
Sh
=
88
5-qadam. Shifrlangan ketma-ketlik ma’lum uzunlikdagi (masalan 4 simvolli)
bloklarga ajratiladi. Oxirgi blokning bo‘sh joylari maxsus simvol-to‘ldiruvchilar
bilan to‘ldiriladi.
Rasshifrovka qilish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi.
1-qadam. Shifrlash algoritmining 3-qadamidagidek shifrmatn tagiga kalit
simvollari ketma-ketligi yoziladi.
2-qadam. Shifrmatndan s
1r
simvollari va mos kalit simvollari k
m
ketma-ket
tanlanadi. T
sh
matritsada k
m
= b
ij
shartni qanoatlantiruvchi iqator aniqlanadi. i-
qatorda b
ij
=s
1r
element aniqlanadi. Rasshifrovka qilingan matnda r - o‘rniga b
ij
simvoli joylashtiriladi.
3-qadam. Rasshifrovka qilingan matn ajratilmasdan yoziladi. Xizmatchi
simvollar olib tashlanadi.
Misol. K= kaliti yordamida T=
dastlabki
matnni shifrlash va rasshifrovka qilish talab etilsin. Shifrlash va rasshifrovka qilish
mexanizmi 5.4-rasmda keltirilgan.
Dastlabki matn P A X T A _ G‘A R A M I
Kalit G‘O‘Z A G‘O‘ Z A G‘O‘Z A
Almashtirilgan
so‘nggi matn K O‘N T G‘ Z T A L O‘ F I
Shifrmatn K O‘N T G‘ Z T A L O‘ F I
Kalit G‘O‘ZA G‘O‘ Z A G‘O‘ZA
Rasshifrovka
qilingan matn P A X T A _ G‘A R A M I
Dastlabki matn P A X T A _ G‘A R A M I
5.4-rasm. Vijiner matritsasi yordamida shifrlash misoli.
Polialfavitli almashtirish usullarining kriptobardoshligi oddiy almashtirish
usullariga qaraganda aytarlicha yuqori, chunki ularda dastlabki ketma-ketlikning
bir xil simvollari turli simvollar bilan almashtirilishi mumkin. Ammo shifrning
statistik usullariga bardoshliligi kalit uzunligiga bog‘liq.
|
| |
