Xalqaro huquqning kibermakonga moslashuvi : Tallin qo‘llanmasining
tajribasi va ruscha yondashuvlar.
2013-yil 19-mart sanasida Estoniya poytaxti Tallinda NATOning qoʻshma
kibermudofaa markazi tomonidan kibermakondagi nizolar sharoitida Xalqaro huquqni
qo'llash bo'yicha Tallin yo'riqnomasining yakuniy versiyasi chop etildi. Bu yerda gap
kibermudofaa markazi ekspertlari guruhi tomonidan uch yillik ish natijasida deyarli 300
betlik hujjat haqida boradi. Garchi Tallin yo'riqnomasi hali hech qanday rasmiy
maqomga ega bo‘lmagan bo‘lsa ham va bunday maqomga ega bo‘la olishi noma'lum
bo‘lsada uning taqdim etilishi NATO davlatlari va Rossiya Federatsiyasida katta
qiziqish uyg'otdi. Hujjat birinchi navbatda ayrim qoidalarning munozaralarga sabab
bo'lganligi tufayli xalqaro huquq nuqtai nazaridan o'zining kashshof faoliyati bilan
bog'liq xarakterli ekanligi bilan barchaning e’tiborini tortdi. Yuqorida muhokama
qilinganidek ma’lumotlardan xulosa qilinsa, xalqaro huquq davlatlarning
kibermakondagi xatti-harakatlariga taalluqlimi, degan savol javobi samarasizligini
bildiradi. U xalqaro huquqning uch jihati: yurisdiktsiya, arbitraj, huquqiy hujjatlar va
yurisprudensiya bo'yicha o'tmish va joriy muammolarga asoslanadi. Kelajakda raqamli
suverenitet me'yorlarini tobora ko'proq targ'ib qilish tendensiyasi potentsial ravishda
kibermakondagi xalqaro huquqning davlat ishtirokchilariga samarali tarzda yuklanishi
dargumon bo'lishiga olib kelishi mumkin. Agar mavjud bo'lsa, kelajakda kibermakonda
xalqaro huquq ularning nodavlat ishtirokchilarining manfaatlarini hisobga olgan holda
raqamli suverenitetga bog'liq bo'ladi. Ikkala senariy ham kibermakondagi xalqaro
huquq davlat ishtirokchilari uchun deyarli samarali emasligini va kelajakda qoidalarga
asoslangan, erkinlikka asoslangan va inklyuziv global Internet normalarini
shakllantirish uchun kengroq chaqiriqlarni talab qilishini ko'rsatadi.
|
